معرفی دانشجویانِ متقلب به کمیته انضباطی/ کم‌کاری دانشگاه‌ها در زمینه ترویج اخلاق حرفه‌ای

«مجید سرسنگی» معاون فرهنگی و اجتماعی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، درباره اقدامات دانشگاه تهران برای برخورد با متخلفان علمی گفت: دانشگاه تهران به طور جدی با تخلفات علمی برخورد می‌کند، خواه تخلف از سوی یک دانشجو باشد خواه از سوی عضو هیئت علمی. اعتقاد داریم که دانشگاه تهران محلی برای متخلفان علمی نیست. مساله به صورت جدی رصد می شود. ما برای شناسایی و برخورد با متخلفان در حال انجام کارهای ایجابی و ترویجی هستیم؛ به عنوان مثال برای اساتید جوان یکسری کارگاه می‌گذاریم که اصلا تخلف علمی چیست؟ چون بعضی از این تخلفات بر مبنای عدم آگاهی با قوانین صورت می‌گیرد و تعمدی نیست.

وی ادامه داد: به طور مثال بنده به عنوان هیئت علمی یک مقاله می‌نویسم و چون از قوانین رفرنس‌دهی اطلاع ندارم یک رفرنس اشتباه می‌دهم یا رفرنسی نمی‌دهم. این باعث می شود که بعد این مسئله به یک تخلف یا تقلب علمی تبدیل شود؛ بنابراین برای اینکه اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی خوب انجام دهیم، برای اعضای هیئت علمی کارگاه‌هایی برگزار و آنها را توجیه می‌کنیم که تقلب و تخلف چیست و چه کارهایی باید انجام دهند و چه کارهایی نباید انجام دهند. اینها کارهای ایجابی هستند که انجام می‌دهیم.

سرسنگی با بیان اینکه اقدامات ما در مواجهه با متخلفان علمی صرفا بحث مچ‌گیری و برخوردهای سلبی نیست، گفت: دانشگاه سازوکار مشخصی برای این کار دارد به عنوان مثال ما یک کمیته به نام کمیته اخلاق داریم که به ریاست رئیس دانشگاه است و با عضویت تعدادی از مدیران و اعضای هیئت علمی دانشگاه برگزار می‌شود و بنده در این کمیته عضویت دارم. ما در این کمیته مشکلات پژوهشی که به وجود می‌آید را بررسی می‌کنیم. موارد تخلف به دو شکل به دست ما می‌رسد، به طور مثال کسی تخلف علمی می‌کند و شخصی دیگر از آن آگاه می‌شود و آن را به این کمیته که دبیرخانه‌اش در معاونت پژوهشی است، اعلام می‌دارد.

معاون فرهنگی و اجتماعی دانشگاه تهران ادامه داد:‌ این شکایات به دبیرخانه می‌رود، مستنداتش جمع‌آوری می‌شود و سپس به کمیته می‌آید و کمیته تشخیص می‌دهد که آیا تقلب یا تخلفی صورت گرفته یا خیر. اگر بر اساس آیین‌نامه‌ای که مصوب وزارت علوم است و اخیرا ابلاغ شده تخلفی صورت گرفته بود، اگر فرد هیئت علمی باشد به کمیته تخلفات اعضای هیئت علمی معرفی می‌شود و اگر دانشجو باشد به کمیته انضباطی دانشجویان معرفی خواهد شد.

وی در ادامه تصریح کرد: کمیته اخلاق مرجع صدور حکم نیست؛ مرجع تشخیص است که آیا خلافی صورت گرفته یا خیر. اگر این کمیته به این نتیجه رسید که خلافی صورت نگرفته، پرونده بسته می‌شود، اما اگر احساس کرد خلافی صورت گرفته به مرجع ذی‌صلاح آن را برای صدور حکم ارجاع می‌دهد. به عنوان مثال اگری شخصی با یک مقاله تقلبی دکترا گرفته باشد، آموزش دانشگاه دکترای فرد را لغو می‌کند. در ادامه باید به جرم شخص رسیدگی شود و احکامی برایش صادر شود، بنابراین یک روال کاملا شفاف وجود دارد.

سرسنگی گفت: بعضی از این تخلفات را افراد و برخی را مدیران گروه‌ها و روسای دانشکده‌ها که در جریان کار اعضای هیئت علمی و دانشجویانشان هستند به ما منعکس می‌کنند و بعضی‌ها را نیز خود دانشگاه رصد می‌کند. یعنی خود معاونت پژوهشی دبیرخانه کمیته اخلاق یکی از کارهایش این است که رصد کند در فضای علمی دانشگاه چه اتفاقی می‌افتد. اگر ببیند امر خلافی هست به کمیته گزارش می‌دهد.

