نظام آموزش عالی؛ درنگ در سالی که گذشت و تدبیر برای سال پیش رو

به گزارش ایلنا، در یادداشت منصور غلامی آمده است:

"نکته مهمی است که زمان پیش رو را دیرگذر و زماندار می‌پنداریم و زمان سپری شده زودگذر و چه بسا که به زبان می‌آوریم که انگار دیروز بود و چه زود گذشت؛ در هر صورت کسری از عمر سپری شده و بی شک تأسف خوردن بر عمر رفته چاره ساز نیست صد البته غور و پایش در گذشته ضروری و سودمند است به جهت دور ساختن اغفال و غفلت‌ها نسبت به شرایط زمانه، چرا که تحولات و شتاب زمانه چنان سریع و برق آسا است که دیگر چون گذشته زمان دیرگذر نیست که بتوان بر سکو و پله ای مدتی نشست و سر در گریبان خود فرو برد؛ بی‌گمان لحظه‌ای مکث و توقف چه بسا آدمی و جامعه‌ای را فرسنگ‌ها از زمانه دور سازد؛ که چالش برانگیز و مایه انحطاط، خسران، عقب ماندگی و بی مایگی است. پایان سال فرصتی برای بازخوانی نقاط روشن و مبهم و نیز قوت‌ها و کاستی‌ها و یک بازخوانی همگانی به قصد نو شدن و یافتن مسیرهای نو برای تداوم و رویش‌های تازه است به این جهت چه نیکو است که از یکدیگر بپرسیم که چه مسئولیت‌هایی متوجه یکایک ما است، چه ظرفیت و فرصت‌هایی برای اعتلای خویشتن، دانشگاه و کشورمان داریم.

پر پیدا است که بازکاوی راه طی شده و مرور کارهای انجام شده و نشده، داشته‌ها و نداشته‌ها برای تفکر در باب نیل به گشایش‌ها و باز کردن پنجره‌های جدید و افق گشایی‌های تازه و ورود و رفتن به راههای سودمند و ثمربخش‌تر است و در این مسیر رو کردن به آینده و فردای پیش رو امری کلیدی است و تحقق این مهم وام‌دار خودکاوی و خود را در بوته نقد قرار دادن است که هنر و دستاوردی عظیم و شاخصی از فرهیختگی و توسعه دارد که در مقیاس‌های فردی، سازمانی، نهادی و جامعه‌ای می‌تواند موجد رشد و بالندگی شود و قدر و ارتفاع تازه‌ای را برای کنش‌گران فردی و جمعی فراهم سازد.

سالی که گذشت فراز و فرودهای به نسبت فراوان و نفس‌گیر را در خود داشت. سالی سخت و پر مسئله ولی تلاش و سخت کوشی و عبور از ناهمواری‌ها نشان از ظرفیت‌ها، توانمندی‌ها و سخت کوشی همکاران در صف و ستاد دارد که خود سرمایه ارزنده‌ای است. بی‌تردید در این نوشتار نه مجال است و نه قصد گزارش عملکرد جامع را دارم فقط به اختصار به بخشی از برنامه‌ها و فعالیت‌های سال ۱۳۹۸ در حوزه‌های آموزشی، پژوهشی، فرهنگی، دانشجویی و بین‌المللی اشاره می‌شود.

در حوزه آموزش روزآمد کردن دروس و سرفصل‌های آموزشی در راستای نیازهای اساسی رشته‌ها، ارتقای کیفیت و ساماندهی دوره‌های تحصیلات تکمیلی، تقویت اعضای هیأت علمی گروه‌های آموزشی، ایجاد بیش از ۳۳۰ رشته محل در مقطع کارشناسی ناپیوسته در آموزشکده‌های فنی و حرفه‌ای و ۸۲۵ رشته محل در دانشگاه جامع علمی-کاربردی، با هدف گسترش آموزش‌های مهارتی، تصویب و تشکیل گروه «مهارت‌افزایی و اشتغال‌پذیری» و لحاظ کردن پیوست اشتغال‌پذیری در بازنگری و تدوین برنامه‌های درسی، راه‌اندازی کارگروه اخلاق زیستی به منظور رعایت اخلاق در آموزش رشته‌هایی که موجودات زنده موضوع آن‌ها است، حذف الزام انتشار پایان‎نامه‌ها، رساله‌ها و مقالات به صورت کاغذی و جایگزین شدن نسخه‌های الکترونیک، تهیه شیوه‌نامه رشته‌های میان‎رشته‌ای با سازوکار جدید و تشکیل کارگروه تخصصی با ترکیبی ویژه.

