در گفتگوی تفصیلی با رئیس اتحادیه كارگران ساختمانی طرح شد:
سقوط از ارتفاع عامل 70 درصد حوادث مشاغل ساختمانی
چکیده: «بر اساس تجربه می‌توان مدعی شد که در کشور ما هیچ کارفرمایی در کارگاه ساختمانی خود مسائل ایمنی را به طور کامل رعایت نمی‌کند و مشخص‌ترین اقدامی که در برخی کارگاهها می‌توان در خصوص رعایت ایمنی کار مشاهده کرد، آویزان کردن چند کلاه ایمنی بر روی میخ‌های دیوار است که آنهم از ترس ورود ناگهانی بازرسان کار آویخته شده است.»
طبق گزارش رسمی سازمان پزشکی قانونی، روزانه به طور متوسط بیش از پنج کارگر در سراسر ایران بر اثر حوادث ناشی از کار جان خود را از دست می‌دهند.
به گزارش ایلنا، سازمان پزشکی قانونی در گزارشی كه اسفندماه سال گذشته منتشر كرد از کشته شدن یک هزار و ۵۱۷ کارگر در کشور بر اثر حوادث ناشی از کار در ده ماهه نخست سال گذشته خبر داد که این آمار در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از آن ۱۴ درصد افزایش یافته است.
بر اساس آمارهای پزشكی قانونی مهم‌ترین علت حوادث ناشی از كار به ترتیب سقوط از بلندی، اصابت اجسام سخت، برق‌گرفتگی، سوختگی و کمبود اکسیژن گزارش شده و تاكید شده است: بیشترین قربانیان حوادث ناشی از كار را «كارگران ساختمانی» تشكیل می‌دهند.
هر چند مشاغل ساختمانی در نقاط دیگر جهان نیز با سهم ۱۷ درصدی از مجموع حوادث شغلی، در زمره حادثه‌خیزترین مشاغل شناخته می‌شوند اما سهم كارگران ساختمانی ایران 29 درصد بیش از همكاران‌شان در سایر نقاط دنیاست. در سال گذشته ۴۶ درصد از مجوع حوادث شغلی ایران در مشاغل ساختمانی رخ داده است كه این آمار تنها یک نما از فاجعه‌ای است كه هر روز در كارگاه‌های ساختمانی اتفاق می‌افتند.
زمانی که حادثه شغلی رخ می‌دهد نظرها بیشتر معطوف به شخص حادثه دیده می‌شود و معمولا هیچ توجهی به علت حادثه و بررسی مشکلات برای جلوگیری از تکرار آن نمی‌شود.
به اعتقاد كارشناسان كارگری، ضعف دولت در انجام بازرسی و کنترل‌های لازم و همچنین تمایل کارفرمایان به کسب بالا‌ترین سود در کارگاههای ساختمانی و به تبع حذف هزینه‌های حیاتی ارتقای ایمنی در این کارگاهها باعث وقوع حوادث مرگبار برای کارگران در این بخش شده است.
فعالان صنفی، وزارت کار را به‌عنوان متولی نظارت بر ایمنی محیطهای شغلی می‌شناسند و معتقدند دولت نتوانسته است از عهده این مسئولیت بر آید، به‌طوری که افزایش وقوع حوادث شغلی در کارگاههای ساختمانی ناایمن و غیراستاندارد نشان می‌دهد که سلامت شاغلان در این محیط‌ها به طور دائمی در معرض تهدید قرار دارد.
در گفتگوی تفصیلی با «اكبر شوكت» رئیس هیئت‌مدیره کانون انجمن صنفی کارگران ساختمانی کشور، به زوایای پنهان‌تری از فجایعی كه روزانه در كارگاه‌های ساختمانی رخ می‌دهند پرداخته‌ایم.
- سهم کارگران ساختمانی از مجموع حوادث کار در کشور چقدر است؟
حوادث رخ داده در حوزه ساختمان در کشور طبق آمار پزشکی قانونی میانگین حدود 46 درصد است که کشورمان از لحاظ پیشگیری حوادث کار در مقایسه با سایر کشورهای دنیا یکی از عقب مانده‌ترین کشورهاست.
کشورهای پیشرفته با رعایت اصول ایمنی در حوزه ساختمان این رقم را به زیر ۱۰ درصد کاهش داده‌اند، این در حالیست که در کشور ما بر خلاف کشورهای پیشرفته هر ساله آمار حوادث کار بویژه در بخش ساختمانی، رو به افزایش است.
بی‌توجهی به افزایش حوادث درحین کار و عدم برنامه ریزی برای جلوگیری از بروز این حوادث در کشور سبب افزایش این حوادث شده است.
- با توجه به تنوع حرفه‌های خطرناک در کشور، وقوع 46 درصد حوادث تنها برای یک حرفه، آمار وحشتناکی است. می‌توان عامل مشخصی را برای چنین آمار وحشتناکی ذکر کرد؟
مهم‌ترین عامل افزایش حوادث کار در بخش ساختمان در چند سال اخیر، در پیش گرفتن سیاست ساخت و ساز بدون توجه به تمامی مختصات این حرفه خطرناک، از سوی دولت بوده است.
به عنوان مثال طبق آمار مراجع رسمی رقم ساخت ساز در کشورمان در سال ۹۰ با ۳۰ درصد افزایش حدود ۲۰ میلیون متر مربع افزایش یافته است، این در حالیست که میزان افزایش حوادث در کارگاههای ساختمانی به تناسب توسعه ساخت وساز‌ها، افزایش می‌یابد.
- شایع‌ترین حادثه کار بین کارگران ساختمانی چیست؟
هم اکنون ۷۰ درصد از حوادث ناشی از کار که در پروژه‌های ساختمانی اتفاق می‌افتد مربوط به سقوط از ارتفاع است که بخش عمده‌ای از آن مربوط به کارگران «آرماتور بند» و «قالب بند» است که متاسفانه درصد زیادی از آن منجر به مرگ و میر نیروی کار می‌شود.
ـ عدم رعایت اصول ایمنی در کارگاههای ساختمانی تا چه میزان در بروز حوادث ناشی از کار موثر است؟
بر اساس تجربه می‌توان مدعی شد که در کشور ما هیچ کارفرمایی در کارگاه ساختمانی خود مسائل ایمنی را به طور کامل رعایت نمی‌کند و مشخص‌ترین اقدامی که در برخی کارگاهها می‌توان در خصوص رعایت ایمنی کار مشاهده کرد، آویزان کردن چند کلاه ایمنی بر روی میخ‌های دیوار است که آنهم از ترس ورود ناگهانی بازرسان کار آویخته شده است.
روزانه در گوشه و کناراین شهر، ساخت و سازهایی انجام می‌شود که حتی کمترین اصول ایمنی کار در آن‌ها رعایت نمی‌شود. برای مثال داربست‌هایی که درکارگاه‌ها برپا می‌شود همگی غیراصولی و فاقد توری محافظ هستند، در حالی که با اقدام ساده و کم هزینه‌ای مثل نصب اصولی این توری‌ها می‌توان سلامت جان کارگران و حتی عابران پیاده را تضمین کرد.
ـ آموزش کارگران ساختمانی در کاهش حوادث کار تا چه میزان موثر است؟
متاسفانه آموزشهایی که برای ایمنی کار صورت می‌گیرد فقط در حد پوشیدن کفش و کلاه ایمنی است و آموزشهای تخصصی نه تنها به کارگران که حتی به کارفرمایان نیز ارائه نمی‌شود.
ما هنوز هم بحث آموزش را تنها به کلاه ایمنی بر سر گذاشتن و چند مورد کوچک دیگر محدود می‌کنیم، در حالی که مواردی که به استفاده از کلاه ایمنی تأکید دارد، درصد پائینی از حوادث را شامل می‌شود و مسائل روز دنیا درباره بحث ایمنی در کار بسیار گسترده‌تر است.
برای ارائه آموزشهای تخصصی و به روز دنیا لازم است سازمان فنی و حرفه‌ای علاوه بر تربیت نیروی متخصص که بر تمامی حقوق خود از جمله حق «کار ایمن» آگاه باشد، به شکل جدی «پای کار بیاید» تا کارفرمایان و کارگران شاغل نیز تحت این آموزش‌ها قرار گیرند.
ـ با این حساب و شناختی که از یک سازمان دولتی (مثل فنی و حرفه‌ای) موجود است نمی‌توان به ارائه آموزش فراگیر و همچنین - به قول شما - تربیت نیروی کار متخصص امیدوار بود. در حال حاضر چه تضمین‌هایی برای «پس از وقوح حوادث» وجود دارد؟
اساسی‌ترین بخش مشکلات کارگران ساختمانی بحث بیمه تامین اجتماعی آنان بود که سال‌ها از خدمات‌اش محروم بودند که این بخش هم با پی گیری کارگران و انجمن‌های صنفی طبق اصل ۲۹ قانون اساسی با مصوبه مجلس مرتفع شد.
قانون مصوب بیمه کارگران ساختمانی یکی از جدید‌ترین روشهای بیمه‌ای است که در کل دنیا در حال اجرا شدن است که اولین نمونه این نوع بیمه در کشور علی‌رغم مخالفتهای بسیار در بخش بیمه کارگران ساختمانی اجرایی شد.
- در حال حاضر چه تعداد کارگر ساختمانی مشمول بیمه قرار گرفته‌اند؟
هم اکنون هشت صد هزار نفر از خانواده یک و نیم میلیونی کارگران ساختمانی بیمه شده‌اند.
