دبیر ستاد مبارزه با مواد مخدر استان تهران در گفت‌وگو با ایلنا:
برخورد با سرشاخه‌های مواد مخدر راحت نیست/۶۰ درصد معتادان باسواد، متاهل و شاغل هستند/معتادان زیر ۱۵ سال را نمی‌پذیریم
دبیر شورای هماهنگی ستاد مبارزه با مواد مخدر استان تهران با حضور در ایلنا درباره چگونگی اجرای مرحله دوم طرح جمع‌آوری و ساماندهی معتادان متجاهر، بازگشت تعدادی از معتادان جمع‌آوری شده در مرحله اول این طرح به چرخه اعتیاد و کف خیابانها، وضعیت شیوع اعتیاد در جمعیت دانش‌آموزی و چگونگی جلوگیری از ورود بخشی از پول‌های کثیف ناشی از قاچاق مواد مخدر به سیاست توضیحاتی ارائه کرد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، امروز آتش اعتیاد خانمان بسیاری از خانواده‌ها را به آتش کشیده‌است و شاید بتوان گفت که این پدیده ریشه بسیاری از آسیب‌هایی است که امروز در جامعه شاهد آن هستیم؛ هرچه که اعتیاد در عین علت بودن معلول عوامل دیگری همچون فقر، بیکاری، ناآگاهی و ... است، متاسفانه آمارها بیانگر آن است که سن گرایش به اعتیاد در حال طی کردن شیبی رو به پایین بوده و گرایش زنان به مصرف مواد مخدر و محرک بیشتر است.
درحالی که ستاد مبارزه با مواد مخدر تعداد معتادان کشور را چیزی بیش از 1 میلیون و 300 هزار نفر توصیف می‌کند، اما برخی از متخصصان حوزه اعتیاد این آمار را قبول نداشته و تعداد معتادان را حدود 8 میلیون نفر توصیف می‌کنند.
اگر چه علت این اختلاف نظر عدم وجود یک بررسی دقیق و همه جانبه دانسته شده است، اما تنها حقیقت وجود انکارناپذیر معتادان آن هم نه به تعداد کم در سطح جامعه است به نحوی که جمعیت دانش‌آموزی کشور را نیز تحت تاثیر قرار داده است.
با توجه به آغاز مرحله دوم طرح جمع‌آوری و ساماندهی معتادان متجاهر از محمدرضا آذرنیا؛ دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر استان تهران دعوت کردیم، ضمن بازدید از خبرگزاری ایلنا، گفت‌وگویی درباره شرایط کنونی مبارزه با مواد مخدر با خبرنگار ایلنا داشته باشد که مشروح آن در پی می‌آید:
مرحله دوم ساماندهی معتادان متجاهر چه تفاوتی با مرحله قبلی دارد؟
ساماندهی معتادان متجاهر یک مطالبه عمومی است و مردم انتظار دارند که حاکمیت نسبت به ساماندهی این افراد اقدام کند. دستور رئیس جمهور در جلسه اخیر ستاد نیز براین مبنا بوده که در کنار روش‌های مختلف مبارزه با مواد مخدر بحث جمع‌آوری و ساماندهی معتادان متجاهر نیز در اولویت قرار گیرد.
در دور جدید طرح جمع‌آوری و ساماندهی معتادان متجاهر شبی 500 نفر از این معتادان را جمع‌آوری می‌کنیم و برای پذیرش این افراد تا 6 هزار نفر ظرفیت داریم. همچنین پیش‌بینی می‌کنیم؛ 10 تا 27 درصد معتادان جمع‌آوری شده را زنان تشکیل دهند. این طرح حدود 12 شب به طول خواهد انجامید. در حال حاضر بیشتر این معتادان و خرده فروشان مواد مخدر را از مناطق 1،2، 3، 4، 6 و 11 جمع‌آوری می‌کنیم.
برای این اقدام در کنار اعتبارات و هماهنگی‌هایی که باید انجام شود؛ توجه به محل نگهداری این افراد نیز مهم است زیرا آنان مجرم نیستند و نمی‌توان آنها را روانه زندان کرد. این افراد بیمار بوده و باید به مراکز درمانی ارجاع شوند که این مراکز در قانون پیش‌بینی شده است.
