آیا تکنیک‌های ذهنی برای تسکین و کنترل درد موثر است؟

«مسعود هاشمی» رئیس انجمن درد ایران در گفت و گو با خبرنگار ایلنا در پاسخ به این سوال که شایع‌ترین دردهای کدام اند؟ گفت: کمر درد و سر درد در تمام دنیا شایع‌ترین علت مراجعه به پزشک است. تقریبا اکثر افراد در زندگی‌شان تجربه این دو درد را دارند.

مسکن‌ها پر مصرف‌ترین داروها هستند

وی ادامه داد: مسکن‌ها در تمام دنیا پر مصرف‌ترین داروها هستند. مسکن‌های معمول که دسته ساده آن استامینوفن است و دسته دیگر ضد التهاب‌های غیر استروئیدی هستند. مصرف ضد التهاب‌ها خیلی زیاد است. در کشور ما نمی‌توان گفت مصرف مسکن‌ها زیاد است بلکه می‌توان گفت افراد درست مصرف نمی‌کنند. یعنی افراد باید دارو‌های ضد التهاب و عوارض آن را بشناسند و سپس نسبت به مصرف آن اقدام کنند.

هاشمی بیان کرد: توصیه من در ابتدا استفاده از استامینوفن به عنوان بی‌ضرر‌ترین مسکن است. در موارد بسیاری خونریزی‌های گوارشی و زخم معده بعد از مصرف مسکن‌های ضد التهاب دیده می‌شود. همین طور اگر فردی یک بار سابقه زخم معده داشته باشد، با احتیاط بیشتری باید این مسکن‌ها را مصرف کند. در سنین بالا هم در استفاده از مسکن‌های ضد التهاب باید احتیاط شود.

وی یادآور شد: برخی دردهای پیچیده وجود دارند که به مسکن‌های غیر از ضد التهاب و استامینوفن احتیاج دارند. در چنین مواردی به مسکن‌های خاص نیاز داریم. دسته دیگر از مسکن ها، مخدرها هستند که در برخی بیماری‌های خاص مانند درد‌های مزمن، روماتیسم و آرتروزها استفاده می‌شوند.

او افزود: خوشبختانه در حال حاضر قرص‌های اُکسی کدون، ترامادول و متادون برای درد‌های سرطانی وجود دارد اما به تنوع بیشتری احتیاج داریم. از طرفی در بعضی از سندروم‌های درد پیچیده به قرص‌های مورفین و قرص‌های زیر زبانی سریع الاثر احتیاج داریم. در دوره‌ای این دارو‌ها را به مقدار نیاز، داشتیم ولی الان با کمبود آن‌ها مواجه هستیم که ما از سازمان غذا و دارو درخواست کردیم تا این کمبود جبران شود.

نتیجه خود تجویزی‌ در استفاده از مسکن

رئیس انجمن درد ایران گفت: با استفاده مسکن بر روی درد سرپوش گذاشته می‌شود و همین امر باعث می‌شود که تشخیص به تعویق بیفتد. نتیجه دیگر خود تجویزی‌های مسکن می‌تواند عوارض گوارشی و کلیوی باشد. باید در نظر داشت که مصرف مسکن برای درد‌های معمول اشکال ندارد. افراد باید بدانند که برای چه دردی به پزشک مراجعه کنند و برای چه دردی مسکن استفاده کنند.

وی متذکر شد: باید توجه داشت در مواردی مثل کمر درد، سر درد، درد مفاصل و دندان درد اگر علائم هشداری در کنار درد باشد اهمیت پیدا می‌کند. به طور مثال درد سیاتیک، دردی که از کمر به یکی از پاها انتشار پیدا می‌کند یا اگر همراه درد بی‌حسی و ضعف حرکتی و احساس گزگز و مورمور در دست و پا باشد، اهمیت دارد و باید به پزشک مراجعه کرد.

هاشمی افزود: در مواردی مثل سردردی که با تهوع و استفراغ همراه باشد یا سر دردی که صبح زود اتفاق می‌افتد باید حتما مورد بررسی قرار بگیرد تا اینکه مسکن استفاده شود. از طرفی درد‌های شکم نیز می‌تواند دلایل مختلف داشته باشد، شاید مسئله کیست‌های مختلف و خونریزی‌های داخلی باشد که این‌ها را هم باید جدی گرفت.

آیا عوارض تحمل درد،  بیشتر از مسکن هاست؟

هاشمی در خصوص عوارض تحمل درد گفت: در مورد دردهای مزمن اگر خود درد را بخواهیم تحمل کنیم و به صوررت مزمن بیمار درد داشته باشد کم کم خودش تبدیل به یک بیماری درد می‌شود. به طور مثال درد‌های نوروپاتیک که درد‌های مربوط به اعصاب محیطی هستند. مثلا نوروپاتی‌های دیابتی، یعنی افردی که دیابت‌های کنترل نشده دارند و درد دراندام‌ها دارند، یا نوروپاتی‌هایی مثل بعد از زونا وقتی اتفاق می‌افتد، این درد‌ها در مراحل اولیه قابل درمان هستند اما وقتی که مزمن شد خیلی درمانش سخت‌تر می‌شود.

