در ایران فقیر و غنی به یک اندازه از امکان پیوند برخوردار هستند/ تامین داروی بیماران پیوندی ریتم ثابتی ندارد

«کتایون نجفی‌زاده» مدیرعامل انجمن اهدای عضو ایران در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا گفت: معمولا بیشترین عضوی که نیاز به پیوند دارد در درجه اول کلیه است. کبد، قلب، ریه و لوز المعده به ترتیب بیشترین نیازها بعد از کلیه هستند. پیوند ریه و لوزالمعده قبلا در ایران انجام نمی‌شده و خیلی دیرتر از بقیه پیوندها شروع شده است، اما خوشبختانه توانسته موفقیت‌های خاص خودش را کسب کند. الان تلاش دنیا بر این است که به خاطر کمبود حوزه پیوندی منابع دیگری را تامین کند. 

او با بیان اینکه در ایران ۱۰ تا ۱۲ نفر در روز به دلیل نرسیدن عضو پیوندی فوت می‌کنند، افزود: در آمریکا این آمار ۲۲ نفر در روز است. به این علت که در آمریکا آمار تصادفات کمتر است، اما آمار کسانی که به خاطر مصرف مواد مخدر و شلیک گلوله به خودشان و دیگری دچار مرگ مغزی شدند بیشتر است. در نتیجه این افراد معمولا سالم نبوده و از نظر هپاتیت و ویروس‌ها مثبت هستند، علاوه بر آن جمعیت‌شان ۴ برابر ایران است. 

کمبود اعضای فراهم شده پیوند نسبت به بیماران نیازمند

وی خاطرنشان کرد: در تمام دنیا تعداد اعضای فراهم شده خیلی کمتر از بیماران نیازمند پیوند است. به همین علت دنیا به تامین منابع جایگزین روی آورده است. به طور مثال در گذشته برای پیوند فقط از افراد زنده برای اهدای یک کلیه یا قسمتی از کبد و از افراد دچار مرگ مغزی استفاده می‌شد. 

او در خصوص علت روی آوردن دنیا به روش‌های دیگر گفت: پس از پایین آمدن آمار تصادفات که علت اصلی مرگ مغزی است به ویژه در اسپانیا که با اقدامات انجام شده یک دفعه ۸۵ درصد آمار تصادفاتشان پایین آمد، در نتیجه مرگ مغزی کمتری داشتند و به همین دلیل  این کشور‌ها به استفاده از اعضای مرگ قلبی که ۹۹ درصد مرگ‌ها را تشکیل می‌دهد روی آوردند. در مقابل یک درصد مرگ‌ها، مرگ مغزی هستند. در مرگ قلبی چون گردش خون متوقف می‌شود اعضا کیفیت خود را از دست می‌دهند. تنها راه این است که به محض اینکه فردی مرگ قلبی شد یک نفر بالای سر او باشد و بتواند در رگهای اصلی لوله‌گذاری کرده و گردش مایع برقرار کند. 

امکان پیوند عضو در موارد مرگ قلبی با هزینه بالا

نجفی زاده در خصوص روش‌های استفاده از مرگ قلبی ادامه داد: یک مایع مخصوصی است که گردش در عروق را برقرار می‌کند و داخل اندام رفته و مانع فساد اندام می‌شود. بلافاصله اعضا باید درآورده شوند. در نتیجه یک ساز و کار خیلی مفصلی برای انجام‌پذیری می‌خواهد. روش دیگر این است که چون در مرگ قلبی گردش خون وجود ندارد، پس بایستی یا گردش مایع مخصوص انجام شود یا به پمپ وصل شود که در یک نوع از مرگ قلبی می‌تواند گردش خون را برقرار کند. 

وی در خصوص انجام این پیوند در ایران افزود: این کار در دنیا خیلی وقت است شروع شده است در ایران هم بعضی از انواع استفاده از مرگ قلبی شروع شده است. هم در شیراز هم در دانشگاه علوم پزشکی ایران تلاش می‌کنند این کار را راه بیاندازند، منتها خیلی هزینه بر است و احتیاج به ساز و کار خیلی خاصی دارد.وقتی این اتفاق می‌افتد و مثلا کسی در خیابان ایست قلبی می‌کند، تیم اورژانس بلافاصله در آن محل آمده و آن پمپ یا محلول مخصوص را باید داشته باشد. 