در حوزه پژوهش سوق دادن تدریجی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی به سمت دانشگاه‌های جامعه محور، کارآفرین و خلاق، گسترش حمایت از تشکیل و توسعه واحدهای فناور و شرکت‌های دانش بنیان با تقویت پارک‌های علم و فناوری استان‌ها و مراکز رشد دانشگاهی، ظرفیت‌سازی، فرهنگ‌سازی و استقرار برنامه مبتنی بر آینده‌پژوهی در مؤسسات آموزشی و پژوهشی، تدوین نظام انگیزشی برای فعال کردن اعضای هیأت علمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی و جهت‌دهی به فعالیت‌های پژوهشی اعضای هیأت علمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی به سمت حل معضلات کشور و توجه به برون‌دادهای پژوهشی، ارتقاء به مرتبه شانزدهم تولید علم جهان در سال ۲۰۱۷ و کسب مقام اول در سال ۲۰۱۸ در میان ۵۲ کشور اسلامی، تدوین نظام مشارکت و حمایت از برنامه‌ها و طرح‌های شاخص در تجاری‌سازی (یارانه تجاری سازی)، تشکیل کمیته‌های اخلاق پژوهشی در دانشگاه‌ها و نظارت بر عملکرد آن‌ها (اجرایی شدن قانون تقلب علمی)، افزایش تعداد پارک‌های علم و فناوری از ۳۳ عدد در سال ۹۱ به ۴۳ عدد، قرار گرفتن نام ۱۸ دانشگاه برتر کشور در نظام رتبه‌بندی تایمز در سال ۲۰۱۸ و ۴۰ دانشگاه در سال ۲۰۱۹، توسعه فرهنگ همکاری‌های ملی از طریق انتخاب، انتشار و قدردانی از طرح‌های برگزیده و دستگاه‌های برگزیده ارتباط با صنعت، برگزاری جشنواره‌های تجلیل و تقدیر از پژوهشگران، فناوران و کارآفرینان، فرصت مطالعاتی اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی در جامعه و صنعت.

در حوزه دیپلماسی علمی حضور بیش از ۸۹۸ هیأت علمی و محقق خارجی در دانشگاه‌های کشور در شش ماه اول سال ۹۸( انتظار می‌رود در پایان سال ۹۸ این رقم از مرز ۲۰۰۰ محقق عبود کند) همچنین در ۶ ماهه اول سال ۴۵۳ محقق و عضو هیأت علمی ایرانی برای دوره‌های کوتاه مدت و ۹۷ نفر برای فرصت مطالعاتی عازم دانشگاه‌های معتبر دنیا شدند. افزایش تعداد کرسی‌‌های زبان و ادبیات فارسی (۵۶ کرسی در ۳۷ کشور دنیا)، انعقاد ۴۳۵ طرح مشترک پژوهشی در حوزه‌‌های مختلف بین دانشگاه‌ها و مؤسسات داخلی با دانشگاه‌ها و مؤسسات خارجی، گسترش ارتباطات علمی-بین‌‌المللی و تعیین کشورهای هدف برای کسب دانش نوین از میان کشورهای پیشرفته.

