جلال با واژه‌های بیگانه، بیگانه بود

ایلنا؛ کتاب «جامعه‌شناسی ادبیات با نگاهی به آثار جلال آل احمد» شب گذشته توسط غلامرضا امامی و عباس کریمی عباسی با حضور حسن نورانی؛ مولف آن در ایوان شمس نقد و بررسی شد.

به گزارش ایلنا؛ در ابتدای این مراسم که همزمان با حوالی سالروز جلال آل احمد وبه همت محفل ادبی دایره دیدار و مجموعه ایوان شمس برگزار شد، غلامرضا امامی گفت: در این کتاب کاری تازه دیده می‌شود و نویسنده برای آن زحمت کشیده است. کار فیلسوف تفسیر جهان است از ابتدای خلقت تا زمانی که ما زندگی می‌کنیم. کار سیاستمداران تغییر از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب است. اما کار هنرمند تعبیر جهان است همانطور که جلال یک هنرمند بود. کار هنرمند پرشی از واقعیت به حقیقت است. در جست‌و‌جوی آنچه یافت می‌نشود است.

این نویسنده و مترجم ادامه داد: جلال آل احمد قبل از هر چیز هنرمند بود. گاهی اوقات آرزوهایی داریم که قانع نمی‌شویم به وضع موجود و برای همین زیبایی‌ها یا زشتی‌های زندگی ما را می‌آزارد و ابزاری پیدا می‌کنیم برای بیان مثل کلمه که ابزار نویسنده می‌شود. در اینجا هم با هنرمندی روبرو هستیم که از جامعه خودش تاثیر گرفته و در ذهنش نقش بسته و می‌خواهد آن را بازگو کند.

استاد امامی افزود: جلال بیگانه بود با واژه‌هایی که مردم کمتر شنیده بودند یکبار شاعری در شعرش پژواک آورده بود جلال به او پرید و گفت برو در خیابان بپرس از مردم ببین چند نفر این کلمه را شنیده‌اند و معنایش را می‌دانند. جلال ادبیات فاخر و محاوره را به هم پیوند زد که کار خیلی سختی است. چون با مردم بود و برای مردم می‌نوشت و این ارتباط زبان مردمی به او داد. برای همین وقتی کتاب جلال را می‌خوانیم انگار با ما حرف می‌زند و جامعه‌ای را که در آن زندگی می‌کنیم نشان می‌دهد.

نویسنده کتاب راز قلعه در پایان گفت: نثر او ناشی از روحیه پرخروش بود و آن‌چه حس می‌کرد می‌نوشت. اما ماندگاری جلال در این بود که با خودش صادق بود و دروغ نمی‌گفت و چون به خودش دروغ نمی‌گفت به مردم هم دروغ نمی‌گفت. تسلط داشت بر ادبیات کهن و مردمش و زبان کوچه بازار و نیز ادبیات معاصر روز جهان.

در ادامه نشست سید حسن نورانی مکرم دوست؛ مولف کتاب گفت: باورم بر این است که جلا فرزند زمانه ماست در این قرنی که دچار همه جور چالش و ایدئولوژی‌های گوناگون وجود دارد. چالشی که در نسل قبل بوده و در این نسل هم هست و خواهد بود. جسارت جلال و باور‌هایش باعث می‌شود همه قشری را به خود جذب کند و همزمان موافقان و مخالفانی داشته باشد.

وی افزود: معتقدم جلال یک اسطوره است و می‌شود او را از آثارش یا شخصیتش نقد کرد. همانطور که رستم شخصیت خاکستری دارد و گاهی حتی به فریب متوسل می‌شود باید شخصیت و آثار جلال هم بدون اینکه دچار افراط و تفریط شویم انجام گیرد. غیر از جلال با آثارش روبرو هستیم که متاثر از فضای زمان خود بوده است.