او ادامه داد: اعضای مرگ قلبی کیفیت پایین‌تری دارند. با زحمت زیادتر و هزینه بسیار بیشتر از مرگ مغزی انجام می‌شود. همچنین در این پیوند از اعضایی استفاده می‌شود که کیفیت پایین‌تری دارند. در صورتی که همین الآن ما فقط از یک سوم موارد مرگ مغزی استفاده می‌کنیم. منطق حکم می‌کند که استفاده از مرگ مغزی را درست‌تر کنیم. 

ضرورت اطلاع‌رسانی در خصوص مرگ مغزی پیش از اتفاق افتادن آن

عضو هیات‌ مدیره انجمن بین‌المللی اهدای عضو خاطرنشان کرد: خانواده امید دارند که عزیزشان به زندگی برگردد. بیمار مرگ مغزی مرده‌ای است که قلبش می‌زند. پس خانواده باید از قبل اطلاعات علمی داشته باشد و در لحظه حادثه اطلاع‌رسانی سخت است. به سختی می‌توان به خانواده داغ دیده‌ای گفت این بیماری که در تخت آی سی یو خوابیده است و قلبش می‌زند و دستگاه‌ها به او نفس می‌دهند، مرده است. 

او افزود: باور مرگ برای خانواده سخت است و باید فرهنگ‌سازی از قبل انجام شده باشد. مثل اسپانیا که همه مردم آن اهدای عضو را می‌شناسند. باید به قدری فرهنگسازی شده باشد که در لحظه حادثه وقتی می‌گویند مرگ مغزی شده است، خانواده متوجه باشد و سریع تصمیم بگیرد. 

اهمیت بالای رضایت خانواده در اهدا به جهت مسائل عرفی

نجفی زاده در خصوص قوانین سایر کشورها در زمینه اهدای عضو افزود: در اسپانیا قانون این است که همه اهداکننده تلقی می‌شوند، مگر اینکه کارت‌ عدم اهدای عضو گرفته باشند. در اسپانیا با وجود این قانون و قانون رضایت نفر اول که می‌گوید اگر خود فرد رضایت داشته باشد و کارت اهدای عضو گرفته باشد هیچ کس نمی‌تواند به رضایت او خللی وارد کند، با وجود همه این قوانین از خانواده رضایت می‌گیرند و اگر خانواده رضایت ندهد، اهدا کنسل می‌شود. 

او به تصورات منفی و شایعاتی اشاره کرد که ممکن است خانواده ناراضی از اهدا در جامعه پخش کنند و گفت: آن‌ها خواهند گفت بیمارستان علی رغم اینکه فرزندم زنده بود به خاطر داشتن کارت اهدای عضو عمل پیوند انجام داده است و اعضای او را به آشنایانشان می‌دهند. پس به خاطر عرف این کار انجام نمی‌شود زیرا اثر بدی که اهدایی به این صورت در جامعه و خانواده خواهد گذاشت بیش از اثر خوب یک اهدای عضو است. 

وی افزود: در ایران خوشبختانه یک سیستم وجود دارد که طبق قانون به همه بیمارستان‌ها ابلاغ شده است که موظف هستند موارد کمای عمیق را به واحد اهدای عضو اطلاع دهند. واحدهای اهدای عضو هم مرتب از آی سی یو‌ها بازدید می‌کنند تا موارد اطلاع داده نشده شناسایی شود. سپس تیم شروع می‌کند به بررسی که آیا واقعا مرگ مغزی هست یا نه. اگر مرگ مغزی باشد فرآیند قانونی شروع شده و از خانواده رضایت گیری می‌شود. 

ارتباط خانواده اهدا کننده و دریافت کننده فقط از طریق نامه نگاری ممکن است

مدیرعامل انجمن اهدای عضو ایران در خصوص علل ممنوعیت ارتباط خانواده‌ها گفت: در دنیا به شدت جلوی آشنایی خانواده مرگ مغزی و گیرنده گرفته می‌شود. مثلا گاهی اوقات به ندرت پیش آمده است که یک نفر از خانواده اعطا کننده درجه دو یا سه که وضع مالی خوبی ندارد خانواده گیرنده را اذیت کرده و تحت فشار می‌گذارد تا مبالغی دریافت کند. 

