آیین‌های عاشورایی در استان قزوین
آیین‌های عزاداری ماه محرم همه ساله در استان قزوین با شور و عشق خاص مردم به ابا عبدالله الحسین (ع) برگزار می‌شود و عاشقان آن حضرت ارادت و تجدید میثاق خود را هر سال در قالب عزاداری مستحکمتر می‌کنند.
ایلنا- قزوین: آیین‌های عزاداری ماه محرم همه ساله در استان قزوین با شور و عشق خاص مردم به ابا عبدالله الحسین (ع) برگزار می‌شود و عاشقان آن حضرت ارادت و تجدید میثاق خود را هر سال در قالب عزاداری مستحکمتر می‌کنند.
به گزارش خبرنگار ایلنا در قزوین، هیات‌های مذهبی استان قزوین برای تجلیل از مقام ممتاز علمدار کربلا حضرت ابوالفضل (ع) علامتی تهیه و به هنگام عزاداری علامت و چهل چراغ را پیشاپیش هیات حمل می‌کنند.
عزیمت هزاران مشتاق اهل بیت و عزادار حسینی از سراسر کشور به شهر قزوین وحضور در حسینیه «آقا سید جمال» با سابقه بیش از یکصد سال دراین شهر برای برآورده شدن حاجت‌ها وشفای بیماران بر غنای عزاداری‌ها وسوگواری امام سوم شعیان می‌افزاید.
دخیل بستن روی علامت، عزاداری و حضور دسته‌های سینه زنی و زنجیر زنی در کوچه و خیابان‌ها و اجتماع آنان در زیارتگاه «امامزاده حسین» از برنامه‌های هیات‌های مذهبی در دهه اول محرم است.
بارگاه «امامزاده حسین (ع)» که در بین مردم قزوین به «شاهزاده حسین» معروف است از فرزندان امام هشتم رضا (ع) بوده و درروزهای تاسوعا و عاشورای حسینی محل عزاداری هیات‌های مذهبی شهر قزوین است.
همزمان با آغاز ماه محرم به رسم سنت دیرینه در قزوین و دیگر شهرهای این استان صد‌ها هیات عزاداری در سوگ سالار شهیدان عزاداری می‌کنند.
آیین طشت گذاری
آیین طشت گذاری به مناسبت آغاز ماه محرم الحرام در برخی از مساجد و تکایای استان قزوین با حضور هیات‌های مذهبی و سوگواران امام حسین (ع) برگزار می‌شود.
آیین طشت‌گذاری یکی از سنت‌های رایج دوستداران اهل بیت (ع) در استان قزوین است که اغلب در بین مردم آذری زبان ساکن این استان انجام می‌شود.
در این آیین، عزاداران و سوگواران امام حسین (ع) طشتی را که داخل آن مقداری آب قرار دارد، به نشانه تشنگی امام حسین (ع) و یارانش در صحرای کربلا به روی دست گرفته و با نوحه سرایی در اطراف آن، مراسم عزاداری ماه محرم و پوشیدن لباس‌های سیاه را آغاز می‌کنند.
در این مراسم همچنین دسته‌های سینه زنی و زنجیرزنی بیرق‌ها و علم‌های خود را آماده کرده و آغاز برنامه‌های ویژه ماه محرم را توسط آن اعلام می‌کنند.
مساجد امام زمان (عج) و حضرت ابوالفضل (ع) شهر قزوین از جمله مساجدی هستندکه شاهد برگزاری این مراسم توسط دوستداران ابا عبدالله الحسین بود.
طبق کشی
این مراسم از سنت‌های خاص شهر قزوین است. طبق از جنس چوب با ارتفاع حدود یک و نیم متر و قطر یک متر است. بیشتر قسمت‌های آن را آیینه کاری می‌کنند. این طبق استوانه‌ای شکل را روی سر می‌گذارند و آن را حمل می‌کنند. در شهر قزوین در شب تاسوعا، همه دسته‌های عزاداری از مساجد و تکایای خود به طرف امامزاده «سلطان سید محمد» به راه می‌افتند و در آنجا تجمع می‌کنند و در شب عاشورا به سمت امامزاده حسین (شاهزاده حسین) می‌روند. در مناطق روستایی نیز اهالی هر روستا، در شب عاشورا به نزدیک‌ترین امامزاده محل رفته و تمام شب را تا قبل از طلوع آفتاب به سینه زنی می‌پردازند و پس از خواندن نماز صبح به طرف روستای خود حرکت می‌کنند. کودکان، افراد مسن و زنان با آوردن شیر، چای و... از این دسته‌ها استقبال می‌کنند. دسته‌های عزادار، یک دور در محل می‌زنند و نوحه می‌خوانند و سپس به مسجد محل می‌روند.