تا سال 93 تنها یک مرکز ماده 16 برای معتادان متجاهر با نام اخوان در استان تهران داشتیم که ظرفیت آن 400 نفر بود، اما در حال حاضراستان تهران ظرفیت پذیرش و درمان 6 هزار معتاد را دارد، یعنی این 400 نفر طی 2 سال اخیر به 6 هزار نفر افزایش یافته است که بخشی از آن در قالب مراکز ماده 16 و بخش دیگر درقالب مراکز ماده 15 هستند. همچنین 2 هز ار و 500 ظرفیت دیگر نیز درحال تکمیل و اجرا است که حداکثر تا پایان سال جاری به ظرفیت 6 هزار نفری افزوده خواهد شد.
در مرحله اول ساماندهی معتادان متجاهر تعداد زیادی از این افراد دوباره به کف خیابانها بازگشتند؛ برای جلوگیری از این موضوع چه تدابیری اتخاذ شده است؟
برای جلوگیری از بازگشت این افراد به کف خیابانها و چرخه اعتیاد در نهایت تصمیم گرفته شد که مراکزی را با همین ظرفیت 6 هزار نفر ایجاد کنیم که نسبت به درمان تکمیلی اقدام کرده و بحث صیانت از آنها در مراقبت‌های بعد از خروج دراین مراکز رخ دهد. در این راستا شهرداری تهران پس از برگزاری جلساتی با وزیرکشور و استاندار تهران 19مرکز بهاران ایجاد کرده است که درحال حاضر ظرفیت این مراکز 3 هزار نفر بوده و تا پایان سال به 6 هزار و 400 نفر افزایش خواهد یافت.
شهرداری در هر منطقه 2 مرکز 150 نفره بهاران ایجاد قرار خواهد کرد تا این افراد پس از گذراندن دوره 3 ماهه درمان خود به این مراکز منتقل شوند و دوره 6 ماهه‌ای را برای بازتوانی و حرفه‌آموزی آغاز کنند. یعنی حدود 9 ماه این افراد تحت درمان خواهند بود.
در این طرح علاوه بر حرفه‌آموزی مشکلات مرتبط با فقدان مدارک هویتی این گروه نیز حل خواهد شد. در واقع در این فرآیند از صدور اوراق هویت تا ایجاد اشتغال این افرد پیش‌بینی شده است. همچنین در مراکز ما و مراکز بهاران مددکار و روانشناس ارائه خدمت کرده و مددکار و روانشناس مستمرا با آنها در ارتباط هستند.
فعالان حوزه اعتیاد انتقاداتی نسبت به راه ندادن معتادان تحت متادون درمانی به مراکز توانمندسازی بهاران داشتند، آیا در مرحله جدید هم شرایط به همین صورت است؟
این موضوع را با همکاری وزارت بهداشت حل کردیم و وزیر بهداشت موافقت کرد که در مراکز بهاران متادون مورد نیاز پذیرش شدگان را تامین کنند و کارشناس توزیع متادون در مراکز بهاران مستقر شده و ارایه خدمت کنند؛ لذا اکنون مانعی برای پذیرش افراد مصرف کننده متادون دراین مراکز وجود ندارد.
همچنین براساس قرارداد منعقده میان وزیر کشور و صندوق کارآفرینی امید افراد کارآفرین می‌توانند به ازای ایجاد اشتغال برای هر یک از معتادان بهبودیافته 10 میلیون تومان به صورت قرض‌الحسنه و با کارمزد 4 درصد دریافت کنند. سال گذشته توانستیم؛ بیش از 300 نفر از بهبود یافتگان را از طریق این طرح صاحب شغل کنیم که به دلیل فقدان متقاضی برخی از مشاغل ایجاد شده خالی مانده‌اند. زیرا بهبودیافتگان رغبتی ندارند که برای یک میلیون تومان در یک واحد تولیدی کار کنند. بیشتر آنان نیز توان جسمی یا انگیزه لازم را ندارند، این موضوع را باید در نظر بگیریم که این افراد به لحاظ جسمی و روانی دچار آسیب شده‌اند.