وی افزود: بعضی اوقات هم انتظار پیش می‌آید که خانواده اعطا کننده عضو چون برای فرزندشان دلتنگ می‌شوند تقاضای دیدار مکرر فرد گیرنده را دارند و او را تحت فشار می‌گذارند. یا گاهی اگر گیرنده دچار مشکلی شود دل خانواده به تب و تاب می‌افتد زیرا فکر می‌کنند دوباره عزیزشان مشکلی پیدا کرده است. 

او با بیان اینکه در دنیا می‌تواند ارتباط خانواده‌ها فقط به صورت نامه نگاری باشد افزود: این امکان از طریق واحد اهدای عضو فراهم می‌گردد تا دل خانواده اعطا کننده عضو محکم باشد که پیوند انجام شده است. در ایران هم همین گونه است. 

وی افزود: به ندرت ممکن است بتوانند تلفنی صحبت کرده و در مواقع بسیار نادرتری هم ممکن است در شرایط استثنایی بدون رد و بدل کردن شماره تلفن و آدرس در واحد اهدای عضو با هم دیدار داشته باشند. 

در ایران فقیر و غنی به یک نسبت از امکان پیوند برخوردار هستند

نجفی زاده توضیح داد: در هند فرد گیرنده عضو هم پول سیستم اهدا و پیوند را می‌دهد هم پولی به خانواده اهدا کننده پرداخت می‌کند و نتیجه‌اش این شده است که پولدارها پیوند می‌شوند و فقیرها اهدا می‌کنند. اما در ایران فقیر و غنی به یک نسبت از امکان پیوند برخوردار هستند و هیچ فساد مالی و هیچ حرف و حدیثی در این زمینه وجود ندارد. قاب اهدای عضو همچنان شفاف است و به شدت محافظت می‌شود چون یک قطره جوهر می‌تواند تمامش را کثیف کند. در دنیا به ازای هیچ محصول انسانی نباید پولی رد و بدل شود. مثلا برای انتقال خون هیچ وقت پولی داده نمی‌شود در ازای بافت و ارگان هم همینطور است. 

اهدای عضو هر تبعه فقط به تبعه همان کشور مجاز است

وی در خصوص نسبت تابعیت و اهدای عضو افزود: اتباع غیر ایرانی می‌توانند به یکدیگر عضو اهدا کنند ولی به ایرانی‌ها نمی‌توانند اهدا کنند. اگر اینگونه نبود در تمام دنیا پخش می‌شد که افغانستانی‌ها و اتباع را دچار مرگ مغزی می‌کنند تا اعضایشان را بردارند. در تمام دنیا تبعه یک کشور معمولاً فقط می‌توانند از تبعه همان کشور پیوند دریافت کنند. در تمام دنیا معمولا اجازه پیوند بین دو تبعه مختلف داده نمی‌شود و شرایط آن بسیار سخت است. 

نجفی زاده خاطرنشان کرد: در آمریکا ۷۲ درصد بزرگسالان نظرشان را راجع به اهدای اعضا اعلام کرده اند. در آمریکا وقتی فرد گواهینامه رانندگی می‌گیرد از او می‌پرسند که آیا دوست دارد کارت اهدای عضو داشته باشد یا خیر. اگر مایل باشد بر روی گواهینامه او علامت زده می‌شود. 

مدیرعامل انجمن اهدای عضو ایران افزود: در ایران روزی ۱۶۰۰۰ گواهینامه صادر می‌شود. ما از هیئت دولت دو الی سه سال پیش مصوبه‌ای را گرفتیم که تمایل به اهدای عضو بر روی گواهینامه، کارت پایان خدمت، کارت ملی و بیمه ثبت شود که متاسفانه هنوز اجرایی نشده است و انجمن در حال پیگیری برای اجرایی شدن آن است. 

