امور را به شیوه اقتدارگرایانه پیش نخواهم برد

 ایلنا: پس از برگزاری سی ویكمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر و اتمام كار سعید كشن‌فلاح با اما و اگرهای فراوانی که هیچ‌گاه پاسخی به آن ها داده نشد؛ قادر آشنا حكم اسماعیل عالی‌زاد را به عنوان دبیر سی و دومین دوره این رویداد مهم تئاتر ایران امضا و به او ابلاغ كرد. با توجه به تاکید مدیركل مركزهنرهای نمایشی مبنی بر دفاع تمام قد از انتخاب عالی‌زاد، اندکی صبر درستی یا نادرستی این گزینش را نشان خواهد داد. مصاحبه با دبیر جدید جشنواره تئاتر فجر را در ادامه می‌خوانید.

*با توجه به شیوه برخورد دبیر جشنواره سی و یكم، آیا تلفن همراه خود را در ایام برگزاری جشنواره هم پاسخ خواهید داد، یا مانند او گوشی خود را در ایام برگزاری خاموش می‌كنید و پاسخی به سوالات خبرنگاران نمی‌دهید؟

__ من معلم هستم و در دانشگاه علامه طباطبایی به آموزش و شاگردی به طور همزمان اشتغال دارم، به همین دلیل اهل شانه خالی کردن از پاسخگویی نیستم. به نظر من در هر مجمع و صنفی دبیر باید پاسخگوترین فرد مجموعه باشد. باید دقت داشت این پاسخگویی در یک محکمه نیست چون رسانه‌ها گوش شنوا و زبان گویای مردم جامعه خود هستند و اصلا به همین علت ساخته شده‌اند. پس به همین اساس ما موظف هستیم به سولات مردم پاسخ دهیم‌.‌

* برای آشنایی بیشتر مخاطبان، لطفا كمی درخصوص سابقه تحصیلی و فعالیت‌های گذشته خود توضیح دهید؟

__ من مدرک مقطع کارشناسی خود را در رشته جامعه‌شناسی از دانشگاه تهران دریافت کردم و مقاطع فوق‌لیسانس و دکتری را دردانشکده علوم اجتماعی و ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی پشت سر گذاشتم و درحال حاضر به تدریس و کسب علم در این دانشگاه مشغول هستم، مدتی نیز با سازمان صداوسیما همکاری کردم.‌

* چه عاملی سابقه تحصیلی شما، هنر تئاتر و به خصوص دبیری جشنواره تئاتر فجر را به یکدیگر پیوند می‌زند؟

__ سوال شما را با طرح این سوال پاسخ می‌دهم که، آیا هنر به معنای عام آن، نه به صورت تخصصی هنر تئاتر، بخشی از فرهنگ جامعه نیست؟ قطعا تمامی افراد و فعالان عرصه‌های گوناگون اعتراف می‌کنند که هنر بخشی مهمی از جامعه است و هراجتماعی یکی از مواردی را که برای تعریف هویت خود مطرح می‌کند آثار و تولیدات هنری است‌. هر هنری ریشه در فرهنگ جامعه دارد، با ساختارهای مختلف جامعه و با روح فرهنگی حاکم بر آن در ارتباط تنگاتنگ است‌.‌

