استفاده رایگان نابینایان از آثار فرهنگی جهان در گرو تصویب مجلس

سجاد سلطان‌زاده در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا درباره کنوانسیون مراکش که به ایجاد تسهیلات برای استفاده نابینایان از محصولات فرهنگی تولید شده در جهان می‌پردازد، گفت: از بیش از پنجاه سال پیش تاکنون نظامی در جهان شکل گرفته بود که براساس آن صرفاً با پرداخت هزینه حق‌تالیف یا حق امتیاز می‌توان از آثار فرهنگی، ادبی و هنری پدیدآورندگان آثار استفاده کرد که این نظام کپی‌رایت نام داشت.

وی با یادآوری اینکه کشور ما عضو کنوانسیون‌های مرتبط با کپی‌رایت نیست و تعهدات این کنوانسیون‌ها برای ما وجود ندارد، ادامه داد: البته در حال حرکت در مسیر عضویت در این کنوانسیون‌ها هستیم و به طور طبع محدودیت‌های عمومی برای استفاده از آثار مذکور ایجاد خواهد شد.

بیشترین نابینایان در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند

سلطان‌زاده با تاکید بر اینکه نظام کپی‌رایت برای نابینایان نیز که عمدتاً در کشورهای در حال توسعه یا کمتر توسعه‌یافته زندگی می‌کنند؛ ایجاد مشکل کرده بود، اظهار کرد: از سال ۲۰۰۶ از سوی کشورهای در حال توسعه به خصوص برزیل و هند در سازمان جهانی مالکیت معنوی (وایپو) تلاش‌هایی انجام شد که استثنائاتی را در خصوص کپی‌رایت نسبت به نابینایان و کم‌بینایان ایجاد کنند تا آن‌ها بتوانند؛ بدون پرداخت هزینه کپی‌رایت به صاحبان آثار فرهنگی، هنری و... از این آثار استفاده کنند.

عضو هیات دیپلماتیک ایران در کنفرانس مراکش با اشاره به اینکه در سال ۲۰۱۲ در مقر سازمان مالکیت معنوی یعنی شهر ژنو تصمیم گرفته شد؛ کنفرانسی بین‌المللی به این منظوردر کشور مراکش تشکیل شود، عنوان کرد: هدف از این کنفرانس تدوین کنوانسیونی به منظور ایجاد فرصت و تسهیلات برای افراد نابینا و کم‌بینا در جهت استفاده از محصولات علمی، ادبی و فرهنگی بود.

وی افزود: این کنفرانس دو هفته بطول انجامید و بحث‌های طولانی و چالشی جدی بین شرکت‌کنندگان در کنفرانس در گرفت، زیرا کشورهای توسعه‌یافته که عموماً طرفدار سرسخت نظام کپی‌رایت هستند تلاش می‌کردند؛ کمترین امتیاز را به طرف دیگر بدهند و کشورهای در حال توسعه که بیشترین تعداد نابینایان را به خود اختصاص داده‌اند به دنبال کسب بیشترین امتیاز بودند.

سلطان‌زاده با اشاره به تلاش‌های فراوان هیات‌های حاضر در کنفرانس و به ویژه نقش پررنگ سازمان‌های مردم‌نهاد در تاثیرگذاری برای شکستن بن‌بست‌های این کنفرانس ادامه داد: نهایتاً متن نهایی این کنوانسیون در سال ۲۰۱۳ تدوین شد. رئیس هیات دیپلماتیک کشورمان با اختیارنامه‌ای که از طرف وزیر امور خارجه داشت، سند نهایی این کنفرانس را امضا کرد و متن معاهده نیز در تابستان سال ۲۰۱۴ میلادی از سوی سفیر جمهوری اسلامی ایران در ژنو امضا شد و دولت ایران جزو کشورهای امضا کننده این کنوانسیون قرار گرفت.

این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه این معاهده تنها در صورت تصویب مجلس شورای اسلامی در کشور قابل اجرا خواهد شد، خاطرنشان کرد: هنوز این معاهده به تصویب مجلس نرسیده است.

