گزارش ایلنا از ۱۲۰ روز آلودگی هوای سالانه سیستان و بلوچستان:
حتی سمورها از سیستان گریخته‌اند
ریزگردهای ناشی از بادهای شمال سیستان با ایجاد آلودگی‌هایی بیش از 30 برابر حد مجاز، مامور بدرقه ساکنین مناطق روستایی این استان به شهرهای شمالی شده است. تالاب هامون نیز که روزگاری میزبان یک میلیون پرنده مهاجر بود، امروز منشاء ریزگرد و غرق در عطش است و برای پذیرایی از مهمانان چیزی در بساط ندارد.
اکنون ریزگردهای «زابل» فرستاده‌ای به شهرستان‌های جنوبی سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی و دریای عمان شده‌اند تا این نوید را به شیخ‌نشینان بدهند که منتظر ما باشید، تابستان‌های بعدی تور سفر ما به پاکستان و خلیج فارس خواهد بود.
به گزارش خبرنگار ایلنا از زاهدان، اگر بخواهید در ایام تابستان پیش‌بینی وضع هوای کشور را ببینید، ممکن نیست اسمی از توفان شن در جنوب شرق کشور را نشنوید. توفانی که با وزش خود، خط تولید ریزگردها را روشن کرده و بازاریابی و فروش را تا پهنه نیلگون دریای عمان ادامه می‌دهد، گاهی ظرفیت تولید را به اندازه‌ای بالا می‌برد که آمبولانس‌های ۱۱۵، سفیران صبر و استقامت و سخت‌کوشی را به بیمارستان‌ها همراهی می‌کنند.
«حسین فدوی» دهیار روستای «ملادادی» هیرمند در یکی از روز‌های توفانی به خبرنگار ایلنا گفت: شدت باد امروز به اندازه‌ای است که نمی‌توان سه، چهار متری خود را دید. روستای ما به دلیل اینکه به دریاچه «هامون پوزک» نزدیک است، با شرایطی فوق‌العاده بحرانی مواجه است. روستاهای «تخت‌عدالت»، «تپه کنیز»، «گمشاد»، «سراوانی» و خیلی از روستاهای هیرمند این مشکل را دارند و شدت بحران در آنجا زیاد است.
وی در مورد مهاجرت مردم روستا نیز افزود: در گذشته آمار روستای ما ۲۵۰ خانوار بود و این آمار در سرشماری سال ۹۰ به ۱۹۰ خانوار رسید. اکنون هم این آمار اسمی است و تعداد زیادی از ساکنین برای کار و اشتغال به مشهد، چناران و شمال کشور رفته‌اند.
این روستایی؛ تداوم شرایط نامطلوب هوا و اشتغال را زمینه‌ای برای خالی از سکنه شدن روستای ملادادی و دیگر روستاهای هیرمند دانست و ابراز داشت: اگر اوضاع به همین ترتیب باشد، روزی را خواهیم دید که فقط ۵ خانوار در روستای ما زندگی می‌کنند.
«امان‌اله بزی» رئیس شورای اسلامی این روستا نیز میزان مهاجرت‌های سال گذشته را نزدیک به ۶۰ خانوار عنوان کرد و گفت: فقط امسال نزدیک ۵ به خانوار به شهرستان‌ها رفته‌اند.
او معتقد است؛ وعده‌های مسئولان درباره فروش قانونی سوخت توسط مرزنشینان از مهاجرت تعداد زیاد اهالی روستا جلوگیری کرده است و اگر این تعهد برآورده نشود شاید با توجه به فشارهای طبیعت و زخم‌های عمیق زندگی؛ دیگر کسی حاضر به ماندن در روستا نباشد.
وی درباره میزان آلودگی هوا در این منطقه گفت: آلودگی هوا نگویید، «بحران مرگ بگویید». اگر فردی که در شهرستان زندگی کرده باشد به اینجا بیاید و با بیش از ۱۵۰ روز گرد‌و‌خاک سالانه روبرو شود، از استان که سهل است، از کشور می‌رود. از مسئولان خواهش داریم که به فکر مردمی که در آخرین گوشه‌ی مرز افتاده‌اند، باشند.
بزی با اشاره به اینکه در گذشته مردم اینجا صید و صیادی و دامداری می‌کردند، ولی حالا هیچ کاری غیر از خوردن یارانه‌ها نمی‌توانند بکنند، اضافه کرد: عده‌ای از افرادی که مهاجرت کرده‌اند یا پول و یا زمین داشته‌اند که رفته‌اند در یک شهری برای خودشان مستقر شده‌اند. این احتمال وجود دارد آن دسته‌ای هم که پولی در بساط ندارند به خیابان‌های جاهای دیگر بروند و چادر بزنند و حتی با ده هزار تومان زندگیشان را بچرخانند.