درخت خونبار
در روستای «زرآباد» از توابع بخش «رودبار الموت»، درخت چنار کهنسالی وجود دارد که به اعتقاد و شهادت اهالی محل، هر ساله هنگام اذان صبح روز عاشورا، از ساقه‌های آن مایع قرمز رنگی مانند خون تراوش می‌کند. به همین خاطر هر سال، افراد بسیاری از مناطق دور و نزدیک به این محل می‌آیند و زیر درخت خونبار می‌روند تا هم به عزاداری بپردازند و هم شاهد تراوش خون از آن باشند. مردم این روستا بر این باورند که بر روی بعضی از برگ‌های این درخت، نام پنج تن «آل عبا» حک شده است. خت چنار کهنسالی در حیاط امامزاده علی‌اصغر در روستای زرآباد الموت در استان قزوین وجود دارد که به درخت چنار خون بار مشهور. خونبار بودن این درخت، قدمت دیرینه‌ای دارد و حتا در زمان شاه‌سلطان حسین صفوی نیز روایت‌هایی از آن مطرح شده است.
در نزدیکی سحرگاه روز عاشورا، صمغی قرمز رنگ شبیه خون از این درخت خارج می‌شود که آزمایش‌هایی هم روی آن انجام شده است. البته. هیچ‌کدام از آزمایش‌ها با وجود مشاهدهٔ ترکیبات مشابه خون در این صمغ، این مسأله را تأیید نکرده‌اند که این مایع، به خون انسان مربوط می‌شود.
نکتهٔ جالب این است که این مایع فقط روز عاشورا از درخت خارج می‌شود، یعنی با توجه به متفاوت بودن سال‌های هجری شمسی و هجری قمری، این اتفاق درست در روز دهم ماه محرم رخ می‌دهد و پس از آن، این شاخه‌ها خشک می‌شوند
سیزدهم محرم
به گواهی مورخین، بعد از واقعه کربلا کسی از ترس «یزید بن معاویه» جرئت نمی‌کرد تا جنازه‌های یاران امام حسین (ع) را دفن کند؛ تا اینکه زنان طایفه «بنی اسد» جمع شدند و به خاک کردن جنازه‌ها پرداختند. این واقعه در روز سیزدهم ماه محرم اتفاق افتاد. به همین خاطر زنان قزوینی هر سال در روز سیزدهم ماه محرم، در مسجد «علی اکبر» این شهر جمع می‌شوند؛ عده‌ای بیل و کلنگ به دست می‌گیرند و عده‌ای دیگر پیکرهای پارچه‌ای بدون سر را بر دوش گرفته و به دور شهر می‌چرخند و دوباره به آن مسجد بر می‌گردند و در آنجا به سینه زنی و نوحه خوانی می‌پردازند.
خاکسپاری زنانه
مراسم نمادین خاک سپاری شهدای کربلا، یک مراسم کاملا زنانه است که هر سال در روز دوازدهم ماه محرم برگزار می‌شود. مراسمی که قزوینی‌ها به آن «سوم امام» می‌گویند و در آن تمام زنان شهر بیل و کلنگ به دست، پیکرهای نمادین شهدای عاشورا را با خود تا مسجد یا حسینیه اصلی شهر حمل می‌کنند.
عزاداران قزوینی در این روز در مسجد على‌اکبر جمع مى‌شوند، عده‌اى با بیل و کلنگ و عده‌اى با دست گرفتن پیکرهاى پارچه‌اى بدون سر، به دور شره مى‌چرخند و دوباره به مسجد برمى‌گردند و سینه‌زنى و نوحه‌خوانى مى‌کنند.
بر اساس روایات نقل شده، در سال ۶۱ هجری، زنان آزاده طایفه بنی اسد پس از واقعه دردناک کربلا به خاکسپاری شهدای کربلا اقدام کرده‌اند و این مهم‌ترین دلیلی است که مراسم نمادین خاک سپاری شهدای کربلا را تبدیل به یک مجلس کاملا زنانه می‌کند. مراسمی که امروزی‌ها معتقدند نقش زنان را در دفاع از ارزش‌های اسلام و جهاد به زنان امروز یادآوری می‌کند. در حین این مراسم هم نوحه خوانی، وعظ و عزاداری جریان دارد و مردان که تقریبا در حاشیه مراسم قرار گرفته‌اند، با گل اندود کردن سر و لباس خود عزاداریشان را اعلام می‌کنند.