ما نمی‌توانیم بگویم که اگر هزار بهبودیافته داریم؛ هزار شغل نیز داریم، اما همین تعدادی هم که هست و ایجاد شده خالی مانده و متقاضی ندارد. یعنی فرد با ما قرارداد دارد، تسهیلات گرفته اما متقاضی شغل ندارد.
چه تعداد از زنان معتاد جمع‌آوری شده اقدام به روسپی‌گری می‌کرده‌اند؟
ما به دنبال اثبات این مسایل نرفته ایم؛ در دور قبل 400 نفر را درمراکز شفق تحت درمان قرار داده ایم و سعی ما بر این است که این افراد را به خانواده‌هایشان برگردانیم 80 نفر از این 400 نفر دست ما ماندند و هیچ کس پذیرایشان نبود که برای این تعداد دو کمپ در منطقه شهریار در نظر گرفتیم، اما به دنبال این نیستیم که بدانیم این افراد قبلا چه کرده‌اند تا مجبور به اعتراف واظهار شوند.
آیا آماری از تعداد مبتلایان به ایدز یا هپاتیت در میان معتادان جمع‌آوری شده دارید؟
ما نمی توانیم، این افراد را برای تشخیص ابتلا به ایدز یا هپاتیت آزمایش کنیم؛ مگر این که خود فرد اظهار کند زیرا این موضو ع زمان‌بر و هزینه‌بر است. ما نمی‌توانیم برای تمام افراد جمع آوری شده چنین کاری بکنیم.
قبلا استاندار تهران به کمبود منابع مالی استان برای جمع‌آوری معتادان و کارتن‌خوابان اشاره کرده بودند و از خیرین در این حوزه درخواست کمک کرده بودند، آیا توانسته‌اید در این زمینه کمک‌هایی را جذب کنید؟
بله، متاسفانه منابع محدود است به گونه‌ای که سال گذشته 7/3 میلیارد تومان اعتبار برای این موضوع دریافت کردیم و از طرف دیگر ده هزار نفر تحت درمان قرار گرفتند، لذا این مبلغ پاسخگو نیست و تلاش کردیم؛ خیرین را نیز به این حوزه وارد کنیم.
در همه حوزه‌ها همچون ساخت مسکن و مدرسه و ... خیر وجود دارد، اما در بخش مواد مخدر تاکنون خیر نداشته‌ایم و کسی از این موضوع استقبال نمی‌کند، لذا برای جذب کمک‌های خیرین مجمع خیرین استان را تشکیل داده و در حال ثبت آن هستیم. همچنین به تمام شهرستان‌های استان‌ها ابلاغ شد و فرمانداران بر اساس این ابلاغیه در حال ایجاد مجمع خیرین شهرستان هستند تا مشارکت این افراد را در بخش درمان معتادان دریافت کنند.
ما در دوره قبل توانستیم؛ هزینه بیش از 700 نفر از معتادان تحت درمان را از محل کمک‌های خیرین دریافت کنیم.
بنا به گفته برخی، تعداد زیادی از معتادان متجاهر تهران از سایر شهرها مهاجرت کرده‌اند؛ این افراد بعد از مهاجرت، معتاد شده‌اند یا درحین اعتیاد به تهران مهاجرت کرده‌اند آیا این موضوع می‌تواند نشانه دسترسی آسان‌تر به مواد مخدر در استان تهران باشد؟
نرخ شیوع اعتیاد در استان تهران تقریبا 2.95 درصد بوده و 97 درصد مردم استان پاک هستند به عبارت دیگر در استان نزدیک 300 هزار نفر افراد درگیر با مواد مخدر داریم که حدودا بین 10 تا 15 هزار نفر از آنان معتاد متجاهر هستند.
