ولایتی: علم و علمایمان با گذشته قابل مقایسه نیستند

ایلنا: دومین سخنرانی از دومین سلسله نشست‌های «الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت» که با موضوع تاملی در برخی از مولفه‌های تاریخی و تمدنی ایران و اسلام در توسعه و پیشرفت، با سخنرانی علی‌اکبر ولایتی همراه بود عصر روز گذشته(۳۰ آبان ماه) در دانشکده اقتصاد برپا شد.
در این نشست که با حضور منصور خلیلی عراقی، حسن سبحانی، محسن یزدان‌پناه و جمعی از دانشجویان رشته اقتصاد برگزار شد، ولایتی با طرح منحنی فرهنگ و تمدن اسلامی گفت: «اوج تمدن ایرانی – اسلامی در طول تاریخ و در عرض جغرافیایی نشانگر آن است که از اواخر قرن دوم هجری این تمدن رو به صعود داشته و در قرن سوم تا پنجم هجری به اوج خود رسیده است. در اواسط قرن ششم با نزول این فرهنگ و تمدن روبرو هستیم تا در قرن ۹ و ۱۰ که این تمدن دوباره رو به صعود پیش می‌رود و این صعود تا قرن ۱۲ ادامه دارد. در این قرن شاهد سقوط به یکباره این تمدن هستیم تا در میانه قرن ۱۳ که تمدن اسلامی ایرانی به اوج خود رسیده است.»
وی در ادامه افزود: «ملاک این مطالعه فرهنگی و تمدنی بر اساس دو شاخصه جغرافیا و زبان طبقه بندی شده و ما شاهد بزرگانی همچون شیخ رئیس، ذکریا رازی، فارابی، ملاصدرا، سهروردی، ابوریحان، خیام و بسیاری از بزرگان دیگر هستیم.»
ولایتی بزرگ‌ترین علت زایش نخبگان در تمدن و فرهنگ اسلامی را ارزان کردن علم و علم آموزی با ظهور اسلام دانست و گفت: «اسلام با برچیدن نظام‌های طبقاتی آموزش علم را ارزان کرد و در هر مسجد جایگاهی برای تعلیم و تعلم در نظر گرفت. از میان این فرهنگ ابن سینا و ابوریحان بیرون آمدند و در این شرایط اجتماعی، نخبه پروری رواج پیدا کرد.»
وی با اشاره به پیشرفت‌های مختلف در زمینه‌های پزشکی، فلسفه، اقتصاد، نجوم، هنر و... گفت: فرهنگ و تمدن اسلامی با تربیت نخبگان همه چیز را در حد کمال داشت. گواهی بر این مدعا می‌تواند بنای میدان نقش جهان اصفهان باشد. این میدان که به تناسب طول و عرض جغرافیایی در یک تناسب طلایی است و بهتر از این رسم نخواهد شد. در این بنا بازار قیصریه مکانی برای تجارت و بنگاه اقتصادی است، عالی قاپو محل حکومت و علم سیاست بوده، مسجد شیخ لطف الله با کاشی کاری شگرف‌اش که پس از ۴۰۰ سال همچنان سالم و پابرجاست نشان رشد هنر در این تمدن است. همه این‌ها نشانگر اوج تمدن و فرهنگ اسلامی است که در شاخه شاخه علوم نفوذ کرده است.»
ولایتی همچنین با رد این موضوع که شرایطی که تمدن اسلامی فراهم کرد به گونه‌ایی نبوده که فقط نخبه‌پروری کند، تصریح کرد: «در طی تحقیقاتی که صورت گرفته است۱۳۰۰ کتاب در حوزه ریاضیات، سیزده هزار کتاب پزشکی، ۴ میلیون کتاب خطی که یک سوم آن در ایران موجود است؛ نشان می‌دهد اسلام علم را در میان مردم آورد و از این میان نخبگان برخواستند. حتی با مراجعه به تاریخ نیز می‌بینیم در تمدن پیش از اسلام مایه تفخر حکومت‌ها مادیات است؛ ولی در دوره اسلامی مایه تفاخر یک حکومت به داشته‌های علمی و علمایی است که در دربار حضور داشتند که دربار محمود غزنوی خود گواهی بر این مدعا است.»
وی با طرح این مسئله که اسلام طرح مبادلات علمی را نیز دگرگون کرد، گفت: «با نگاه اسلام به علم بسیاری از جهان بینی‌ها متفاوت شدند، زیرا برداشت علمی از دید الهی با مکاتب مادی کامل متفاوت شد. فلسفه، عرفان، فیزیک، زیست‌شناسی و همه علوم با نگاهی الهی طرح موضوعاتی کردند که علم را دچار چالش‌های بسیاری کردند. موضوع انسان و روح، موضوع تکامل انسان، موضوع معاد از جمله مطالعاتی است که جهان علم را دچار تغییرات بنیادین کردند.»
ولایتی در پایان این نشست با طرح موضوع اینکه با تمامی گستردگی علم در حال حاضر و شرایطی که دولت‌های برای علم اندوزی فراهم می‌کنند اما وضعیت گذشته بهتر از امروز بوده است گفت: «اگر نگاهی به گذشته و نام‌آوران علمی داشته باشیم به خوبی در می‌یابیم از نظر علم و علمایی که تربیت کرده‌ایم با گذشته قابل مقایسه نیستیم و این بازگو کننده اوج تمدن ایرانی اسلامی را می‌رساند. اما باید به این نکته توجه داشت اگر نگاه درستی به گذشته داشته باشیم می‌توانیم به احیای این تمدن بپردازیم. زیرا اگر اتفاقی رخ داده باشد امکان تکرار آن وجود دارد و می‌شود با باز‌شناسی و بازخوانی فرهنگ و تمدن اسلامی ایرانی الگوی پیشرفت را احیا کرد.»