باید دقت داشته باشیم من اینجا درحال دفاع از حکمی که برایم صادر شده نیستم و از یک عرصه معرفتی دفاع می‌کنیم، پس با توجه به رشته‌های جامعه‌شناسی (مطالعات فرهنگی) و تدریس در رشته ارتباطات و علوم اجتماعی که در آنها تحصیل و تدریس داشته و دارم از این منظر ارتباط با هنر تئاتر بسیار زیاد است، اما اگر از زوایه تخصصی نگاه کنیم ارتباط کمتر می‌شود.‌ امروزه دانشگاه‌ها به ترتیب مدیران فرهنگی مشغول هستند که طی آن تلاش می‌شود فرد با سازوکار اداره امور فرهنگی آشنایی پیدا کند، چارچوب‌های اجتماع و بستری که این امور فرهنگی در آن تولید می‌شود و جریان دارد را بشناسد و در آن محدوده عمل کند‌.‌ اگر مجدد به سوال شما برگردم باید تاکید کنم از موضع مطالعات فرهنگی ارتباط تنگاتنگی وجود دارد و نیازی نیست ژرفانگری خاصی در کار تخصصی و تولید آثار نمایشی وجودداشته باشد، زیرا اگر شخص به عنوان مدیر داخل این محیط باشد از دیدن زوایای گوناگون امور محروم خواهد شد‌.‌ به هر حال اگر بستر اجتماعی را از امور فرهنگی بگیریم، چیزی برای مطالعه باقی نمی‌ماند، ضرورتی وجود ندارد که حتما به عنوان کنشگر در این عرصه عمل کرده باشید تا توان مدیریت جشنواره را پیدا کنید. از سویی به نظر من جای جامعه شناسی هنر در جامعه هنری و ارتباط با دانشگاههای ما و هنرمندان در عرصه گوناگون خالی است. خوشحال هستم این امکان برای ایجاد پیوند بیشتر به وجود آمده است‌.‌

* برنامه شما در رابطه استفاده از تجربه‌های فعالان عرصه هنر تئاتر چیست؟ آیا شاهد بازماندن برخی گروه‌ها و سلیقه‌ها از حضور در جشنواره خواهیم بود؟

__ یکی از ویژگی‌هایی که تدریس برای معلمان به همراه دارد آزادگی است، چون معلم خود همواره درحال آموختن است. در این کسوت شما از درگیر شدن تنگاتنگ با تفکرها و تشکل‌های مختلف جدا می‌شوید و بیشتر به مطالعه آنها می پردازید ولی پیوند تنگاتنگ برقرار نمی‌کنید. قرار نیست افراد براساس دوری و نزدیکی به دبیر در جدول برنامه اجراهای جشنواره چیده شوند، بر همین اساس تاکید می‌کنم مشی ما اعتمادسازی خواهد بود. پس در این چارچوب خط کشی و طبقه بندی اشخاص بی‌معنا می‌شود. اصولا فرهنگ و کارفرهنگی ویژگی‌هایی دارد که حضور سلیقه‌های مختلف یکی از این ویژگی‌ها و از مهمترین عناصر آن محسوب می‌شود. اگر فردی رویکرد خودمحور و دارای خط کشی به این عرصه داشته باشد هدف اصلی را از ابتدا نقض کرده است. یک نفر نمی‌تواند به تنهایی کاری از پیش ببرد، مهمترین راهبرد دبیرخانه جشنواره سی و دوم، توسعه کیفی هنر تئاتر است. برای رسیدن به این هدف باید ابزارها و ضوابط مورد نیاز را خلق کنیم و از تجربه کارشناسان این عرصه استفاده کنیم. همه ما می‌پذیریم ارزش‌های اخلاقی خاص خود را داریم و اصول و ضوابطی وجود دارد که همه به آن پایبند هستیم، هیچ گروهی پشت درب جشنواره تئاتر فجر نخواهد ماند و تمامی افرادی که به این اصول باور دارند می‌توانند توانایی‌های خود درعرصه هنر تئاتر را در قالب جشنواره تئاتر فجر به ظهور رسانند و رقابتی شایسته با دیگر گروه‌ها داشته باشند تا به این وسیله در جهت رشد سلیقه مخاطبان و بهبود کیفی تئاتر کمک کنند؛ ما تنها سربازان این عرصه هستیم.

* یکی از اهداف موردنظر مدیرکل مرکزهنرهای نمایشی، تنظیم شیوه نامه اجرایی جدید جشنواره تئاتر فجر است. برای عملیاتی شدن این هدف به چه شکل عمل خواهید کرد؟

__ ما راهبردی برای جشنواره در نظر گرفته‌ایم، برای تحقق این راهبرد به مجموعه تدابیر مدیریتی و ارائه الگویی کاربردی نیاز است که آن را در سه سطح طرح کردیم.