ایران دارای یکی از بهترین سامانه‌های دنیا برای ثبت اطلاعات پیوند است

وی افزود: قبلا سامانه‌ای برای ثبت اطلاعات پیوند وجود داشت که خیلی حرفه‌ای نبود. سه سال قبل انجمن اهدای عضو ایرانیان سامانه‌ای را برای وزارت بهداشت ایجاد کرده است. انجمن اهدای عضو ایرانیان برنامه ثبت اطلاعات اهدا و پیوند را که بسیار پیشرفته است تهیه کرده و به وزارت بهداشت داده است. این سامانه یکی از بهترین سامانه‌های دنیا است. 

نجفی زاده با بیان اینکه تمام بیمارانی که نیازمند پیوند هستند در این سامانه ذخیره و همه اهدا کنندگان وارد این سامانه می‌شوند افزود: این سامانه قدرت تخصیص دارد و می‌تواند اتوماتیک بدون دخالت انسانی در یک لحظه مشخص کند که این اهدا کننده با این گروه خونی و سایز بدن و مشخصات بافتی به کدام یک از گیرندگان در سراسر کشور می‌خورد. همچنین سامانه قابلیت ثبت اطلاعات قبل پیوند، پیوند و بعد از پیوند را به خوبی دارد. 

انتقال عضو پیوندی از شهری به شهر دیگر به وسیله جت

وی خاطر نشان کرد: لیست تمام نیازهای پیوند ثبت است و اهدا کنندگان وارد می‌شوند. سامانه شبکه‌ای در سراسر کشور است. مثلا وقتی بوشهر مرگ مغزی دارد و اهدای عضو می‌خواهد انجام دهد ولی پیوند قلب ندارد، در این مواقع عضوی مانند قلب با جت به مرکزی که پیوند دارد منتقل می‌شود. 

او تاکید کرد: مدت زمانی که قلب می‌تواند بیرون از بدن باشد یک الی دو ساعت است و بایستی به سرعت رسانده شود. در مواقع مکرری جابجایی سریع عضو بدن از نقطه‌ای به نقطه دیگر در کشور انجام می‌شود که اورژانس کشور و هواپیمایی سپاه در این قسمت همکاری می‌کنند. 

همه هزینه‌های اهدا و پیوند کاملا رایگان است

او با بیان اینکه در زمینه مرگ مغزی طبق قانون دولت موظف است همه هزینه‌های اهدا و پیوند را به بیمارستان پرداخت کند و مریض هیچ پولی را برای اهدا یا پیوند نباید پرداخت کند، افزود: بعد از پیوند داروهایی که ایرانی باشند معمولا تحت پوشش کامل دولت هستند. ولی خیلی از اوقات نارسایی ایجاد می‌شود چرا که مثلا یک شرکت موظف به تولید دارو به هر دلیلی نمی‌تواند دارو را به اندازه تولید کند. پس دارو کم شده و سازمان غذا ودارو مجبور می‌شود از خارج از کشور وارد کند. هنگام واردات ارزها پرداخت نشده یا در گمرک گیر می‌کند و مشکلات باعث می‌شود داروها بالا و پایین شوند. 

نجفی زاده در اهمیت ریتم ثابت داروهای بیماران پیوندی تشریح کرد: ممکن است داروی بی‌کیفیت وارد شود یا دارو یک مدتی نباشد. ممکن است دارویی نوع یک میلی گرمی و نیم میلی گرمی داشته باشد و ناگهان مثلا نوع نیم میلی گرمی نایاب شود و مریضی که باید یکی و نیم میلی گرم بخورد نمی‌تواند چون قرص‌ها قابل تقسیم کردن نیستند. مشکلات دارویی در حوزه پیوند خیلی زیاد است ولی برای انجام خود پیوندها مشکلات کمتر است. 

در زمینه پیوند مراکز متعدد و مجهز خوبی داریم

وی افزود: در زمینه پیوند کبد به همت آقای دکتر ملک حسینی که شاگردانی در مراکز مختلف کشور تربیت کردند و مرکز پیوند کبد راه انداختند و همچنین فعالیت‌های بیمارستان امام خمینی (ره) و جناب آقای دکتر جعفریان ما مراکز متعدد و مجهز پیوند کبد داریم که در حال کار هستند. 

مدیرعامل انجمن اهدای عضو ایرانیان گفت: مراکز پیوند قلب اکثرا در تهران هستند ولی خوشبختانه در دانشگاه شیراز و مشهد و حتی در دانشگاهی مانند یزد توانایی انجام پیوند قلب را پیدا کردند و انجام می‌دهند. 

نجفی زاده به بیمارستان مسیح دانشوری به عنوان مرکز اصلی پیوند ریه در کشور اشاره کرد و افزود: بیمارستان امام خمینی (ره)، شیراز و بیمارستان امام رضای (ع) مشهد هم پیوند ریه انجام می‌دهند و یکی دو مرکز هم مثل تبریز در حال فعال‌سازی هستند. 

نیروی انسانی ماهر و حرفه‌ای کافی در زمینه پیوند وجود دارد

او در پاسخ به این سوال که "آیا در کشور در زمینه پیوند کمبود نیروی ماهر داریم یا نه" گفت: پیوند سخت است و منفعت کمی دارد. یک دانشگاه چرا بخش پیوند راه بیندازد؟ پیوند دردسر خیلی زیادی داشته و منفعت کمی برای بیمارستان و تیم و پزشک دارد. یک متخصص ترجیح می‌دهد عمل جراحی را در شرایط ایده آل و در یک بیمارستان خصوصی انجام دهد تا مثلا به او گفته شود نصفه شب عمل پیوند هست و در شرایطی که فرد مرگ مغزی و گیرنده بدحال هستند جراحی کند.

وی افزود: با وجود همه این موارد ما هنوز چندان کمبود نیروی ماهر نداریم. مثلا در بعضی مراکز گفته بودند جراح دارد می‌رود و همه چیز متوقف خواهد شد ولی من طی تماسی که با این مرکز داشتم گفتند ما فقط یک جراح نداریم و بقیه جراح‌ها کار را به خوبی انجام می‌دهند در نتیجه فعلا امکان انجام اهدا و انواع پیوند در ایران وجود دارد. 

تامین داروی بیماران پیوندی ریتم ثابتی ندارد

نجفی زاده با بیان اینکه گاهی اوقات شرکت‌های ایرانی از پس تولید تعداد مورد نیاز دارو بر نمی‌آیند، افزود: این باعث بالا و پایین شدن و کمیاب شدن دارو می‌شود. سطح خونی داروها باید ثابت باشد. ممکن است یک دارویی مصرف کنیم که یک سطح خونی ایجاد کند و ماه دیگر عینا آن دارو نباشد و ساخت کشور دیگری از آن باشد. 

وی افزود: اگر مقدار سطح خونی کمتر شود منجر می‌شود تا پیوند دفع گردد. داروهای پیوند مثل آنتی بیوتیک نیست که اگر از یک نوع نباشد بتوان از نوع دیگری استفاده کرد. 

او ادامه داد: اگر در یک بیمار پیوند کلیه پیوند دفع شده و دوباره دیالیزی شود هزینه دیالیز هفت برابر پیوند است. ضرری که به جامعه و دولت وارد می‌شود خیلی سنگین‌تر از این است که دولت تمام داروهای مریض‌های پیوندی را تهیه کند. 

مدیرعامل انجمن اهدای عضو ایرانیان خاطرنشان کرد:تمام بیماران پیوندی در سامانه مشخص هستند و داروی مصرفی آن‌ها هم وجود دارد به نظر من اگر دولت بگوید من دارو را خودم تامین کرده و رایگان درب منزل به دست بیماران می‌رسانم تا بیمار نه استرس داشته باشد و نه قیمت دارو ماه بعد ناگهان یک میلیون تومان افزایش پیدا کند در این صورت خیال فرد راحت می‌شود که عضو اهدا شده دفع نمی‌شود و به جای اینکه فوت کند یا اگر مثلا پیوند کلیه باشد نیازمند دیالیز شود از بقای بیمار و عضو پیوندی اطمینان خواهیم داشت و همانطور که گفتم دولت نه تنها متضرر نمی‌شود، بلکه به دلیل‌عدم نیاز به مراقبت دوباره از بیماران دچار نارسایی ارگانی که پیوند آن‌ها دفع شده در هزینه‌ها صرفه جویی خواهد کرد.