نقطه بدون بازگشت محیط‌زیست ایران؛ چالش بزرگ دولت چهاردهم
کارشناس و متخصص محیط زیستی گفت: اگر نتوانیم وضعیت فعلی را کنترل کنیم و در مرحله بعدی به سمت بهبود شرایط حرکت کنیم عملاً دیگر راه بازگشتی نداریم و محیط‌زیست کشور در ابعاد مختلف به نقطه بدون بازگشت می‌رسد.
«روح‌الله باقری» کارشناس و متخصص محیط زیستی در خصوص نسبت موضوع محیط‌زیست و انتخابات و شرایط پس از آن در گفتگویی با خبرنگار ایلنا اظهار داشت: رخدادهای ماه‌های اخیر در عرصه سیاسی کشور و برگزاری یک انتخابات زودهنگام عملاً مجالی برای بررسی شرایط محیط زیست کشور، نقد عملکرد دولت قبلی و پیش‌بینی شرایط آتی محیط زیست کشور باقی نگذاشت. جامعه در یک شوک قرار گرفت و عملاً بحث مشارکت پر رنگ تر از هر گزینه دیگری بود. در این فضا طبیعتاً موضوعی مثل محیط زیست به حاشیه می رود، هر چند برخی کاندیداها بر خلاف دوره‌های قبل سعی کردند به گفتار تبلیغاتی‌شان کمی رنگ و بوی محیط زیستی بدهند و نشان دهند، سیاستمداران متوجه تأثیر جنبه‌های زیست‌محیطی در زیست سیاسی‌شان شده‌اند.
رئیس‌جمهور نسل بعد باشید
باقری در ادامه افزود: در هر صورت در ماراتن دموکراسی و صندوق رأی، اکثریت متمایل به شخصی شدند که خود را نه تنها رئیس‌جمهور حامیانش بلکه همه رأی‌دهندگان می‌داند؛ اما باید گفت: آقای پزشکیان لطفاً رئیس‌جمهور نسل‌های بعد باشید، پایبند به قانون اساسی بمانید و ذره‌ای در اجرای اصل پنجاهم این قانون که متضمن زندگی نسل‌های بعد در این سرزمین است کوتاه نیایید.
گذشته را رها کنیم حتی برای آینده هم فرصت نداریم
این کارشناس حوزه محیط‌زیست ادامه داد: راهبرد عملگرایانه و در جستجوی وفاق رئیس‌جمهور می‌تواند نویدبخش ایجاد شرایط بهتری در حوزه محیط‌زیست باشد، مشروط به پایبندی به اصل 50 قانون اساسی توسط دولت و نظام اجرایی کشور، غلبه نگاه ملی بجای ترجیح منطقه‌ای در قوه مقننه و نظارت مضاعف و کارآمد توسط سیستم نظارتی.
وی ادامه داد: در شرایط فعلی ناگزیریم گذشته را رها کنیم چون حتی برای آینده هم فرصت نداریم، مخاطرات زیست‌محیطی روز بروز ابعاد نمایان تری پیدا می‌کند و اینکه دولت‌های مختلف چه کرده‌اند تا به این نقطه رسیده‌ایم در حال حاضر دردی را از مردم دوا نمی‌کند.
هزینه ترک فعل و تخلف را بالا ببریم
باقری تاکید کرد: البته رها کردن رخدادهای منجر شده به وضعیت فعلی محیط‌زیست کشور به معنی چشم‌پوشی از تخلفات انجام‌شده نیست و نباید در سایه واژه وفاق ملی از کنار کوتاهی‌های انجام‌شده عبور کرد، بلکه باید علاوه بر شناسایی این موارد و پیگیری منسجم و برخورد قانونی با آن‌ها، ضمن آسیب‌شناسی وقوع، به دنبال بالا بردن هزینه ترک فعل یا تخلف احتمالی در بخش‌های مرتبط با حوزه محیط‌زیست بود.