وی افزود: در کنفرانس مراکش بسیاری از کشورهای غربی و ژاپن به دنبال گنجاندن مقرره‌ای در کنوانسیون مراکش بودند تا براساس آن کشورهایی همچون ایران که عضو کنوانسیون برن (کنوانسیون کپی رایت) نیستند، نتوانند به کنوانسیون مراکش ملحق شوند که با تلاش‌های انجام شده این محدودیت برداشته شد و کشورهایی که عضو معاهده تاسیس سازمان مالکیت معنوی هستند؛ می‌توانند به عضویت کنوانسیون مراکش هم در آیند.

عضو هیات دیپلماتیک ایران در کنفرانس مراکش تصریح کرد: در صورت تصویب این کنوانسیون در مجلس شورای اسلامی ما می‌توانیم از تسهیلات در نظر گرفته شده، برای نابینایان و کم‌بینایان در این کنوانسیون استفاده کنیم. براساس پیش‌بینی صورت گرفته در متن کنوانسیون باید در تمامی کشورهای عضو، مرجع یا نهاد ذیصلاحی شکل بگیرد که از یک سو با مراجع مشابه در سایر کشورهای عضو و از سوی دیگر با افراد ذینفع (افراد نابینا و کم بینا) در کشور خود در تماس و ارتباط باشند تا ضمن تبادل بدون هزینه این آثار بین کشور‌ها و رساندن آن‌ها به دست افراد واجد شرایط، امکان سوءاستفاده دیگران از تسهیلات در نظر گرفته شده نیز رفع شود.

سلطان‌زاده افزود: این مراجع ملی از طریق مکانیزیم پیش بینی شده در معاهده با یکدیگر در ارتباط بوده و نابینایان را مورد شناسایی و پذیرش قرار می‌دهند و تلاش خواهند کرد که این تسهیلات صرفاً در اختیار نابینایان و کم‌بینایان قرار گیرد. این نهاد‌ها قادر خواهند بود؛ بدون پرداخت هزینه به صاحبان آثار از طریق تبدیل آثار به کتب شنیداری و ترجمه و تبدیل به خط بریل و سایر روش‌های نوین، آن‌ها را برای نابینایان و کم‌بینایان قابل استفاده کنند.

لزوم پیوستن ایران به کنوانسیون کپی رایت

این پژوهشگر حقوق بین‌الملل با تاکید بر لزوم پیوستن ایران به کنوانسیون کپی‌رایت گفت: مبنای استفاده از کنوانسیون مراکش کنوانسیون برن است و دولت در تلاش است؛ لایحه الحاق ایران به کنوانسیون برن را نهایی و به مجلس شورای اسلامی بفرستد. واقع امر این است تا وقتی متعهد به کنوانسیون کپی‌رایت نیستیم و‌ آثار دارای کپی‌رایت را به رسمیت نمی‌شناسیم؛ چیزی برای استثنا وجود ندارد.

وی اضافه کرد: وقتی با پیوستن به کنوانسیون برن ملزم به رعایت آثار دارای کپی رایت شدیم؛ پس از آن با تصویب کنوانسیون بعدی یا‌‌ همان کنوانسیون مراکش می‌توانیم؛ استثنائاتی را برای نابینایان ایجاد کنیم، زیرا در حال حاضر آثار تولید شده در جهان با کشورهایی که عضو کنوانسیون برن نیستند؛ تبادل نمی‌شوند.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه با عضویت در این کنوانسیون نهادهایی که آثار مذکور را برای نابینایان قابل استفاده می‌کنند؛ می‌توانند این آثار را به رایگان در اختیار این گروه قرار دهند، خاطرنشان کرد: در حال حاضر این اجبار وجود ندارد، اما با عضویت ما در کنوانسیون کپی‌رایت و کنوانسیون مراکش این تبادل امکانپذیر خواهد شد.