- با چه شرایطی؟
در قانون بیمه کارگران ساختمانی ذکر شده است ۷ درصد از حق بیمه را کارگر و ۲۰ در صد مابقی را از طریق عوارض پروانه‌های ساختمانی که از سوی کارفرمایان پرداخت می‌شود وصول کنند.
- مقتضیات کار ساختمانی در بیمه مخصوص این قشر در نظر گرفته شده است؟
حادثه کار در مفهوم کلی خود شامل کلیه حوادثی است که در ضمن کار و نیز در حین رفت و آمد به محل کار برای کارگر به وقوع می‌پیوندد اما آنچه که در بخش ساختمانی حائز اهمیت است این است که این قانون شامل حال کارگران ساختمانی که کارگاه ثابتی ندارند نمی‌شود. به همین بهانه بیمه تامین اجتماعی اجرای قانون در مورد این کارگران را نادیده گرفته و کوتاهی می‌کند.
- به حوادث کار بازگردیم. برای وقوع هر حادثه شغلی می‌توان سه مقصر متصور شد. کارگر، کارفرما و دولت. نقش کدام یک از طرفین پررنگ‌تر است؟
مسئولیت حوادث حین کار با کارفرماست. طبق ماده ۸۷ قانون کار کارفرما موظف است نقشه ساختمانی ایمنی کارگاه خود را مشخص کند.
در ماده ۸۷ قانون کار آمده است که «کارفرما موظف است نقشه‌های ساختمانی و طرح‌های مورد نظر از لحاظ پیش بینی در امر حفاظت فنی و بهداشت کار را برای اظهار نظر و تایید به واحد کار و امور اجتماعی محل ارائه دهد.»
متاسفانه بر خلاف تصریح قانون، ۹۰ درصد از کارگاههای ساختمانی موارد ایمنی پیش بینی شده را رعایت نمی‌کنند.
- چه کسی باید کارفرمایان را وادار به رعایت ایمنی کار کند؟
طبق قانون وظیفه بازرسی از کارگاهها به عهده بازرسان کار است که واحد بازرسی کار از زیرمجموعه‌های وزارت کار محسوب می‌شود. عدم وجود بازرسی در کارگاهها از مهم‌ترین عامل ایجاد حوادث شغلی به ویژه در بخش مسکن است. متاسفانه هیچ نظارتی از سوی بازرسان بر روی کارگاههای ساختمانی وجود ندارد.
- عاقلانه‌تر نیست که تشکل‌های کارگری به نیابت از کارگران وظیفه بازرسی را بر عهده گیرند؟
با توجه به اینکه بازرسی‌های کار به دلیل کمبود نیروی انسانی حتی فرصت بازرسی از واحد‌های ثابت را ندارند، و در حرفه ما ثبات شغلی تقریبا بی معناست لازم است این بازرسی‌ها به انجمن‌های صنفی واگذار شوند.
بازرسان کار حتی فرصت پی گیری گزارشهای آماده از تخلفات کارگا‌ها را ندارند. بازرسی و نظارت بر کار کارگاهای ساختمانی در تخصص انجمن‌های صنفی کارگران ساختمانی است، همانطور که در شناسایی کارگران ساختمانی از سوءاستفاده‌گران برای معرفی به بیمه، تشکلان کارگری به نسبت دولت کمتر دچار مشکل می‌شوند.
- ظاهرا علاوه بر دولت نهادهای دیگری هم برای نظارت بر ایمنی مشاغل ساختمانی وجود دارند.
بله. نظام مهندسی هم مسئول است. متأسفانه مهندسان ناظر این سازمان نیز کمترین توجهی به امر ایمنی در کارگاههای ساختمانی ندارند و از هر هزار مورد حتی یک مورد نیز نمی‌بینیم که این ناظران بخواهند مسائل ایمنی را تذکر دهند.
- قصور کارگران در پیگیری صدماتی که بر اثر کار متحمل می‌شوند در چه مواردی است؟
اگر در نظر داشته باشیم که در صورت ثبت صحیح و گزارش به مراجع قانونی قابلیت پیگیری و احقاق حق مصدومین وجود دارد، مشکل معمولا مواقعی بروز می‌کند که حوادث گزارش نمی‌شوند و کارگران سال‌ها بعد و معمولا وقتی با کارفرما دچار اختلاف می‌شوند به یاد پیگیری مشکل خود می‌افتند که در آن زمان جمع آوری مستندات بسیار مشکل خواهد بود.
اما نباید فراموش کرد که افزایش وقوع حوادث شغلی نشان دهنده نقص در عملکرد مسئولان دولتی است. مسئولان پس از شناسایی عوامل حادثه سعی نمی‌کنند با اتخاذ سیاستهای پیشگیرانه با رفع نواقص کار، از تکرار حادثه و یا لااقل کاهش آن جلوگیری کنند.