در حوزه فرهنگی توجه به صیانت و تقویت ارزش‌های فرهنگی و دینی با تأکید بر موضوع پوشش و عفاف، برگزاری دومین کنگره ملی شهدای دانشجو، برگزاری سی و سومین جشنواره ملی قرآن و عترت، برپایی همایش بین‌المللی اربعین، برگزاری جشنواره ملی زن و علم با هدف معرفی دستاوردها، ظرفیت‌ها و توانمندی‌های زنان دانشگاهی در حوزه‌های علمی، فرهنگی و اجتماعی، برپایی بازارچه‌های تولیدات دانشجویی، از جمله در زمینه مد، لباس و صنایع دستی، و نیز رویداد های استارت‌آپ کارآفرینی اجتماعی با هدف توسعه و تقویت کارآفرینی دانشجویان و ترویج کسب و کار دانشجویی، برگزاری اولین جشنواره ملی هنرهای دیجیتال با هدف شناسایی استعدادهای خلاق و فعال دانشجویی در عرصه هنرهای دیجیتال و ایجاد ارتباط بین دانشگاه‌های هنری و دانشگاه‌های صنعتی، برگزاری یازدهمین جشنواره سراسری نشریات دانشجویی (تیتر ۱۱)؛ برگزاری یازدهمین جشنواره بین‌المللی حرکت با شرکت ۴۸ کشور در بخش بین‌الملل جشنواره، برگزاری ۸۶ جشنواره رویش دانشگاهی و هفتمین جشنواره ملی رویش ویژه دستاورد و توانمندی‌های کانون‌های فرهنگی، هنری، دینی و اجتماعی. در حوزه دانشجویی ارائه خدمات مشاوره و سلامت در قالب کارگاه‌های دانش‌افزایی، اجرای طرح ملی کارنامه سلامت، هدفمند کردن بورس‌های تحصیلی اعطایی از دولت‌های خارجی، افزایش دو برابری اعزام دانشجویان دوره دکتری به فرصت‌های تحقیقاتی کوتاه مدت خارج و داخل کشور و پرداخت تسهیلات بیشتر به دانشجویان ایرانی شاغل به تحصیل در خارج از کشور به منظور تردد و عزیمت آنان به کشور، تحت پوشش قرار دادن ۲۵% دانشجویان در بخش ورزش همگانی و قهرمانی؛ کسب رتبه نهم و دهم در بیست و هشتمین و بیست و نهمین یونیورسیاد جهانی برای اولین‌بار در تاریخ ورزش دانشجویی افزایش سرانه فضاهای ورزشی به ۲ متر، انتخاب و جذب دانشجویان غیر ایرانی (بورسیه و غیر بورسیه) به تعداد ۳۱۲۵ نفر، توسعه و گسترش بنیاد نیکوکاری حامی آموزش عالی (حامیان علم و فناوری) و تنوع بخشی به منابع مالی دانشگاه‌ها به منظور استفاده از ظرفیت خیرین برای تأمین زیرساخت‌‌ها به ویژه خوابگاه‌ها و ایجاد هماهنگی با بنیاد ۱۵ خرداد برای ساخت ۲۸ خوابگاه دخترانه، اختصاص ۵,۰۰۰ میلیارد ریال برای وام دانشجویی در طول سال تحصیلی ۹۹-۹۸؛ افزایش نرح وام ضروری تا ۶۷ %؛ افزایش سقف اعتبار وام تغذیه به میزان ۲.۱ برابر، ارتقاء و بهسازی آشپزخانه‌ها و غذاخوری‌ها در ۷۵ دانشگاه کشور با اختصاص ۵۲۰ میلیارد ریال؛ ارتقاء ۳۱۴۰ سرای دانشجویی از رتبه ۴ و ۵ به رتبه‌های ۳ و ۴ با اختصاص ۹۶۰ میلیاردد ریال؛ ایجاد ۱۰۴ غذاخوری مکمل دانشجویی در ۵۴ دانشگاه برای اولین بار؛ احداث زمین چمن مصنوعی در ۳۵ دانشگاه؛ پیگیری احداث ۲۵ پروژه کفپوش زمین رو باز؛ تجهیز و راه‌اندازی ۷۱ مرکز مشاوره تندرستی و ۱۰۷ اتاق تندرستی؛ که از تلاش همه دست اندرکاران تشکر می‌شود.

در ادامه به اجمال اشاره‌ای می‌کنم به مهمترین مواردی که در قالب سیاست و برنامه در سال ۱۳۹۹ مورد تأکید و اهتمام است.

- سیاست جامع نگری در عرصه‌های سه‌گانه آموزشی، پژوهشی و فرهنگی- اجتماعی که هر کدام امری را در کانون خود دارند، اموری که نه مستقل از هم بلکه همزا و همراه و وام‌دار یکدیگر هستد. به گونه‌ای که برای کار ویژه آموزشی انتقال درست دانش و مهارت روز، و برای حوزه پژوهش سهیم شدن در دانش و دستاوردهای جهان دانش و فناوری و برای حوزه فرهنگی- اجتماعی هنر خوب زندگی کردن و داشتن شهروندان آگاه و فعالی که نسبت به بایسته‌های یک زندگی شایسته و شهروند خوب بودن وظیفه‌ای راهبردی و مرکزی است. چرا که اخلاق دانشگاهی متضمن این مهم است که سه گانه آموزش، پژوهش و مدنیت فرهنگی- اجتماعی توأمان در سیاست‌ها و برنامه‌های نظام آموزش عالی کشور مورد اهتمام و مداقه باشند.