نخست، تکیه برخرد جمعی اهالی هنر تئاتر؛ دوم، توجه به تجربه سی و یک دوره برگزاری جشنواره که امروز می‌توان گفت با انباشت تجربه در این زمینه مواجه هستیم، پس کمترین کار یک مدیر اتکا و اعتماد به پایه‌های بنا شده در دوره‌های گذشته است و اگر غیر از این عمل شود، احتمالا مدیر کار به جایی نخواهد برد. سوم، تاکید بر امر پژوهش است، چون پیوند میان اهالی هنر و بدنه دانشگاهی این امکان را به خوبی فراهم می‌کند.

* بارها دیده شده مدیران بر سرکار می‌آیند ومسوولیت قبول می‌کنند ابتدا اهداف خیرخواهانه‌ای دارند اما با تغییر مدیریت‌ها برنامه‌ها هم ناتمام و نیمه کاره باقی می‌ماند.‌ چه عاملی موجب می‌شود برنامه‌های شما دچار این قاعده نشوند؟

__ برای آنچه به عنوان هدف در نظر داریم، که همانا ارتقاء سطح کیفیت آثار هنری در زمینه رشته تئاتر و بالارفتن سلیقه مخاطبان است‌.‌ نیازمند تبیین برنامه کوتاه مدت میان مدت و بلند مدت هستیم. برگزاری مناسب جشنواره تئاتر فجرهدف کوتاه مدت ما محسوب می‌شود که کار بر روی آن را آغاز کرده‌ایم. اما اگر برنامه‌ها را از قبل به صورت استراتژی طراحی کرده باشیم، با تغییر دبیر جشنواره دچار خلل نخواهد شد‌.‌

این کار یک جور ریل‌گذاری فرهنگی است که با هدف مشخص طبق نظر اهالی متخصص همین رشته هنری طراحی شده و دور شدن از آن فاصله گرفتن از اهداف فرهنگی محسوب می‌شود‌.‌ سنگ بزرگ هم بر نمیداریم که علامت نزدن باشد، اولین گام این است بدانیم چشم انداز تئاتر ما برای حداقل سه یا چهار سال آینده چیست و قصد داریم در جشنواره تئاتر فجر آن دوره چه کیفیت از آثار را روی صحنه شاهد باشیم‌.‌

* تجربه نشان داده در این مواقع با چالش‌های متعدد درون سازمانی و برون سازمانی مواجه خواهید شد، آیا برای رویارویی با آنها آماده هستید؟

__ اجازه می‌خواهم پاسخ این سوال را به آینده موکول کنم. چراکه حکم تازه صادر شده و با توجه به اینکه هنوز به صورت عملی اتفاقی نیفتاده است هرگونه پاسخ به این سوال فاقد اعتبار خواهد بود. شما صحیح می‌گویید، در دوران‌های مختلف مواردی از این دست به کررات پیش آمده، من هم به گونه‌ای صحبت نکردم که قرار است اتفاق بزرگی رخ دهد. من تنها از یک رویکرد حرف زدم که فقط می‌تواند برگزاری یک دوره از جشنواره را شامل شود، درحال حاضر من تنها جشنواره سی و دوم را پیش روی خود دارم و قصد برداشتن یک سنگ بزرگ را ندارم که امکان جابجایی نداشته باشد‌.‌

به نظرم اگر در جشنواره سی و دوم تنها شاهد یک گام مثبت رو به جلو باشیم به وظیفه عمل کرده‌ایم، اما اگر امکان برداشتن چند گام مثبت باشد خیلی خوب است. درحال حاضر قصد داریم مشارکت افراد و هنرمندان دلسوز تئاتر را جلب کنیم‌.‌

* باتوجه به اینکه آقای آشنا گفتند تمام قد از شما حمایت می‌کنند تعامل شما به شیوه‌ای هست که درمقابل فشارهای بیرونی ایستادگی کنید؟