دیپلماسی آب و محیط‌زیست
این کارشناس حوزه آب و محیط‌زیست، معرفی نگاه تعامل‌گرا توسط دولت چهاردهم را یک فرصت برای محیط‌زیست کشور دانسته و بیان می‌کند: موضوع دیپلماسی آب و محیط‌زیست که در گذشته هم مطرح کردیم، دیگر یک اولویت برای دولت نیست و یک ضرورت انکار نشدنی است، تمام ارکان اجرایی باید در حول این راهبرد حرکت کنند. راهبردی مبتنی بر تعاملات منطقه‌ای و جهانی که به دنبال تأمین منافع ملی در کنار ایفای نقش بازیگری فعال در مناسبت بین‌المللی باشد؛ زیرا ما در موضوعات محیط زیستی مثل منابع آبی مرزی و فرامرزی و ریز گردها شدیداً نیازمند فعالیت‌های اثرگذار هستیم و صرف ایجاد نمایش‌های رسانه‌ای و همایش‌های بی‌اثر نمی‌تواند راه بجایی ببرد.
باقری افزود: از سوی دیگر مقوله دیپلماسی در حوزه آب و محیط‌زیست منحصر به وزارت امور خارجه یا سازمان حفاظت محیط‌زیست نیست و تمام اجزا دولت باید یک واحد مرتبط با این بخش در ساختار خود تعریف کنند تا با شرح وظایف منطبق با عملکرد سازمانی به دنبال ارتقا شرایط زیستی در حوزه عملکردی خود باشد.
محیط‌زیست و امنیت زیستی
این کارشناس محیط‌زیست و توسعه پایدار، با تاکید بر اهمیت محیط‌زیست و امنیت زیستی بیان داشت: امروزه شاهد این هستیم که در نگاه تحلیل گران، محیط‌زیست و امنیت زیستی به عنوان مؤلفه قدرتی شناسایی شده است که شعاع تأثیرگذاری آن در مناطق مرزی بسیار بیشتر است، لذا حرکت در جهت پایداری توسعه در مناطق مرزی می‌تواند پیشران موتور تولید این مؤلفه قدرت باشد.
وی ادامه داد: همان طور که در ایام انتخابات و با مرور اظهارات رئیس‌جمهور شاهد نگاه ویژه دکتر پزشکیان به مناطق و استان‌های مرزی بودیم، اگر این روند گفته‌شده منطبق با اتفاقات آتی در آن نواحی باشد می‌توان نتیجه‌گیری کرد که برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای در جهت تأمین امنیت زیستی پایدار در این مناطق باشد، موضوعی که در درجه اول مستلزم توجه خاص به موضوع آب و بطورخاص تر منابع آبی مرزی، فرامرزی و مشترک در این نواحی است.
تغییر ساختار و بدنه کارشناسی گریزناپذیر است
این متخصص حوزه محیط‌زیست معتقد است فرایند تغییر باید از خود سازمان حفاظت محیط‌زیست شروع شود و در این زمینه اظهار می‌دارد: دیگر چه اتفاقی باید بیفتد که به این نتیجه برسیم که ساختار فعلی سازمان کارآمد و پاسخگوی وضع فعلی نیست و بدنه اجرایی سازمان نیاز به تقویت و باز توانی دارد. چرا همه چیز را از زاویه سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌بینیم و سایر ارکان اجرایی کشور ساختارهای مرتبط با محیط‌زیست را در مجموعه خود ایجاد نکرده یا توسعه نمی‌دهند؟آیا زمان آن نرسیده که با جمع‌بندی شرایط گذشته تا حال، در اختیارات و قدرت اجرایی سازمان تجدیدنظر کنیم و در جهت تأثیرگذاری بیشتر این نهاد باشیم، نگاه بودجه‌ای محدود در این نهاد را به دیدگاه افزایش بودجه و سرمایه‌گذاری اثربخش در این حوزه ببریم و در زمینه قانون‌گذاری به سمت بازدارندگی حرکت کنیم؟
ایجاد نظام پاسخگویی تنها راه
این کارشناس زیست‌محیطی پاسخگویی را مهم‌ترین شاخص دولت چهاردهم می‌شناسد و بیان می‌دارد: با افزایش ضریب نفوذ اینترنت، توسعه شبکه‌های اجتماعی و به تبع آن افزایش آگاهی‌های عمومی در موضوعات مختلف از جمله مسائل زیست‌محیطی، دیگر خبری از مردم پنهان نمی ماند، مطالبات زیست‌محیطی آن‌ها باید پاسخ داده شود، وضعیت موجود در هر بخشی تشریح شده و روندهای مورد نظر برای تغییر و بهبود شرایط اطلاع‌رسانی شود. این پاسخگویی تنها منحصر به نهاد سازمان حفاظت محیط‌زیست نبوده و همه ارکان دولت و وزارتخانه‌ها باید نسبت به عملکرد زیست‌محیطی‌شان حساس، متعهد و جوابگو باشند و تنها راه رسیدن به این هدف ایجاد یک نظام پاسخگویی سازمانی است.