«اصغر اربابی» دهیار روستای تخت‌عدلت هم در گفت‌و‌گو با خبرنگار ایلنا اظهار کرد: هر وقت توفان شن آغاز می‌شود و چند روز ادامه می‌یابد، کوچه‌ها و معابر عمومی در محاصره شن‌های روان قرار می‌گیرند. درحال حاضر که تمام روستا در محاصره شن‌ها قرار دارد.
وی ادامه داد: اکنون «من و مردم روستا مجبوریم با خاک‌ها بسازیم» تا ببینیم آینده چه انتظاری برای ما دارد، یا متوجه حال ما می‌شوند، یا همین‌جا دفن می‌شویم. از این بهتر است که در خیابان‌های یک شهر غریب طوریمان بشود، دیگر خیلی‌ها هم نا‌امید شده‌اند و رخت سفر بسته‌اند، ما می‌بینیم که هر هفته حداقل ۱۵ یا ۱۶ ماشین باری پر از وسایل زندگی برای ترک کردن منطقه وارد پایانه‌های مسافری می‌شوند. روزی در روستای تخت‌عدالت ۱۷۰ خانوار جمعیت داشتیم که حالا نزدیک به ۱۰۰ خانوار شده‌ایم.
او در توصیف وضعیت روز‌ها و شب‌های توفان شن افزود: در شب‌های توفان وقتی از خواب بر‌می‌خیزیم اول باید سر و صورت و لباس‌هایمان را بتکانیم، بعد آثار پا‌هایمان که بر روی فرش جا مانده را با جارو تمیز کنیم و دست آخر کار هم کیسه‌های شن را به خارج از منزل حمل کنیم. بعضی شب‌ها به علت شدت توفان باید پارچه خیس روی دهان بگذاریم که اگر اینکار نشود معلوم نیست تا صبح زنده بمانیم یا خیر؟
مدیر شبکه بهداشت و درمان شهرستان هیرمند نیز در مورد میزان مراجعات بیماران تنفسی به ایلنا گفت: در چند هفته گذشته میزان مراجعات افرادی که مورد حمله تنفسی واقع شده‌اند افزایش یافته و دلیل آن هم فرا‌تر از بحران بودن شرایط هوا است. درمان افرادی که شرایط تنفسی حاد دارند پس از اعزام به زابل در آنجا انجام می‌شود و در غیر این صورت بیماران در همین منطقه بستری می‌شوند.
مهران عبادتی با اعلام اینکه در سه ماهه نخست امسال ۲۶۱ نفر از روستائیان هیرمند مورد حمله تنفسی قرار گرفته‌اند و به مراکز درمانی سطح شهرستان مراجعه کرده‌اند، ابراز داشت: افراد مسن و دارای سابقه آسم و سل نسبت به گرد و غبار بسیار حساس‌اند و با استمرار شرایط بد جوی، بیماری این افراد شدت یافته و روند درمان را کند‌تر می‌کند.
وی؛ سل را شایع‌ترین بیماری منطقه دانست و طول درمان آن را ۶ ماه عنوان کرد و ادامه داد: با وزش توفان‌ها و حاکمیت گرد و غبار در منطقه، در دوره درمان بیماران وقفه ایجاد شده و در بعضی مواقع درمان را دچار اختلالات جدی می‌کند.
مدیر شبکه بهداشت و درمان هیرمند در مورد تاثیرات دیگر ریزگردها نیز، اضافه کرد: غبار ناشی از توفان بر آب آشامیدنی و برخی مواد غذایی مثل سبزیجات تاثیرگذاشته است، به طوریکه در چند هفته گذشته میزان شیوع اسهال نیز در سطح شهرستان افزایش یافته است. در مقابل مردم باید در شست‌و‌شوی دست‌ها، مواد غذایی و سبزیجات و میوه‌ها دقت زیادی داشته باشند.
عبادتی روستاهای «شندل»، «صدیف‌سنچولی»، «قرقری»، «تخت‌عدالت»، «میلک» و «سنجرانی» را روستاهای بحرانی در بحث توفان شن نام برد و خاطرنشان کرد: این روستا‌ها به شدت درمعرض خطر هستند، البته روستاهای دیگر هم خطرناک است ولی در اینجا فرسایش بستر دریاچه تاثیرات بیشتری را بر میزان گرد‌و‌غبار حاکم نشان می‌دهد.
کار‌شناس پیش بینی اداره کل هوا‌شناسی سیستان و بلوچستان نیز در مورد وضعیت آب و هوایی شمال استان گفت: سرعت وزش باد در شمال استان طی هفته گذشته حداکثر به ۱۰۰ کیلومتر در ساعت رسید و در برخی روز‌ها دید افقی را تا ۵۰۰ متر کاهش داد.
