جاده سازی منطقه تاریخی قائن را تهدید می کند

به گزارش ایلنا؛  مستنصر قلی نژاد، سرپرست هیات بررسی باستان شناسی بخش مرکزی شهرستان قائن با تاکید بر لزوم ثبت و تعیین حریم و حفاظت جدی برخی از محوطه ها مثل باراز و اراضی شهر قدیم قائن گفت: به رغم ثبت ملی محوطه شهر قدیم قاین و انجام سه فصل کاوش هنوز شاهد انجام برنامه های راه سازی و جاده سازی در این منطقه هستیم.

 مستنصر قلی نژاد در نشست گزارش به همکار که به همت پژوهشکده باستان شناسی در محل پژوهشگاه برگزار شد، به کاوش های انجام شده در سال های 86، 87 و 91 و شناسایی و کشف آثاری از مسجد کهن قائن اشاره کرد و گفت: آثار شناسایی شده شهرستان قائن به سه دسته آثار پیش از تاریخ، تاریخی و اسلامی تقسیم می شوند.

او افزود: با بررسی نقشه شبکه بندی شده پژوهشکده، منابع تاریخی موجود و محل آثار باستانی شناسایی شده به نمایی کلی از منطقه دست یافتیم و امکان وجود آثار تاریخی در مکان های مختلف منطقه را بررسی کردیم.

او با اشاره به گزارش افراد محلی در این عملیات میدانی خاطر نشان کرد: نمونه برداری ها بیشتر تصادفی و گزینشی و کدگذاری ها هم براساس شیوه مصوبه پژوهشکده انجام شد.

او درخصوص آثار مربوط به دوره پیش از تاریخ گفت: یکسری محوطه های ابزار سنگی شناسایی شد که تراکنش ابزار سنگی روی آنها زیاد بود و می توان آنها را تا دوران پارینه سنگی تاریخ گذاری کرد.

 85 درصد آثار شناسایی شده در قائن مربوط به دوره اسلامی است

 مستنصر قلی نژاد  با اشاره به این که آثار مربوط به دوره تاریخی حدود سه درصد، دوره پیش از تاریخ 5 درصد، آثار طبیعی 7درصد و آثار دوره اسلامی 85 درصد، آثار را به خود اختصاص داده اند، گفت: آثار از نظر نوع و کارکرد به 6 گروه تقسیم می شوند.

سرپرست هیات بررسی باستان شناسی بخش مرکزی شهرستان قائن با اشاره به وجود محوطه های پیش از تاریخ منطقه در دشت های شمال شرق  و شمال و شرق شهرستان و چند نمونه هم در مناطق کوهپایه ای غرب قائن، این محوطه ها را بسیار محدود و پراکنده دانست.

او به محوطه سرتخته باراز به عنوان یکی از محوطه های مهم غرب قائن اشاره کرد و گفت: این محوطه کاربری کشاورزی دارد و در اثر شخم زدن بخشی بقایایی از آثار را می توان روی سطح زمین مشاهده کرد.

او با بیان این که محوطه های دوران اسلامی در سه گروه طبقه بندی شده اند گفت: محوطه های دوران اولیه اسلامی بیشتر در دشت های شمال شرق، شرق و نواحی مرکزی شهرستان قرار دارند و هیچ اثر سطحی معماری در این محوطه ها پیدا نشد، فقط سفال هایی مربوط به دوره اولیه اسلامی و کمی سفال های دوره میانه اسلامی یافت شد.

او با اشاره به شناسایی محوطه های دوره میانی اسلامی علاوه بر دشت، در مناطق کوهپایه ای که شامل قبرستان ها هم می شود، گفت: آثار محوطه های دوره متاخر اسلامی که بیشتر معماری های تخریب شده هستند، اغلب در مناطق کوهپایه ای قرار داشتند. 

 ردپای تاریخ در غارهای خراسان جنوبی

 این باستان شناس با بیان این که به جز دو مورد همه غارهای خراسان جنوبی در دوران اسلامی مورد استفاده قرار گرفته و آثاری در داخل غارها وجود دارد، گفت: غار خونیک یکی از دو غار متعلق به دوره پیش از تاریخ است که از آنها ابزار سنگی به دست آمده. در بقیه غارها هم آثاری مانند سفال و سنگ چین پیدا شده است این در حالی است که به جز کمی نور در دهانه غار، در عمق غار تاریکی مطلق وجود دارد.                          

این باستان شناس همچنین بر لزوم ثبت و تعیین حریم و حفاظت جدی برخی از محوطه ها مثل باراز و اراضی شهر قدیم قائن تاکید کرد و هشدار داد:  به رغم ثبت ملی محوطه شهر قدیم قائن و انجام سه فصل کاوش هنوز شاهد انجام برنامه های راه سازی و جاده سازی در این منطقه هستیم. این در حالی است که آثاری در سطح منطقه وجود دارد و بیم آن است که با کوچکترین دخالت به آنها آسیب برسد.

او به وجود قلعه های کوهستانی و سنگ چین های برجی شکل اشاره کرد و گفت: این آثار بیشتر مربوط به قرون اواخر میانه اسلامی و متاخر اسلامی هستند و بیشتر روی تپه های بلند یا کوه های کم ارتفاع قرار دارند.

مستنصر قلی نژاد گفت: در مناطق غربی شهرستان یک مجموعه آسیاب شناسایی شد که از سمت شمال غرب  به سمت جنوب شرق کوه ها کشیده شده، همچنین 4 حوض انبار در محوطه های استقراری امروزی بود و 3 بند شناسایی شد که یکی از آنها متروک شده و دو مورد دیگر هنوز استفاده می شود.

وی از معادن و کارگاه ها و کوره ها به عنوان دیگر آثار شناسایی شده، نام برد و افزود: معدن ها بیشتر مس است و به جز یک مورد، بقیه همگی مورد استفاده مجدد  قرار گرفته و هم اکنون در حال استخراج هستند.

به گفته او کوره ها در مناطق شمال و شمال شرق شهرستان قرار دارند و یک کارگاه صنعتی متروک تراش سنگ آسیاب هم در غرب قائن شناسایی شد.

او افزود: بناها هم در سه دسته خانه ها، آرامگاه ها و بناهای مذهبی طبقه بندی می شدند که پلان رایج کل کشور مثل حیاط مرکزی و ایوان در آنها وجود داشت.

به گفته این باستان شناس بیشترین آثار شناسایی شده این بررسی در مناطق کوهپایه ای بودند و بیشترین محوطه ها در دشت ها قرار دارند که مناطق دشت در شمال شرق و مرکز بیشتر آثار دوره اولیه و میانه اسلامی را در خود جای داده بودند.

او از علل شکل گیری این استقرارها به دسترسی به آب، زمین های حاصلخیرتر کشاورزی، مراتع و مواد معدنی و طبیعی اشاره کرد و گفت: اشیا مفرغی به دست آمده شباهت زیادی به اشیا منطقه ترکمنستان و منطقه شرقی قائن دارد که نشان دهنده نوعی ارتباط فرهنگی با مناطق همجوار و مناطق شمال شرق ایران در آن دوران است.

به گفته این باستان شناس؛ از جمله راه های ارتباطی که از گذشته در این منطقه وجود داشته می توان به راه شرق و غرب که قاین را به افغانستان و هرات متصل می کند و همچنین مسیری که قاین را به مناطق مرکزی کشور متصل می کند اشاره کرد. سومین راه نیز مسیر شمالی – جنوبی است که امروزه بخشی از راه بیرجند مشهد است.