- مسئله مداری و داشتن نگاه دقیق نسبت به نیازها، گره‌ها، و عرصه‌های جدید فعالیت بنا به شکل گیری و مدارهای تازه در کلان نظام‌ها و خرده نظام‌ها در مقیاس‌های ملی، منطقه‌ای و جهانی و توجه به وزن و حجمی که هر کدام از این نیازها و گره ها دارند به منظور تنظیم ساختار و مأموریت‌های خود در قالب تربیت نیروی انسانی و دانش و مهارتی که باید تولید شود که از این حیث دانشگاه نیازمند ارتباطی ارگانیک با جامعه پیرامون و فرا پیرامون دارد.

- سیاست حفظ حرمت دانشگاه و تقویت ارزش‌های فرامادی؛ دانشگاه بنا به موقعیت و جایگاهی که دارد باید شایق ارزش‌های فرامادی باشد و خود را اسیر ارزش‌های مادی که مرسوم در بنگاه‌های اقتصادی و شرکت‌های تجاری است نسازد. از این حیث دانشگاه نباید کنش‌گری خود را به کنش‌های ابزاری و مادی فرو بکاهد و گرفتار مادیت اخلاقی شود. بر حقیقت طلبی، عدالت طلبی و آزادگی باید ابرام داشته باشد. سخت کوشی، وجدان کاری، اخلاق حرفه‌ای و اخلاق مسئولیت را همواره وجه همت خود قرار دهد.

- افزایش نشاط اجتماعی، امید و سلامت معنوی در محیط‌های دانشگاهی بویژه برای مجموعه‌های دانشجویی.

- برابری و دسترسی آحاد جامعه در راستای تحقق قاعده عدالت آموزشی، واقعیتی مهم و درخور توجه است و این مهم وقتی در معنای واقعی آن قامت تحقق می‌گیرد که هم مجموعه‌های متولی زیرساخت‌های استاندارد را از هر حیث دارا باشند؛ و هم راه یافتگان به مراکز آموزشی انگیزه و شایستگی لازم را داشته باشند؛ تا دانش آموختگان نظام آموزشی در قالب نیروی انسانی ماهر، قابلیت و توانمندی حرفه‌ای و اخلاقی را در پاسخ به نیازهای متنوع کشور و کسب هویت حرفه‌ای و ایفای نقش شهروندی دارا شوند.

- هدفمند سازی آموزش بر مبنای کارهای ویژه‌ای که برای دانشگاه‌ها لحاظ شده است. بی تردید در جهان امروز دانشگاه برای دانشگاه معنا ندارد دانشگاه برای جامعه است، نهادی نقاد و خادم، و این در گرو داشتن ساختار و فرایندهای مناسب و کارساز است تا دانشگاه نهادی سودمند و اثرگذار باشد.

- تناسب و ضرورت کارکردی رشته‌های آموزشی به اقتضای نیازها و شرایط امروز و فردای پیشِ رو اصلی کلیدی است. چرا که نهادهای آموزشی به عنوان پیش ران‌های تغییر و توسعه هستند. مجموعه‌های سرمایه گذاری پرهزینه در ابعاد مالی و انسانی هستند، چنانچه نتوانند نقش و کارکرد لازم را برای توسعه در عرصه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، روانی و زیست محیطی فراهم سازند، می‌توانند موجد هزینه های تازه پیش‌بینی نشده و ناخواسته‌ای شوند که اختلال و آسیب‌های تازه ای را در پی خواهند داشت.

- توجه جدی به پارادایم کیفیت بخشیدن و توانمند ساختن دانش آموختگان و نیز ساماندهی، مأموریت‌گرا کردن و کیفی‌سازی دوره‌های آموزشی؛ امری که بیشتر با تغییر، اصلاح و پیشگیری از هزینه ها تا تعلیق و توقف نسبت دارد.

- تقویت دیپلماسی علمی، حرکت در مرزهای دانش و تقویت بنیه علمی، فناوری، نوآوری دانشگاه‌ها که این امر در گرو صیرورت و پویایی درونی و نیز بده بستان‌ها و مبادلات منطقه‌ای و بین‌المللی و ورود و حضور فعال در مجامع علمی منطقه‌ای و جهانی است.

در طلیعه نوروز و در آستانه سال نو برای این دیار کهن و مردمان گرانقدر این سرزمین آرزوی‌های نیک می‌کنیم و به لطف الهی امید به روزی داریم که رنج و حرمان از جای جای این کشور زدوده شود و همگان با دلی بهاری، آرامش خاطر و امیدوار به نظاره و جشن خوشی و شادی بنشینند.