نورانی توضیح داد: انگیزه اولیه من برای انتخاب جلال ویژگی‌های دوست داشتنی نویسنده است به خاطر اینکه آثارش با رغبت خوانده می‌شود. انگیزه بعدی این بود که وی در متن و بطن مردم بود.

عباس کریمی عباسی، منتقد بعدی برنامه گفت: «جامعه‌شناسی ادبیات با نگاهی به آثار جلال آل احمد» کتاب مفید و مختصری است که مولف آن در پی کتابسازی و حجم آفرینی بی‌دلیل نبوده و سعی نکرده با توسل به شهرت آل احمد بخواهد خودش را نشان دهد و مشخص است که انگیزه اصلی دغدغه‌های فرهنگی نورانی است.

وی ادامه داد: کتاب سه بخش دارد که بهتر بود بخش‌های اول و دوم آن پس از بخش سوم که جان کلام کتاب است می‌آمد تا میزان مخاطب پذیری بالا می‌رفت چرا که باید توجه داشت کتاب مخاطب خاص دارد و این مخاطب با توجه به آشنایی قبلی با آثار جلال و زندگینامه وی ممکن است بسیاری از موارد مطروحه در دو بخش اول و دوم کتاب را بداند و شروع خواندن با این بخش‌ها منجر به کسالت خواننده شود.

نویسنده کتاب هفت مرد از حالا ادامه داد: نکته برجسته‌ای که در کتاب مشهود است همخوانی صراحت لهجه مولف کتاب با صراحت لهجه آثار جلال است و مواردی در کتاب آمده که انتقادی است و مولف جدا از نقاط قوت آثار جلال به آن‌ها اشاره کرده است که البته از فراز و فرودهای زندگی آل احمد نشات می‌گیرد. در فصل سوم که اصل کتاب است شش بخش کلی داریم که به خوبی گزینش شده‌اند اما باز هم موارد دیگری هست که می‌شد به کتاب اضافه کرد و درباره آن نوشت مثل جریان نقد خرافه گرایی که در بخش دوم آمده و در بخش سوم هم به آن پرداخته شده است.

وی افزود: ویژگی آثار جلال در این است که با وجود آشنایی به جریان ادبی و فلسفی روز دنیا که بخشی از آن در راستای ترجمه به دست آمده بود و مائده‌های زمینی ژید از آن جمله است، ایرانی است و هیچ ردپایی از شیوه نگارش غربی در آن به چشم نمی‌خورد و در عین حال زبان مولف خود را دارد که خاسته از شخصیت رک، بی‌پیرایه و شجاع جلال است. جلال از ادبیات روز غرب تقلید نمی‌کند و به جای ان برای مردمش می‌نویسد و برای همین مانا می‌شود.

کریمی عباسی با اشاره به اینکه در نگارش جلال با تمام روانی متن به ادبیات فاخری بر می‌خوریم که قابل فهم برای مردم کوچه بازار است توضیح داد: این اصلیترین هنر آل احمد است. اتفاقی که ردپای ان را در آثار اسماعیل فصیح هم می‌بینیم و وی سرآمد داستان نویسانی است که زبان فاخر را به محاوره پیوند زدند و به مخاطب پذیری بالاتری دست یافتند. در کتاب نقطه ضعفی دیده می‌شود که ان نبود خاطرات شفاهی افرادی مثل استاد امامی است که با جلال نشست و برخاست داشته‌اند چرا که تحلیل شخصیت از روی آثار مکتوب انجام گرفته و این آثار همیشه هستند اما ممکن است خاطرات گم شوند و دسترسی به افراد بعد‌ها ممکن نباشد.

«جامعه‌شناسی ادبیات با نگاهی به آثار جلال آل احمد» کتابی تالیف سید حسن نورانی مکرم دوست است که نیمه شهریور امسال به چاپ رسیده و نگاهی موجز اما موشکافانه به آثار این نویسنده از ابعاد اجتماعی و ادبی دارد.