قانونی برای حمایت از بیماران روانی وجود ندارد/ انتقاد از بسته‌ حمایتی بسیار ضعیف و اجرای ناقص آن

سید وحید شریعت، رئیس انجمن روانپزشکی ایران در گفت‌وگو با ایلنا در خصوص شیوع اختلالات روانی در جامعه در سال ۱۴۰۳ گفت: بر اساس جدیدترین آماری که وزارت بهداشت اعلام کرده و مربوط به مطالعه‌ای است که در سه سال اخیر انجام شده، در یکسال اخیر ۲۵ درصد از جمعیت عمومی کشور حداقل یک نوعی از اختلال روانی را تجربه کرده و به بیان دیگر از هر ۴ نفر یک نفر دچار اختلالات روانی در کشور شده است. به نظر می‌رسد این مطالعه یکی از دقیق‌ترین آماری باشد که بتوان به آن استناد کرد.

شریعت در پاسخ به این سوال که سازمان بهداشت جهانی اختلالات حاد روانی را به عنوان یک معلولیت تعریف کرده، اما در ایران چنین نگاهی به بیماری‌های اختلالات روانپزشکی وجود ندارد، گفت: این مسئله توسط قانونگذاران پیش بینی نشده و اساسا در کشور قانونی برای سلامت روان مطرح نشده است و قانونی وجود ندارد که مشکلات مربوط به اختلالات روانپزشکی را در نظربگیرد و برای آن چاره اندیشی کرده باشد. هیچ وقت این موضوع مورد توجه قانونگذاران قرار نگرفته و اکنون هم محفوظ است. از طرف دیگر در وزارت بهداشت و سازمان بهزیستی هم شاید به حد کافی به این مسئله توجه نشده است.

پیشنهاد بسته حمایتی بسیار ضعیف برای بیماران دارای اختلالات شدید روانی

این متخصص در ادامه افزود: خوشبختانه در سال‌های اخیر یک بسته برای حمایت از بیماران مبتلا به اختلالات اسکیزوفرنیا و اختلالات شدید روانی در نظر گرفته شده که در حال کار کردن بر روی آن هستند. چند ماهی هم هست که یک بسته حمایتی ضعیف پیشنهاد داده شده که صرفا چند قلم دارو و یکسری از خدمات روانپزشکی را شامل می‌شود، اما بسته واقعا ضعیفی بود و بطور ناقصی اجرا شد که نقدهای زیادی را به همراه داشت و بجای آنکه مشکلات را حل کند عملا مشکلات زیادی را به وجود آورد. اخیرا هم از معاونت درمان وزارت بهداشت شنیده شده است که در حال طراحی یک بسته حمایتی هستند.

وی اظهار داشت: به نظر می‌رسد که بسیار دیر برای ارائه خدمات حمایتی به بیماران خاص اعصاب و روان اقدام شده است. بسته‌های حمایتی مختلفی در سازمان بهزیستی و دیگر نهادهای مرتبط ارائه می‌شود، اما چنین خدماتی برای بیماری‌های روانپزشکی بسیار کمتر در نظر گرفته شده است. شاید به این دلیل است که مسئولان تلاش داشتند تا از آن فاصله بگیرند یا اهمیت آن را نمی‌دانستند یا خانواده‌های بیماران اعصاب و روان نمی‌توانستند صدای خود را به گوش مسئولان تصمیم گیر و سیاست گذار برسانند و این موجب محرومیت این بیماران خاص گردید.

شریعت درباره راهکارهای ارائه شده توسط نظام روانپزشکی برای بهبود شرایط بیماران مبتلا به اختلالات روانی حاد گفت: پیشنهاد ما به عنوان انجمن علمی روانپزشکی شامل خدمات سرپایی و خدمات بستری است که داروها و درمان‌های غیردارویی را در نظر می‌گیرد. خواست و پیشنهاد ما این است که تمام این خدمات دیده شود و اگر این موارد به صورت کامل اجرایی نشود یک نقصی وجود خواهد داشت و بخش بزرگی از مشکلات بیماران مبتلا به اختلالات روانی دیده نخواهد شد.

سقف روزهای بستری یک بیمار اعصاب و روان در سال ۵۴ روز است

وی در ادامه افزود: برای مثال سقف روزهای بستری یک بیمار اعصاب و روان در سال ۵۴ روز است و این بدان معنا است که اگر یک بیمار در یکسال برای یک بار به مدت دو ماه بستری شد دیگر برای بار دوم اگر بیماری عود کرد نمی‌تواند از خدمات بیمه استفاده کند و باید هزینه‌ها را آزاد پرداخت کند که این امکانپذیر نیست و خانواده‌های بیماران توان تامین هزینه‌ها را ندارند و بیمارستان‌ها مجبورند تخفیف ارائه دهند و عملا درآمد بیمارستان‌ها کاهش پیدا می‌کند. در این شرایط یا بیمار باید متحمل فشار زیاد شود و یا بیمارستان‌ها و بیمه خود را در این زمینه کنار می‌کشد و مسئولیتی متقبل نمی‌شوند. بیمارستان‌ها بیماری که یکبار بستری شده باشد برای بار دوم حتی در شرایط حاد بستری نمی‌کنند، چون بیمارستان‌های دولتی درآمد چندانی ندارند و هزینه‌های زیادی بر بیمارستان‌ها تحمیل می‌شود. در نتیجه این بیمار و خانواده آن‌ها است که بیشترین فشار و آسیب را متحمل می‌شوند.