رضا آزادمنش با بیان اینکه وزش توفان در شمال استان شهرستان‌های زاهدان، خاش و ایرانشهر و حتی جنوب استان و بخش‌هایی از دریای عمان را نیز تحت تاثیر قرار داده است، افزود: غلظت ذرات معلق زاهدان در شامگاه شنبه هفته گذشته به ۸۹۸ میکروگرم و شامگاه یک شنبه به ۶۸۴ میکروگرم بر متر مکعب رسید که فرا‌تر از شرایط بحران است.
این در حالی است که به گزارش محیط زیست سیستان و بلوچستان میزان ذرات معلق در شهرستان هیرمند طی روز دوشنبه هفته قبل به ۴۵۰۰ میکروگرم بر مترمکعب رسید، در اشاره‌ای ساده‌تر آلودگی هوا ۳۰ برابر حد مجاز شد.
رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی در مورد بحران ریزگردها در سیستان‌و‌بلوچستان گفت: منشاء ریزگردها در کل کشور مشخص است. در غرب از کشور‌های عراق، عربستان و کویت ناشی می‌شود و در شرق هم از کشور افغانستان و بستر دریاچه هامونی که بین این دو کشور مشترک است.
حسینعلی شهریاری با توضیح اینکه دریاچه هامون را که نمی‌توان مالچ‌پاشی کرد، در مورد طرح‌های کنترل ریزگردها اظهارکرد: طرح احیای تالاب‌های کشور در مجلس شورای اسلامی در حال پیگیری است. تالاب هامون هم که منشاء ریزگردهاست یکی از زیرمجموعه‌های تالاب‌های خشک ایران است که جزئی از این طرح است و ما در حال پیگیری آن هستیم.
وی؛ مشکلات افغانستان را یکی از دلایل موفق نبودن بحث کنترل ریزگردها در جنوب شرق کشور عنوان کرد و نیروهای بیگانه را تصمیم‌گیر در برخی امور این کشور دانست.
مدیرکل محیط زیست سیستان و بلوچستان در پاسخ به پرسش خبرنگار ایلنا در مورد راه‌های کنترل ریزگردها در شمال استان ابراز داشت: خشکی تالاب هامون که منشاء اصلی وجودی این پدیده در استان است، باید احیا شود. طرح تفضیلی این تالاب از سال ۸۷ آغاز شده و در حال اتمام است، براساس این طرح می‌توان تالاب را به بهترین نحو مدیریت کرد.
خسرو افسری با بیان اینکه مدیریت یک‌پارچه یکی از هدف‌های ما در مدیریت تالاب هامون است، افزود: همه ارگان‌های ذی‌نفع تالاب هامون در برنامه‌ریزی و مدیریت آن نقش داشته و هر گروهی اگر بخواهند فعالیتی انجام دهند باید با اجماع نظر کارگروه هامون باشد.
وی؛ تالاب هامون را تنها پناهگاه حیات وحش استان برشمرد و با بیان اینکه به لحاظ محیط زیست این تالاب دارای ارزش فراوانی است، تصریح کرد: در زمان پر آبی تالاب هامون بیش از ۱۸۰ گونه پرنده با جمعیتی بین ۸۰۰ هزار تا یک میلیون قطعه به آن مهاجرت می‌کرده‌اند. حتی در سال نزدیک به خشکسالی نیز ۲۰۰ هزار قطعه شمارش شد ولی متاسفانه اکنون این آمار دو یا سه رقمی است.
عضو شورای برنامه‌ریزی و توسعه سیستان و بلوچستان؛ آمار کنونی پرندگان شمال استان را «فاجعه زیستی» خواند و افزود: در گذشته بالغ بر ۳۰ گونه دیگر جانوری هم در هامون زیست می‌کرده‌اند که متاسفانه نسل برخی هم منقرض شده است، سمور آبی یکی از گونه‌های منقرض شده در این تالاب است، گراز وحشی هم با توجه به فایده آن برای منطقه، در حال حاضر در دشت سیستان وجود ندارد، همه این‌ها نشان از اوج فاجعه است.
افسری به نزدیک بودن اجرای فاز نخست احیای تالاب هامون با رهاسازی ۶۰ میلیون مترمکعب آب از ذخایر آبی منطقه در حاشیه کوه خواجه اشاره کرد و توضیح داد: مشاور طرح درحال برسی آن است و مطالعات آن به زودی به پایان خواهد رسید.
وی در مورد اعتبار احیای تالاب هامون نیز گفت: در سال ۹۱ بالغ بر ۱۶ میلیارد ریال برای احیای کل تالاب‌های استان هزینه شده که هامون نیز یکی از این تالاب‌هاست.
مدیرکل محیط زیست سیستان و بلوچستان به اصل ۵۰ قانون اساسی و ضرورت حراست از محیط زیست اشاره کرد و گفت: در این اصل آمده است «در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌شود. از این رو فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است» افتخار ما این است که جمهوری اسلامی به عنوان یکی از اولین کشور‌ها در قانون اساسی خود به این موضوع پرداخته است.
گزارش از: محمد فرتوت عنایت