__ تئاتر همچون بسته اختصاصی برای یک عده نیست و از زوایای مختلف تحت تاثیر قرار می‌گیرد، البته در مقابل تاثیر هم می‌گذارد. اگر ما بتوانیم کار خود را براساس اصول حرفه‌ای انجام دهیم‌، برمبنای اصول و قواعد حاکم بر جامعه خود گام برداریم، بعید است با چالش‌های خیلی سخت و سنگین مواجه شویم. به هر حال مجموعه تئاتر کشور یک سال تمام زحمت می‌کشد تا نتیجه کار خود را در جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر مشاهده کند. این گروه‌ها به دبیرخانه اعتماد می‌کنند و انتظار دارند دبیر و دبیرخانه در زمینه حمایت از آن‌ها قصور نداشته باشد و در برابر هر چالش غیر عقلانی و غیراخلاقی ایستادگی و دفاع کند‌. آنچه گفتم یک رابطه تعارفی نیست، اگر ما به وظایف و ماموریت‌های خود واقف باشیم باید راهکاریی برای پاسخگویی در نظر گرفته شود که از سوی ما نیز قطعا اینگونه خواهد شد. اما به شرطی که امری منافی با ارزشهای جامعه اتفاق نیفتاده باشد‌.‌

* نگرانی از این بابت ندارید که عده‌ای توجه شما به خرد جمعی را پای ضعف و کم تجربگی بگذارند؟

__ قائل هستیم حوزه فرهنگ را نمی‌توان آمرانه اداره کرد. طی نسل‌ها جابه جایی‌هایی در زمینه‌های مختلف صورت می‌پذیرد اما به نظر من این کنشگران اصلی تئاتر هستند که باید از آن پاسداری کنند. ارتقاء جایگاه هنر تئاتر یا دچار ضعف شدن این عرصه هم در بخش عمده‌ای متوجه همین کنشگران است. اداره امور را به شیوه اقتدارگرایانه پیش نخواهم برد، چون فرهنگ عرصه‌ای است که با ارزش‌های جامعه سروکار دارد و چنانچه قبلا توضیح دادم وجود سلیقه‌های مختلف از عناصر اصلی فرهنگ محسوب می‌شود. مثالی می‌زنم، من چطور می‌توانم به عنوان مدیر قدم در این حوزه بگذارم و به شما بگویم بیا و عقاید خود را به یکباره کنار بگذار؟ این شدنی نیست.‌

اگر قرار به چنین شیوه عملکردی باشد، اصولا فلسفه انتخاب هیات داوری چیست؟ عرصه فرهنگ محل تحمیل ذائقه شخصی نیست، جشنواره تئاتر فجر برای ظهور سلیقه شخصی دبیر نیست. با این رویکرد دبیر جشنواره باید به تنهایی آثار را انتخاب و داوری کند و در پایان هم جوایز را شخصا به برگزیدگان مورد نظرش بدهد. بهره‌گیری از خرد جمعی از ویژگی‌های ذاتی مقوله هنر و فرهنگ برمی‌آید، اگر غیر از این عمل شود امری مخالف تمام موازین حاکم بر عرصه فرهنگ رخ‌داده است‌.‌

* به عنوان سوال پایانی آرزوی خود برای جشنواره سی و دوم تئاتر فجر را بیان كنید؟

__ هریك از ما جایی كه فعالیت می‌كنیم مسئولیت‌هایی برعهده داریم، با امضای حكم دبیری جشنواره تئاتر فجر ماموریتی برعهده من گذاشته شده كه باید برای برگزاری مفید و با کیفیت آن تلاش كنم. هدف ما كمك به تئاتر كشور است و اگر موفق شویم طبق راهبردی كه معین می‌شود با استفاده از تجربیات كارشناسان و كنشگران این عرصه حتی یك گام رو به جلو برداریم راضی كننده خواهد بود. امیدوارم مجموعه این عوامل، مجالی برای تاثیرگذاری و جریان‌سازی فرهنگی در جهت ارتقاء سلیقه مخاطب باشد.

گفتگو از: بابك احمدی