سفره‌های نذری
گستردن سفره‌های نذری که از دیرباز در بین زنان متداول بوده است، به غیر از جنبه‌های مذهبی و روحانی، کاربری‌های اجتماعی متفاوتی دارد و می‌توان آن را یک نوع انجمن زنانه نامید. در این مجالس، زنان علاوه بر انجام مراسم دعا، دیدارهای خود را تازه می‌کنند و در رفع مشکلات به یکدیگر کمک می‌نمایند و گاهی نیز تصمیماتی جهت امور محله و یا فامیل می‌گیرند، برخی از این سفره‌ها عبارتند از:
سفره حضرت رقیه
هنگام گستراندن این سفره، فضا را با آجر و شمع سبز تزیین می‌کنند تا بازگو کننده خرابه‌های شام باشد و پس از روضه خوانی لقمه‌هایی که از نان، پنیر، خرما و سبزی خوردن تهیه شده است، بین میهمانان توزیع می‌شود.
سفره بی‌بی حور (بی‌بی‌نور)
این سفره را در سه مرحله پهن می‌کنند. ابتدا دو بار آن را می‌اندازند، مرحله سوم هنگامی گسترده می‌شود که حاجتشان برآورده شده باشد و در آن کاچی و میوه توزیع می‌شود. در بین میوه‌ها حتماً یک میوه باید در بسته باشد مانند: هندوانه، انار، پرتقال و... این سفره را در صبح روز سه شنبه می‌اندازند.
سفره امام حسن (ع)
این سفره را معمولاً در روز بیست و هشتم ماه صفر می‌اندازند. فضای میهمانی را با رنگ سبز تزیین می‌کنند. ظروف می‌بایستی سبز باشد. همچنین غذایی که توزیع می‌شود باید از غذاهای سبز رنگ مانند کوکو سبزی، آش و... باشد. همچنین شله زرد نیز توزیع می‌کنند و روی آن را با خلال سبز تزیین می‌نمایند.
سفره حضرت قاسم (ع)
در این سفره پس از مراسم روضه خوانی و دعا، شیرینی و نقل و حنا بین میهمانان توزیع می‌کنند.
سفره حضرت علی (ع)
این سفره ساده‌ترین سفره نذری است و در آن فقط نمک، شیر و نان جو می‌گذارند.
سفره دوازده امام
در این سفره پس از خواندن دعای توسل، میوه، آجیل مشکل گشا و آش رشته پخش می‌کنند.
سفره حضرت عباس (ع)
در این سفره نیز پس از خواندن روضه از شهادت و دلاوری‌های حضرت ابوالفضل (ع)، آش رشته و عدس پلو بین میهمانان توزیع می‌کنند.
سفره نذری ولدآبادی
در «بهشت حسینی» قزوین که در ضلع جنوبی مقبره «امامزاده حسین» واقع شده است، سنگ قبری متعلق به «سید محمد ولدآبادی» دیده می‌شود. اگر کسی حاجتی داشته باشد، پارچه سبزی روی سنگ قبر او می‌گستراند و شمع روشن می‌کند و بین مردم نان و ماست توزیع می‌نماید. بسیاری از کسانی که از ایشان حاجت گرفته‌اند، روی سنگ قبر او طاقی زده‌اند، ولی هر بار این طاق فرو ریخته است و مردم قزوین بر این اعتقادند که مقبره ایشان طاق نمی‌پذیرد.
همچنین حرم چهار انبیا یا پیغمبریه که در مرکز شهر قزوین واقع شد و مدفن چهار پیغمبر خدا و یک امامزاده است، در روزهای اول هر ماه هجری شاهد تجمع زنان قزوینی است که برای زیارت و خواندن دعا به آنجا می‌آیند. عده‌ای نیز که حاجت آن‌ها بر آورده شده است، در آن محل آجیل مشگل گشا توزیع می‌کنند.
هیات‌های مذهبی استان قزوین برای تجلیل از مقام ممتاز علمدار کربلا حضرت ابوالفضل (ع) علامتی تهیه و به هنگام عزاداری علامت و چهل چراغ را پیشاپیش هیات حمل می‌کنند.
