انسان خردمند و دوراهی اخلاقی
آزمایش روی حیوانات بی‌دفاع فقط و فقط زمانی قابل قبول است که روش های جایگزینی برای آن وجود نداشته باشد.
ما انسان‌ها به عنوان اشرف مخلوقات با هدف تسکین و جلوگیری از دردهای خود، آزمایشاتی بی‌رحمانه انجام می‌دهیم که باعث درد، آزار، شکنجه و حتی کشته شدن حیوانات می‌شود، اما آیا ما به عنوان نوع بشر، از نظر اخلاقی اجازه چنین کاری را داریم؟ آمار ها حاکی از آن است که سالانه حدود پانصد میلیون حیوان قربانی آزمایشات انسانی می‌شوند. به عبارتی دیگر هر ثانیه 33 حیوان در آزمایشگاه های جهان کشته می شود.
در حین انجام هر تستی بر روی آنها، ممکن است محقق یا افراد جامعه در برابر این سوال قرار گیرند که آیا استفاده از حیوانات در این تحقیق، اخلاقی و مطابق موازین انسانیت است یا خیر؟
هر فردی این سوال را به نحوی پاسخ می دهد و ذهنیتی را ایجاد می کند. از این رو جامعه، خصوصاً جامعه علمی نیازمند قانون و ضوابط حرفه ای راجع به نحوه عملکرد و رفتار افراد نسبت به حیوانات، به ویژه برای افراد متخصص است. این قانون‌ها و مبانی راجع به حفظ ارزش وجودی حیوانات به عنوان یک موجود جاندار بایست مورد توافق اکثریت افراد جامعه باشد. بنابراین لازم است که در ابتدا وجه اشتراک هر چند کوچک در میان دیدگاه های مختلف، یافت شود و معمولاً بهترین راه دستیابی به توافق، مصالحه است که در شرایط جبری، توافق معمولاً بدون مصالحه حاصل می گردد.
استفاده ابزاری از حیوانات چه زمانی قابل قبول است؟
آزمایش روی حیوانات بی‌دفاع فقط و فقط زمانی قابل قبول است که روش های جایگزینی برای آن وجود نداشته باشد. از جهتی می توان گفت پروژه های تحقیقاتی که منجر به درد و رنج شدیدی برای حیوان شده و نمی توان برای کاهش این درد و رنج از روش های ضددردی نیز استفاده کرد، حتی اگر جهت پیشرفت علم بسیار ضروری به نظر برسند، غیرقابل پذیرش هستند.
در سال 1959 در کتابی به نام "اصول تکنیک انسانی انجام آزمایشات" که توسط راسل و بورک نوشته شده است؛ آنها جهت حفاظت از حیوانات مورد استفاده در آزمایشات علمی، اصول اساسی سه گانه ای را مطرح کردند که امروزه حتی در متن قانون کشورهایی نظیر ایرلند و بخشنامه شماره 86/609 اتحادیه اروپا راجع به همسان سازی حقوق، مقرّرات و تدارکات اجرایی کشورهای عضو در رابطه با حمایت از هر گونه حیوانی مورد استفاده در امور تحقیقاتی یا سایر مقاصد علمی، نیز گنجانده شده است. این اصول که به Rهای سه گانه شهرت یافته اند در بسیاری از کشورها مبنای طراحی هر نوع آزمایش بر روی آنها هستند.
3 اصل معروف در خصوص آزمایشات انسانی با بهره گیری و استفاده ابزاری از حیوانات در جهان
راسل و بورک پیشنهاد کردند که در هر آزمایشی که از یک حیوان استفاده می‌شود، این سه اصل اعمال گردد:
اصل اول: جایگزین نمودن روش های فعلی با روش های دیگری که در آنها از حیوانات استفاده نمی‌شود.
(امروزه به لطف تکنولوژی و پیشرفت سرسام آور علم پزشکی انجمن های فعال در زمینه حیوانات در جهان تاکید قاطعانه‌ای برای استفاده از روش های جایگزین آزمایشات دارند.)
اصل دوم: کاهش تعداد حیوانات مورد استفاده از طریق طراحی بهتر آزمایش، کاهش خطاها، استفاده از روش های آزمایش نوین، بدست آورده هرچه بیشتر داده ها از هر کدام از حیوانات و ....
اصل سوم: استفاده از روش های آزمایشگاهی بهینه شده ای که موجب کاهش درد و رنج حیوانات می شود.
این سه اصل، در اغلب ضوابط حرفه ای که به حیوانات و استفاده ابزاری از آنها برای آزمایشات دلالت دارند، به خوبی دیده می شود و در بسیاری از کشورهای غربی، دانشمندان مطابق قانون موظفند به آنها عمل نمایند. برای اجرای صحیح این اصول لازم است اطلاعات دانشمندان از پیشرفت های متد آزمایشی به روز بوده تا بتوانند روش های نوین جایگزین آزمایشات را در تحقیقات خود به کار گیرند. همچنین افراد مسئول در نگهداری و مراقبت های روزمره حیوانات، باید از نیازهای رفتاری و فیزیولوژیک گونه های حیوانی مزبور به خوبی آگاه بوده و روش های افزایش کیفیت زندگی حیوانات مورد پژوهش خود را بدانند. از این رو مطالعه در باب دانش حیوانات آزمایشگاهی وظیفه ای اخلاقی برای پژوهشگران و سایر افرادی است که در تحقیقات انجام شده بر روی حیوانات مشارکت دارند و چه بسا که عدم هماهنگی با پیشرفت های روز جامعه علمی نهایتاً می تواند به غیرقابل قبول شناخته شدن داده های حاصله توسط مجامع علمی بین‌المللی، بیانجامد.
نتیجه گیری:
بر اساس آنچه در این مبحث اخلاقی مطرح شد، دیدیم که رعایت حقوق حیوانات و جانوران و عدم وارد آوردن درد و رنج بر آنها، باید همانند آنچه در مورد انسان به آن معتقدیم، مورد توجه قرار گیرد. احساس درد و رنج به فهم و شعور نیاز ندارد. همانطور که وارد آوردن درد و رنج بر یک نوزاد انسان که به صورت بالفعل فاقد قدرت فهم و شعور است عملی غیر انسانی و غیراخلاقی است، آزار دیدن و درد کشیدن حتی یک موش آزمایشگاهی هم نباید اخلاقی باشد.
از طرف دیگر، رمز باقی ماندن در جامعه امروز علمی جهان، احترام به استانداردهای بین المللی و همگامی با معیارهای اخلاقی و علمی وضع شده توسط دانشمندان بزرگ است. همچنین رعایت اصول اخلاقی در ارتباط با حیوانات، نه تنها از دیدگاه انسانیت واجد اهمیت است، بلکه اثری مستقیم بر موفقیت علمی طرح و استفاده بهینه از منابع انسانی، زمانی و هزینه های هنگفت تحقیقاتی دارد.
با توجه به گستردگی مبحثی که به طور خلاصه از آن صحبت کردیم، اطلاعات سایت زیر می تواند کمک بسزایی در امر افزایش آگاهی به شما کند:
