نحوه تعیین علت مرگ در بررسی صحنه جرم

علی ضیایی، رییس گروه بررسی صحنه جرم سازمان پزشکی قانونی کشور در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا درباره بررسی صحنه جرم توسط متخصصان پزشکی قانونی گفت: به طور کلی صحنه جرم فقط مربوط به این نیست که در این مکان جنایتی منجر به فوت اتفاق افتاده باشد؛ اصولا صحنه جرم از دیدگاه کلی این است که هر جا که جرمی واقع شده آن محدوده فیزیکی به عنوان صحنه جرم تلقی می‌شود. ممکن است این جرم، جرم اقتصادی باشد، جرم اجتماعی یا دزدی و در واقع صحنه‌ای باشد که اصلا قتل و جنایتی در آن صورت نگرفته باشد.

وی ادامه داد: بررسی صحنه جرم یک کار تیمی است و برحسب نوع جرمی که واقع شده است گروه‌های مرتبط برای بررسی آن صحنه اعزام می‌شوند. به طور اخص اگر بخواهیم درباره بررسی صحنه جرم که در آن جسدی کشف شده است، صحبت کنیم باید بگویم که وقتی جسدی پیدا می‌شود با تشخیص مقام قضایی گروه بررسی صحنه جرم وارد عمل می‌شود. اما باید توجه داشته باشیم که هر جایی که جسد کشف می‌شود دلیل بر این نیست که جنایت در آن جا اتفاق افتاده است یعنی ممکن است که جنایت در مکان دیگری اتفاق افتاده باشد و منجر به فوت فرد شده باشد و جسد در جای دیگری کشف شود و ممکن است این سه نقطه با هم تفاوت داشته باشند. اما به طور کلی می‌توانیم بگوییم که صحنه کشف جسد زیرمجموعه‌ای از محل وقوع فوت و محل وقوع فوت زیر مجموعه‌ای از محل وقوع جنایت است.

رییس گروه بررسی صحنه جرم سازمان پزشکی قانونی کشور تصریح کرد: لزوم حضور تیم بررسی صحنه جرم زمانی است که مقام قضایی گزارشی را توسط مقامات انتظامی که رابطین قوه قضاییه هستند، دریافت کنند و بنا به صلاحدید مقام قضایی تیم بررسی صحنه جرم که اعضای آن را بازپرس تعیین می‌کند در صحنه جرم حاضر می‌شوند. عمدتا هم رییس گروه بررسی صحنه جرم که بازپرس است در صحنه جرم حاضر می‌شود.

ضیایی با اشاره به تیم بررسی صحنه جرم خاطرنشان کرد: تیم بررسی صحنه جرم شامل گروه تشخیص هویت نیروی انتظامی و گروه پزشکی قانونی شامل یک پزشک قانونی و یک تکنسین است. اگر فوتی اتفاق بیفتد که مشکوک به فوت غیرطبیعی باشد تیم بررسی صحنه جرم به دستور بازپرس در صحنه حاضر می‌شوند. در واقع وقوع مرگ‌ها به این صورت است که یا مرگ طبیعی است و یا غیرطبیعی.

وی ادامه داد: مرگ طبیعی یعنی مرگی که عامل خارجی قابل تشخیص در آن وجود نداشته باشد. مرگ غیرطبیعی خودش به سه صورت ممکن است اتفاق بیفتد یا مرگ غیرطبیعی است ناشی از دگر کشی یا به اصطلاح قتل، یا مرگ ناشی از خودکشی است یا مرگ ناشی از حادثه است. مواردی که در ابتدای امر قابل تشخیص نیست به عنوان مرگ مشکوک تلقی می‌شود. مرگ بر اثر حادثه هم می‌تواند شامل حوادث شغلی و یا حوادث غیرمترقبه طبیعی باشد و یا می‌تواند حوادث خانگی مانند گازگرفتگی و…باشد.

وی ادامه داد: معمولا برای صحنه‌های جنایی که شامل دگرکشی، خودکشی یا مرگ مشکوک است سیستم قضایی درخواست بررسی صحنه جرم را دارد برحسب حادثه نیز ممکن است سیستم قضایی اعلام کند که بررسی صحنه جرم صورت بگیرد. در حوادثی مانند پلاسکو، حوادث تروریستی و بمب‌گذاری نیز تیم بررسی صحنه جرم در صحنه حاضر می‌شوند. البته موارد متعددی از مرگ‌های مشکوک و غیرطبیعی و دگرکشی و خودکشی ممکن است روزانه به بازپرس کشیک اطلاع داده شود اما در تعداد خیلی کمی از این موارد براساس تشخیص بازپرس کل تیم صحنه جرم وارد صحنه جرم می‌شود، علت آن هم این است که اصولا ورود به این صحنه‌ها به لحاظ تعداد نیروی انسانی و منابع موجود ممکن است و شاید هم در برخی از این صحنه‌ها گزارشی که اعلام می‌شود آن قدر واضح است که نیاز به بررسی صحنه جرم ندارد. بنابراین تشخیص حضور تیم صحنه جرم در صحنه با بازپرس پرونده است.

رییس گروه بررسی صحنه جرم سازمان پزشکی قانونی کشور خاطرنشان کرد: از نظر پزشکی قانونی بررسی مرگ مشکوک و جسد و بقایای انسانی در صحنه می‌تواند خیلی از سوالات و یا پیچیدگی‌های بعدی قضایی را برطرف کند. اما امکان آن به لحاظ محدودیت منابع وجود ندارد که بتوانند در همه صحنه‌ها حضور پیداکنند البته سیاست‌های کلی برنامه توسعه کشور بر این مبنا پایه‌گذاری شده است که هر سال نسبت به سال قبل این حضور در صحنه جرم بیشتر شود، اما هنوز آن طور که باید این اتفاق نیفتاده است.

ضیایی با بیان اینکه نمونه برداری از صحنه جرم انجام می‌شود، گفت: کار بررسی صحنه جرم یک کار تیمی است و هر کسی وظیفه مربوط به خود را دارد کار تیم پزشکی قانونی در بررسی صحنه جرم و کشف مرگ‌های مشکوک، مشخص است. چیزی که مربوط به بقایای پیکر انسان می‌شود می‌تواند در واقع ماخذی برای عوامل پزشکی قانونی باشد تا براساس آن تعیین علت فوت و تعیین نحوه فوت که شامل خودکشی بوده است یا دگر کشی مشخص شود. اصول بررسی صحنه جرم در کشور ما و سایر کشورهای مترقی یکی است. آنچه که مهم است بعد از انتقال جسد به پزشکی قانونی صورت می‌گیرد مانند معاینه ظاهری، کالبدگشایی، نمونه برداری‌های سم‌شناسی و…

چگونگی بررسی بقایا ی انسانی در صحنه جرم

وی ادامه داد: در صحنه جرم یک سری بقایا کشف می‌شود که این بقایا می‌تواند قسمتی از نمونه‌های انسانی باشد مانند بزاق، خون و سایر ترشحات که متعلق به عامل ایجاد کننده جنایت باشد این‌ها نمونه برداری می‌شود و بر روی آن تست‌های ژنتیکی انجام می‌شود و بعد با مقایسه این نمونه‌ها در بانک ژنتیک تطبیق داده می‌شود و مشخص می‌شود که این نمونه‌ها مربوط به یک مجرم سابقه دار است یا خیر.

رییس گروه بررسی صحنه جرم سازمان پزشکی قانونی کشور با بیان اینکه بخش عمده کار متخصصان پزشکی قانونی در داخل سازمان انجام می‌شود، گفت: در مرگ‌های مشکوک و یا مرگ مرتبط به حادثه و یا مرگ‌های ناشی از جنایت و قتل و خودکشی، اجساد با معرفی نامه مرجع قضایی به پزشکی قانونی منتقل می‌شود.

وی افزود: معمولا اصلی‌ترین سوالات درباره تعیین علت فوت است. برای تعیین علت، وقتی جسد در تالار تشریح بررسی و مورد معاینه قرار می‌گیرد باید یک سری اطلاعات و شواهد جمع آوری شود تا به علت فوت رسید راههای بدست آوردن این اطلاعات و شواهد شامل موضوعات مختلفی می‌شود که بخشی از آن شامل شرح ماوقع از مراجع انتظامی و بستگان متوفی یا شاهدان است که البته قابل دسترس باشند و بخش دیگر معاینه که شامل معاینه ظاهری و کالبدگشایی است و در نهایت تا این مرحله تعیین علت فوت ممکن می‌شود مگر اینکه سوالات دیگری نیز مطرح باشد مثلا ممکن است سوال قضایی مطرح باشد که آیا متوفی تحت تاثیر دارو یا الکل بوده است و اینجا علاوه بر معاینه علت فوت، نمونه برداری‌هایی برای این کار انجام دهد. به طور مثال در مورد حلق آویزی که عمدتا مسئله خودکشی مطرح می‌شود اما سایر نمونه‌برداری‌ها انجام می‌شود چراکه براساس روال علمی در پزشکی قانونی می‌گویند که باید غربالگری از اینکه تحت تاثیر دارو یا مواد بوده است یا خیر نیز انجام شود. بنابراین ضمن اینکه علت فوت مشخص است اما نمونه برداری هم انجام می‌شود.

وی ادامه داد: البته در برخی موارد ممکن است علیرغم اقداماتی که انجام شده تعیین علت فوت تا این مرحله قابل تعیین نباشد بنابراین نمونه برداری‌های سم‌شناسی و آسیب‌شناسی انجام می‌شود بعد از وصول این نتایج اگر تعیین علت فوت مقدور بود این کار را انجام می‌دهند اما اگر چالش‌هایی وجود داشت که تشخیص‌های افتراقی را در پی داشت یا سوال‌های قضایی مطرح شد تقاضا می‌کنند که به محتوای پرونده‌های کیفری و قضایی که برای متوفی تشکیل شده است دسترسی داشته باشند تا بتوانند علت فوت را به صورت دقیق‌تری تعیین و به سیستم قضایی اعلام کنند.

رییس گروه بررسی صحنه جرم سازمان پزشکی قانونی کشور تصریح کرد: گاهی اوقات هم با وجود تمام اقدامات انجام شده ممکن است کارشناسان به تشخیص دقیق علت فوت نرسند، البته این به جز مواردی است که جسد اسکلت شده است یا ممکن است فساد شدیدی پیدا کرده باشد در اجساد سالم و بدون فساد در بهترین مراکز دنیا هم ممکن است بین ۵ تا ۱۰ درصد موارد به تشخیص علت فوت دقیق نرسند و از همین‌رو می‌گویند قابل تعیین نیست و یا اعلام می‌شود که برحسب شرایطی که پرونده دارد نیاز به بررسی بیشتر است.

ضیایی درباره مرگ‌های مشکوک نیز گفت: مرگ مشکوک به مرگی گفته می‌شود که مشخص نیست خودکشی است یا دگر کشی و یا حادثه است. گاهی اوقات هم بیانات و اظهارات بستگان ما را به این نتیجه برساند که نیاز به معاینات و بررسی‌های تکمیلی است.

وی همچنین درباره تشخیص علت فوت گفت: به طور معمول وقتی جسدی به پزشکی قانونی می‌آید معاینه کامل انجام می‌شود و اینگونه نیست که به طور مثال اگر گلوله به سرش خورده است فقط سر را کالبد گشایی کنیم ما تمام معاینات را انجام می‌دهیم و برحسب شرح حالی که دریافت کرده‌ایم و بررسی‌هایی که انجام می‌دهیم نوع علت فوت را تعیین می‌کنیم.