براساس مصاحبه‌ای که با 4 هزار نفر از معتادان متجاهر داشته‌ایم؛ حدود 700 نفر از آنان از سایر شهرها به تهران آمده‌اند که بر اساس هماهنگی‌های انجام شده این افراد بعد از طی دوره درمانی به شهرهایشان اعزام می‌شوند. قالب این افراد از سایر شهرها به تهران آمده‌اند، اما وقتی درباره بیماری صحبت می‌کنیم؛ بیماری جغرافیا نمی‌شناسد.
برخی افراد زمان مهاجرت معتاد بوده‌اند و برخی نبوده اند، اما نرخ شیوع اعتیاد در استان تهران این موضوع را که مواد مخدر در این استان بیشتر در دسترس است، تایید نمی‌کند و این استان به لحاظ نرخ شیوع رتبه نهم را در سطح کشور دارد. حتی استان سیستان و بلوچستان که در نقطه صفر مرزی قرار داشته و محل تامین مواد مخدر است نیز به این لحاظ شیوع جزو رتبه‌های نخستین کشوری نیست.
شیوع اعتیاد در میان دانش‌آموزان چه وضعیتی دارد؟
چند سال سیاست انکار را در پیش گرفتیم که جواب نداد، اکنون پذیرفتیم که این پدیده وجود دارد و باید این دانش‌آموزان را با حفظ هویت و شئونشان درمان کنیم.
آمار اعتیاد در میان دانش‌آموزان 1 درصد اعلام شده است که این دانش‌آموزان شناسایی و غربال شده‌اند و به مراکز درمانی خاصی که برای آنها پیش‌بینی شده خواهند رفت، به این معنا که تعدادی از بیمارستان‌ها بخشی از مرکز خود را به این موضوع اختصاص خواهند داد. همچنین برای اینکه به درس آنها لطمه نخورد؛ برایشان تسهیلاتی در نظر گرفته شده و با توجه به این که طی دوره درمانی این افراد از درس فاصله گرفته‌اند؛ برای آنان زمان امتحان جداگانه‌ای مشخص خواهد شد.
معمولا سن شروع اعتیاد در میان دانش‌آموزان چند سال است؟
عمدتا اعتیاد در میان دانش‌آموزان در اطراف سن 15 سال دور می‌زند و تعداد دانش‌آموزان معتاد زیر 15 سال زیاد نیست، اما حقیقت آن است که سن اعتیاد رو به پایین است. ما در مراکز درمانی یاد شده، دانش‌آموز زیر 15 سال را نمی‌توانیم؛ پذیرش کنیم و این کار برعهده بخش خصوصی است که با شرایطی خاص، دانش‌آموزان زیر 15 سال را تحت درمان قرار می‌دهند و از یارانه دولتی نیز در این زمینه استفاده کنند.
افراد زیر 15 سال و بالای 65 سال را نمی‌توانیم در مراکز تحت نظارت خود پذیرش کنیم. باید با افراد بالای 65 سال مدارا کرد، زیرا برای این گروه سنی ترک مساوی با مرگ است.
وزیر آموزش و پروش در گفت‌وگویی که با ایلنا داشته‌اند؛ آمار ستاد درباره اعتیاد دانش‌آموزان را نپذیرفت، آیا تا به حال با ایشان در این باره صحبتی داشته‌اید؟
ستاد در راستای شیوع‌شناسی اعتیاد در بخش دانش‌آموزی دانشجویی و کارگری کار علمی انجام داده است، کار ستاد مبارزه با مواد مخدر حدس و گمان نیست به همین دلیل آنچه که قرار است؛ در بخش دانش‌آموزی اتفاق افتد در بخش دانشجویی انجام نمی‌شود. در حوزه شناسایی و درمان دانش‌آموزان معتاد نیز آنچه که مصوب شده کار مشترک آموزش و پرورش و ستاد مبارزه با مواد مخدراست که این موضوع تاییدکننده وجود اعتیاد در میان دانش‌آموزان است و در این زمینه نگرانی‌هایی وجود دارد.