گوش شنوایی برای شنیدن مشکلات بیماران حاد روانی وجود ندارد

این روانپزشک در ادامه گفت: در سال‌های گذشته تعامل نسبی میان انجمن روانپزشکان و انجمن روانشناسان با نهادهای مربوطه دولتی وجود داشته که پیشنهادات را اکثرا به سازمان‌های تصمیم گیر منعکس می‌کردند، اما چندان عزم سیاسی برای پیشبرد این راهکارها وجود نداشته که خدمات را پوشش دهند. بارها و بارها مشکلات مربوط به بستری بیماران مطرح شد و این موضوع جدیدی نیست که به تازگی مطرح شده باشد، بلکه بیش از یک دهه است سازمان نظام روانپزشکی مشکلات بیماران مبتلا به اختلالات روانی را مطرح کرده، اما گوش شنوایی برای آن وجود نداشته و عملا به مرحله اجرایی نرسیده است. این مطالبه از سوی متخصصان روانپزشکی و سازمان‌های مردم نهاد مطرح می‌شده است و شاید مسئولان مربوطه محدودیت‌های خود را داشته و با کسری بودجه مواجه بودند و اقدامات عملی نشده است، وگرنه همیشه مطالبات بیماران از سوی نظام روانپزشکی کشور مطرح شده است.

ارائه خدمات روانپزشکی با اجرای طرح پزشک خانواده شدنی است

شریعت در خصوص پوشش بیمه‌ای برای ارائه خدمات مشاوره به مردم گفت: اگر نظام شبکه و پزشک خانواده به شکل مناسبی گسترش پیدا کند یک بخشی مهمی از آن ارائه خدمات روانپزشکی نیز می‌تواند باشد، اما چون نظام پزشک خانواده بسیار محدود و ضعیف و ناقص در حال اجرا شدن است عملا این ظرفیت را ندارد که خدمات روانشناختی مانند مشاوره و روان درمان را پوشش دهد. با توجه به فراوانی اختلالات روانی در کشور و نیاز افراد به این خدمات، بیمه‌ها عملا توان پوشش آن را ندارند و با اینکه خدمات روان درمانی به عنوان کد‌های شامل پوشش بیمه تعریف شده اما عملا این اتفاق رخ نمی‌دهد.

این روانپزشک اظهار داشت: بیمه‌ها حاضر نیستند هزینه‌ای پرداخت کنند و یا با شرایط بسیار دشوار این خدمات را ارائه می‌دهند و در نتیجه افرادی که نیاز به خدمات روانشناختی دارند نمی‌توانند از آن بهره‌مند شوند. در مجموع زیرساخت ارائه خدمات مشاوره و روان درمانی در پوشش بیمه برای افراد نیازمند در حال حاضر وجود ندارد و ارائه خدمات بیمه برای درمان‌های روانشناختی تنها زمانی امکانپذیر است که نظام پزشک خانواده به شکل صحیحی گسترش پیدا کند.

حمایت از بیماران مبتلا به اختلالات روانی در کشورهای غربی چگونه است؟

وی در خصوص چگونگی حمایت از بیماران مبتلا به اختلالات روانی در کشورهای غربی گفت: در کشورهای اروپایی و غرب نظام پزشک خانواده بسیار قوی و گسترده است. هر فردی معمولا زیر نظر پزشک خانواده پرونده سلامت دارد و اگر افراد دچار بیماری روانپزشکی و اختلالات روانی شوند و نیازمند درمان باشند، در صورت نیاز پزشک خانواده دارو تجویز می‌کند و اگر نیاز به روان درمانی باشد به روانشناسانی که این خدمات را ارائه می‌دهند ارجاع می‌دهد. لذا دسترسی به خدمات روانپزشکی و روانشناختی در کشورهای اروپایی معمولا خوب است اگرچه تاخیر دارد. یکی از مشکلات در این زمینه در کشورهای اروپایی تاخیر در دسترسی به این خدمات است.

رئیس انجمن روانپزشکی کشور در ادامه گفت: اگرچه سیستم‌های بهداشتی در این کشورها پوشش مناسبی را ارائه می‌دهند اما دریافت خدمات کند است و بیماران در اروپا مانند ایران نیست که به محض اینکه اراده کنند بتوانند چندین متخصص را در یک روز ملاقات کنند چون خدمات پزشکی در ایران بسیار ارزان است و افراد می‌توانند به راحتی از خدمات آزمایشگاهی‌، ام آر ای و سی تی اسکن برخوردار شوند و چندین بار پزشک خود را تغییر دهند، اما در اروپا به این شکل نیست چون خدمات پزشکی بسیار گران است و افراد ناچار هستند از طریق سیستم ارجاع اقدام کنند. به همین دلیل سیستم ارجاع در کشورهای غربی کند عمل می‌کند، اما معمولا دسترسی افراد به خدمات پزشکی و روانپزشکی وجود دارد و اگر افراد نیازمند خدمات تخصصی روانپزشکی باشند عملا این پزشک خانواده است که باید افراد را به متخصصان ارجاع دهد و عموما در غرب چنین تشکیلاتی در حوزه بهداشت و سلامت حاکم است.

شریعت در پایان اظهار داشت: تصور بنده بر این است که سیاست گذاران مسئول در کشور هنوز به اهمیت موضوع سلامت روان واقف نیستند و دلیل آن را نمی‌دانم اما به نظر می‌رسد نقش رسانه‌ها می‌تواند مهم باشد که هم آگاهی مردم را نسبت به بیماری‌های اختلالات روان، شرایط و درمان ارتقا دهند و هم آگاهی مسئولان و سیاست گذاران را به اهمیت موضوع سلامت روان افزایش دهند. باید بدانیم که کار در حوزه سلامت روان نیازمند سرمایه‌گذاری است واگر در این حوزه سرمایه‌گذاری‌های لازم را انجام ندهیم عملا هیچ اتفاق مثبتی رخ نخواهد داد و خودبخود مشکلی حل نخواهد شد.