وی ادامه می‌دهد: افراد مختلفی بر مسند سازمان حفاظت محیط زیست تکیه زده‌اند، از متخصصین دانشگاهی مثل دکتر سلاجقه که انتظاری خیلی بیشتری از ایشان می‌رفت تا افرادی که سابقه مشخصی در این حوزه نداشتند؛ اما امروز فرصتی پیش‌آمده تا طرفداران نظریه انتخاب رئیس سازمان از خود سازمان این نمونه مدیریتی را در معرض قضاوت ببینند. آن‌ها از این فرصت باید نهایت بهره را ببرند و تمام توان خود را مصروف موفقیت تیم جدید مدیریتی کنند.
اقتصاد یا محیط زیست یک انتخاب نیست
این متخصص حوزه محیط زیست تاکید کرد: درست است که حل مشکلات اقتصادی و معیشتی مردم از اولویت‌های دولت است، اما امیدوارم دولت چهاردهم به سمت و سوی نگاه انتخابی بین محیط زیست و اقتصاد نرود، وضعیت آینده را در نظر بگیرد و در جهت توسعه پایدار گام بردارد.
وی ادامه داد: اتفاقاً بخش بزرگی از شرایط موجود محیط زیست کشور حاصل این عدم توازن توسعه با محیط زیست است، شاهد این امر مثال استقرار صنایع آب بر در نواحی کم آب و مرکزی کشور است. از این مثال واضح تر؟ موضوع این است چه زمانی قرار است از گذشته درس بگیریم؟
خطرِ نقطه بدون بازگشت در محیط زیست کشور
باقری در خصوص وضعیت فعلی محیط‌زیست کشور گفت: اصطلاحی در آتش‌نشانی هست که به نقطه بدون بازگشت (point of no return) معروف است و نشان‌دهنده محدوده است که نباید وارد آن شویم زیرا گذر از آن یعنی دیگر نمی‌توانیم از آن محدوده خارج شویم.اگر بخواهیم صادقانه و بدون هیچ ملاحظه‌ای صحبت کنیم باید گفت اگر نتوانیم وضعیت فعلی را کنترل کنیم و در مرحله بعدی به سمت بهبود شرایط حرکت کنیم عملاً دیگر راه بازگشتی نداریم و محیط‌زیست کشور در ابعاد مختلف به نقطه بدون بازگشت می رسد.این یک واقعیت است.وضعیت گذشته از خطر منابع آبی، ابر بحران فرونشست، سناریو تکراری و متناوب فصلی آلودگی هوا، تنها مواردی از مشکلات عیان ما در حوزه محیط‌زیست است که مردم بیش‌ترین برخورد را با اخبار آن در فضای رسانه‌های رسمی و غیررسمی دارند که به این موارد می‌توان فهرست بلندی از مشکلات و چالش‌های زیست‌محیطی، هم در بخش محیط انسانی و هم محیط طبیعی را اضافه کرد.
در حال حاضر دیگر موضوع یک دولت، گروه یا نظام سیاسی نیست، موضوع موجودیت سرزمینی ایران است، پس برای ایران در کنار هم باشیم، این سرزمین و منابع آن را برای نسل‌های بعدی حفظ کنیم و برای تغییر شرایط به سمت وضع مطلوب کمی از خود گذشتگی داشته باشیم، همگی ما.