باید از آقای وزیر سوال شود که اگر این آمار وجود ندارد، دلیل تهیه این دستورالعمل چیست و به چه علت مقرر شده دانش‌آموزان دارای اعتیاد شناسایی و غربال شده و تحت درمان قرار گیرند. ما جلساتی را با دانشگاه‌های ایران، تهران و شهید بهشتی داشتیم که قرار شد؛ این دانشگاه‌ها مراکزی را معرفی کرده که تعدادی از تخت‌های خود را به موضوع درمان دانش‌آموزان معتاد اختصاص دهند.
بارها ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام کرده که اعتیاد درحال زنانه شدن است؛ علت این موضوع را چه می‌دانید؟
بله متاسفانه سن اعتیاد رو به پایین بوده و این موضوع در حال زنانه شدن نیز است به نحوی که از 800 هزار مصرف کننده تفننی مواد مخدر 10 درصد را زنان تشکیل می دهند؛ متاسفانه گرایش به سمتی است که زنان نسبت به مردان گرایش بیشتری به مصرف مواد مخدر دارد، لذا اخیراً برای پیشگیری از اعتیاد در میان زنان به آرایشگاه‌ها و سالن‌های بدنسازی زنان توجه کرده‌ایم و در این راستا هماهنگی‌هایی را با اداره اماکن انجام دادیم زیرا معمولاً این مراکز از مواد محرک استفاده می‌کنند؛ بدون آنکه زنان عواقب آن را بدانند. به عنوان مثال یکی از ویژگی‌های مخدر شیشه کم‌اشتهایی است که به دنبال آن فرد وزن کم می‌کند. همچنین دانشجوها برای بیشتر بیدار ماندن از این ماده استفاده می‌کنند.
عوامل بسیاری در اعتیاد موثر است که محیط، دوستان، کنجکاوی، نداشتن جرات نه گفتن و بیکاری از آن جمله است. از طرف دیگر در تمام آسیب‌ها سه عامل اشتغال، ازدواج و میزان تحصیلات عوامل بازدارنده هستند، اما براساس آمارها بیش از 60 درصد معتادان باسواد، متاهل و شاغل هستند که این موضوع نشان می‌دهد؛ سه اهرم مذکور کارکرد خود را در این بخش از دست داده‌اند. بحث مواد مخدر یک جنگ نرم و بدون مرز است.
یکی از مباحثی که ایجاد سوال می‌کند؛ واگذاری مسئولیت مراکز ماده 16 (مراکز اجباری ترک اعتیاد) به یک نهاد حمایتی مانند سازمان بهزیستی است به چه علت چنین تصمیمی گرفته شد؟
اداره مراکز ماده 16 پروتکلی دارد که براساس آن نهادهای مختلف همچون بهزیستی، دانشگاه و پلیس باید کنار هم قرار گیرد. در حال حاضر نیز بهزیستی در کنار سایر نهادها نقش خود را در مراکز ماده 16 ایفا می‌کند، اما دبیرخانه شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر مدیریت مراکز مذکور را برعهده دارد، در حالی که ما هماهنگ کننده هستیم و مدیریت این مراکز باید برعهده دستگاهی باشد که مسوولیت برعهده دارد، لذا در جلسه اخیر ستاد مبارزه با مواد مخدر وزیر تعاون پذیرفت که سازمان بهزیستی این خدمت را ارایه دهد.
مراکز ماده 16 نباید برعهده نهاد هماهنگ کننده باشد، زیرا این موضوع با رسالت شورای هماهنگی با مواد مخدر مغایر است و این شورا صرفا باید دستگاه‌ها را کنار هم قرارداده و منابع را هماهنگ کند، ولی در حال حاضر وارد بخش اجرایی شده است، لذا می خواهیم؛ شرایط را تغییر دهیم و در همین راستا از سازمان بهزیستی خواسته شد مدیریت این مراکز را برعهده گیرد.
هرچند که همچنان همه دستگاه‌های مربوطه در این بخش حضور دارند، اما سازمان بهزیستی مهم‌ترین سازمانی است که می‌تواند مسوولیت این مراکز را برعهده گیرد، زیرا هم نیروی متخصص لازم را دارد و هم براساس اساسنامه خود در این حوزه مسوولیت دارد.