عزیمت هزاران مشتاق اهل بیت و عزادار حسینی از سراسر کشور به شهر قزوین وحضور در حسینیه «آقا سید جمال» با سابقه بیش از یکصد سال دراین شهر برای برآورده شدن حاجت‌ها وشفای بیماران بر غنای عزاداری‌ها وسوگواری امام سوم شعیان می‌افزاید.
دخیل بستن روی علامت، عزاداری و حضور دسته‌های سینه‌زنی و زنجیر زنی در در کوچه و خیابان‌ها و اجتماع آنان در زیارتگاه «امامزاده حسین» از برنامه-های هیات‌های مذهبی در دهه اول محرم است.
بارگاه «امامزاده حسین» که در بین مردم قزوین به «شاهزاده حسین» معروف است از فرزندان امام هشتم رضا (ع) بوده و درروزهای تاسوعا و عاشورای حسینی محل عزاداری هیات‌های مذهبی شهر قزوین است.
تعزیه خوانی
تعزیه به معنای متعارف، نمایشی است که در آن واقعهٔ کربلا به دست افرادی که هر یک نقشی از شخصیت‌های اصلی را بر دوش دارند، نشان داده می‌شود. این نمایش نوعی نمایش مذهبی و سنتی ایرانی-شیعی و بیشتر دربارهٔ کشته‌شدن حسین بن علی و مصائب اهل بیت است.
اگر تعزیه را به معنی عزاداری و سوگواری و نه به معنی شبیه‌خوانی امروز گمان کنیم، نخستین سوگواری بعد از پیشامد عاشورا از سوی گواهان عینی واقعهٔ کربلا بوده که در سنین کودکی و نوجوانی پس از عاشورا به اسارت رفتند؛ در واقع از هنگامی که قافلهٔ اسرا به طرف شام حرکت نمودند. برخی شبیه‌خوانی و برپایی تعزیه را جهت تماشای عینی واقعهٔ کربلا به یزید نسبت داده‌اند که گویا از عاملین واقعهٔ کربلا خواسته بود تا اعمالی را که مرتکب شده‌اند نمایش دهند و برخی به صفویه، دیلمیان و قاجاریه.
اما شکل رسمی و آشکار این سوگواری، به روایت ابن‌کثیر، برای نخستین بار در زمان حکمرانی دودمان ایرانی شیعه‌مذهب آل بویه صورت گرفت. تعزیه بیشترین رواج خود را با حمایت دولت و حکومت صفویان پیدا کرد. در دورهٔ شکوفایی تعزیه، با رواج تشیع و دلایلی مانند روضه‌خوانی و حمله‌خوانی تعزیه از حمایت بیشتری برخوردار شد.
تعزیهٔ امروز
هنر تعزیه، در طول زمان تغییراتی را به خود دیده‌است اما هنوز هم جزو اصیل‌ترین و پرسابقه‌ترین هنرهای ایرانی و اسلامی مردمان ایران است. در استان‌های مختلف ایران از شمالی‌ترین شهرهای خراسان و آذربایجان تا جنوبی‌ترین شهرهای سیستان و اهواز از پهنهٔ کویر تا حاشیه‌های زاگرس و البرز و از دریای خزر تا خلیج فارس، در ایام ماه محرم، تعزیه برگزار می‌شود. نسخه‌های اشعار این نمایش مذهبی در سراسر ایران تفاوت کمی با هم دارند. مردم از اول ماه محرم همه‌ساله به مناسبت سالروز این واقعه، در شهرها و روستاهای ایران، مساجد و تکایا را با قالی و قالیچه آذین می‌بندند و دیوارها و منبر را سیاه‌پوش می‌کنند. تا چند سال قبل، شبیه‌خوانی و تعزیه‌خوانی از هفتم محرم در میادین و صحن حیاط حسینیه‌ها و تکایا در شهرستان‌ها معمول بود. شبیه‌خوان‌ها که برای این کار تعلیم یافته بودند، کار خود را با طبل، شیپور و کرنا در محل تعیین‌شده آغاز می‌کردند. مردان از یک سو و زنان از سوی دیگر، کم‌کم جمع می‌شدند و به تماشای مراسم شبیه‌خوانی و تعزیه‌خوانی می‌ایستادند. معمولاً یک یا چند ریش‌سفید، مأموریت راهنمایی مردم و حفظ نظم محیط برگزاری تعزیه را بر عهده داشتند.