معاون فرهنگی و اجتماعی دانشگاه تهران بیان کرد: من می‌پذیرم متغیرهایی وجود دارد که باعث می‌شود آگاهانه یا ناآگاهانه یک تخلف علمی صورت گیرد. به عقیده بنده تخلف و تقلب یک بحث شخصی است. ما اساتیدی داریم که کارشان زیاد است، ولی به دنبال تقلب هم نمی‌روند و حواسشان جمع است. استادهایی نیز داریم که اگر حتی یک پایان‌نامه به آنها بدهیم، امکان دارد ذهنیتش به سمت کار خلاف برود.

وی با بیان اینکه درخواست‌های سنگین در مدت زمان کوتاه موجب تقلب خواهد شد، گفت: وقتی گفته می‌شود شرط ارتقاء برای عضو هیئت علمی شدن این است که تعداد زیادی مقاله علمی پژوهشی یا isi در کوتاه مدت ارائه شود، چون فرد توانایی تهیه مقالات در این مدت را ندارد، امکان دارد به سمتی برود که مقاله‌اش را در یک نشریه تقلبی یا نامعتبر چاپ کند. اگر بخواهیم مساله را حل کنیم بخشی از آن به قانون‌گذاری و سیاستگذاری‌های موجود بر می‌گردد.

سرسنگی قوانین موجود در این زمینه را اشتباه قلمداد کرد و گفت: به نظر می‌رسد بخشی از قوانین ما اشتباه است و همین قوانین غلط افراد را به تقلب سمت سوق می‌دهد. بعضی اوقات فشارهای بیش از حد باعث چنین چیزی است. به طور مثال در آموزش عالی قانون می‌گوید دانشجوی دکترا با یک مقاله می‌تواند فارغ التحصیل شود، اما ما می‌گوییم تا ۵ مقاله ندهد او را فارغ التحصیل نمی‌کنند. گاهی اوقات قوانین و دستورالعمل‌های ما مشکل دارد و گاهی اوقات روال‌ها و رویکردهای ما شفاف نیست، از جمله این که فرد نمی‌داند، مرز بین رفرنس دهی درست و تقلبی چیست.

این استاد دانشگاه توضیح داد:‌ ما باید این موارد را به اساتید آموزش دهیم و اکنون دانشگاه تهران روی این بحث کار می‌کند. اعضای هیئت علمی باید آموزش ببینند و بدانند که نوشتن یک مقاله چه معیارهایی دارد و چه چیزهایی در سطح بین‌المللی تقلب محسوب می‌شود.

او وجود اخلاق حرفه‌ای در دانشگاه‌ها را مانع تقلب علمی دانست و گفت:‌ اگر اخلاق حرفه‌ای را میان اعضای هیئت علمی و دانشجویان ترویج دهیم فرد به دنبال تقلب نمی‌رود. متاسفانه در زمینه  اخلاق حرفه‌ای کم‌کاری شده و فکر کرده‌ایم که این مساله به مدیریت ربطی ندارد و تنها وظیفه ما این است که کلاسی تشکیل دهیم و عده‌ای بیایند و آنجا درس بخوانند و سپس خارج شوند، در حالی که مسائل اخلاقی در دانشگاه بسیار مهم است.

سرسنگی بیان کرد: تمام دانشگاه‌های دنیا استانداردهای اخلاقی خاص خود را در پژوهش، آموزش، ارتباطات بین افراد، امتحانات، لباس پوشیدن و ... دارند. باید در دانشگاه‌ها استانداردهای اخلاقی داشته باشیم و افراد را به سمتی ببریم که اخلاق حرفه‌ای را در دانشگاه رعایت کنند. با وجود اخلاق حرفه‌ای اگر فردی حتی شرایط تقلب را داشته باشد، این کار را نمی‌کند.

وی یادآور شد: در نهایت سه عامل اصلاح قوانین، آموزش در حوزه مسائل علمی و گسترش اخلاق حرفه‌ای باید برای جلوگیری از تقلب علمی در کنار هم قرار بگیرند. اگر این سه اتفاق بیفتد، دیگر شاهد پایان نامه‌نویسی و مقاله نویسی به صورت تقلبی نخواهیم بود و کسی به سمت چنین مواردی نمی‌رود.

معاون فرهنگی و اجتماعی دانشگاه تهران در پایان اظهار داشت:‌ اخیرا شنیدم در یکی از دانشگاه‌های خارج از کشور پس از اینکه متوجه شدند یک دانشجوی دکترا مقاله تقلبی داده است پس از چند سال مدرک دکتری او را لغو کردند. باید یک برخورد قاطع و بدون رودربایستی صورت گیرد. تا جایی که بنده اطلاع دارم دانشگاه تهران در این قضیه بسیار محکم ایستاده است.