مهم‌ترین چالش شما در مبارزه با مواد مخدر چیست؟
ما در خصوص برخورد با سرشاخه‌ها نیز اقدام می‌کنیم و دستگیری‌ها تنها مربوط به خرده‌فروشان نیست در استان تهران نیز مقدار زیادی مواد مخدر کشف شده و تعداد زیادی از خرده‌فروشان را نیز دستگیر کرده‌ایم، اما برخورد با قاچاقچیان عمده راحت نیست. گردش مالی قاچاق مواد مخدر در جهان بین 450 تا 600 میلیارد دلار است. ایران برای مقابله ریشه‌ای با مواد مخدر بحث کشت جایگزین را به افغانستان پیشنهاد کرد و گفت؛ گندم بکارید و مابه‌التفاوت آن را ما می‌پردازیم.
ما سراسر مرزهایمان را بستیم؛ آن وقت شیشه را که امروز می‌توان در هر خانه تولید کرد، جایگزین آن کردند. این ماده در ابتدا کیلویی 170 میلیون تومان بود و قابل دانلود هم نبود، اما امروز این ماده به راحتی تولید می‌شود.
ما برای مبارزه با تولید شیشه به صورت مرتب مواد پیش‌ساز را که عناصر تولید شیشه هستند؛ پیگیری می‌کنیم به صورتی که امروز گرفتن مجوز برای اشتغال در حوزه مواد شیمیایی از گرفتن هر پروانه اشتغالی سخت‌تر است و فرد باید صلاحیت بالایی داشته باشد که به او پروانه اشتغال در این حوزه داده شود.
وزیر کشور سال گذشته درباره ورود بخشی از پول‌های کثیف ناشی از قاچاق مواد مخدر به سیاست هشدار داد آیا تا به حال آماری داشتید که از این طریق به ستاد انتخاباتی کمک شود یا هشداری در این زمینه به مسوولان خاص داده‌اید؟
یکی از کارهای ما شناسایی اموال افرادی است که در رابطه با قاچاق مواد مخدر دستگیر می‌شوند و کمیته‌ای داریم که نسبت به شناسایی اموال آنان اقدام کرده و از تمام سازمان‌ها و موسسات مالی همچون بورس، بانک‌ها و... استعلام می‌کند، این یک شناسایی رسمی است تا بدانیم فرد دستگیر شده چه اموالی دارد. در گام بعد شناسایی میدانی صورت می‌گیرد که پس از انجام این شناسایی‌ها اموال شناسایی شده مصادره و برای فروش به مناقصه گذاشته می‌شود. در برخی موارد اموال این افراد به نام بستگان آنها است که آنها نیز شناسایی می‌شود واگر اموال مربوط به این جرم باشند به دادگاه معرفی شده و با حکم دادگاه اجازه مصادره اموال داده می‌شود.
مجمع عمومی سازمان ملل آخرین نشست خود را به موضوع مواد مخدر اختصاص داد و ایران هم در مسیر تزانزیت مواد مخدر است؛ سازمان ملل برای مبارزه با مواد مخدر چه حمایت‌هایی از ایران می‌کند؟
این سازمان در کشور ما نماینده دارد و با هم در ارتباط هستیم؛ کشور ما در خط مقدم مبارزه با مواد مخدر بوده و با کشورهایی همچون افغانستان و پاکستان که تولید کننده مواد مخدر هستند در ارتباط هستیم و در راه مبارزه با مواد مخدر هزینه زیادی داشته‌ایم به صورتی که از ابتدای انقلاب تاکنون بیش از 12 هزار جانباز و سه هزار شهید در این بخش داشته‌ایم، این درحالی است که هیچ کشوری در جهان به این میزان منابع انسانی خود را در حوزه مبارزه با مواد مخدر هزینه نکرده است، اما کمکی که این سازمان به ما می‌دهد؛ تناسبی با نقش ما نداشته و بسیار ناچیز است.
گفت‌وگو: شادی مکی