وی اظهار کرد: نکته‌ای که باید به آن توجه کرد مزمن شدن درد است، توصیه ما این است که مصرف مسکن برای پنج روز اشکالی ندارد اما بعد از یک هفته ادامه دادن آن جایز نیست و باید دنبال علت درد بود.

رئیس انجمن درد ایران خاطر نشان کرد: در بیماری‌های سرطانی خیلی مهم است که در کنار درمان سرطان، درمان درد هم انجام شود. شیمی درمانی و پرتو درمانی درد‌هایی ایجاد می‌کنند که بهتراست در کنار درمان اصلی، درمان درد هم شروع شود. در این صورت نتیجه بهتری از درمان حاصل می‌شود.

هاشمی درباره عوارض مصرف مخدرها برای تسکین درد توضیح داد: به افرادی که اوپیوم (مخدر) در درمان درد مصرف می‌کنند توصیه می‌شود که به صورت دارو و در درجه اول به صورت قرص خوراکی استفاده شود. مخدر‌های دارویی شکل‌های مختلف دارند، به صورت قرص، قرص‌های زیر زبانی، شیاف، تزریقی و یا چسب‌های پوستی وجود دارند.

وی افزود: مواد مخدر را به صورت دارویی مصرف کردن قابل کنترل‌تر است تا این که به شیوه سنتی استفاده شود. چرا که وقتی دارو مصرف می‌شود عوارض آن مشخص است، دوز آن مشخص است و قابل کنترل است. در این صورت اگر عوارض ریوی داشته باشد یا کاهش سطح هوشیاری ایجاد کند و عوارض عادی آن مثل یبوست، حالت تهوع و خواب آلودگی همه قابل کنترل هستند چرا که می‌دانیم چه مقداری مصرف شده است.

آیا تکنیک‌های ذهنی برای تسکین و کنترل درد موثر است؟

رئیس انجمن درد ایران در پاسخ به این سوال که آیا تکنیک‌های ذهنی برای تسکین و کنترل درد موثر است؟ پاسخ داد: حتما، چرا که درد به غیر از جنبه جسمی، جنبه روانی دارد. تکنیک‌های ذهن آگاهی هم یکی از آن‌ها است. همین طور در کلینیک‌های درد تا حد ممکن با مریض مشاوره می‌شود و به او آگاهی داده می‌شود و در صورت نیاز از همکاران روان پزشک و یا روانشناس کمک گرفته می‌شود.

هاشمی تصریح کرد: درد‌های قاعدگی دردهای با شدت کم محسوب می‌شوند و نیاز به مسکن‌های خفیف دارد. اگر مسکن‌ها را به خفیف و متوسط و قوی تقسیم‌بندی کنیم، معمولا مسکن‌های خفیف برای درد‌های قاعدگی استفاده می‌شود. چرا که این دارو‌های مسکن دارو‌هایی نیستند که وابستگی ایجاد کنند و مشکلی برای مصرف مسکن در دردهای قاعدگی وجود ندارد.

وی ادامه داد: اما اگر درد متفاوتی باشد، شدتش انقدر زیاد است که نسبت به این مسکن‌ها جواب نمی‌دهد. مثلا کیست تخمدان پرفوره پاره شده باشد به این دارو‌های مسکن خفیف جواب نمی‌دهد و یکسری علائم هشدار دارد که خود فرد متوجه می‌شود که در این صورت باید به پزشک مراجعه کند.

رئیس انجمن درد ایران با اشاره به ساز و کار کلنیک‌های درد گفت: کلینیک‌های درد ۲۰ سال است که در ایران راه اندازی شده است. در این کلینیک‌ها معمولا فلوشیپ‌های درد مجوز دارند و مشغول به فعالیت هستند. کار اصلی آن‌ها تشخیص علت درد است و سپس درمان‌های غیر تهاجمی یا غیر جراحی متناسب با آن در نظر گرفته می‌شود. در صورت نیاز به جراحی نیز ارجاع داده می‌شوند. 

هاشمی با اشاره به درمان جراحی در مقایسه به درمان‌های غیر تهاجمی توضیح داد: در صورتی که مریض نیاز به جراحی ندارد یا اگر جراحی شده است و جواب نگرفته است، روش‌های غیر تهاجمی در کلینیک‌های درد تجویز می‌شود. سپس کارهای کم تهاجمی غیر جراحی مثل تزریق‌های داخل مفاصل یا داخل کانال، در درمان تنگی‌های کانال نخاع، یا بلوک‌های عصبی در کلینیک‌های درد استفاده می‌شود.

وی ادامه داد: این روش‌های موثر کمک می‌کند مریض به زندگی عادی خود برگردد. چرا که جراحی زمانی انجام می‌شود که یکسری علائم خاص یا مشکلی باشد که به روش‌های غیر تهاجمی جواب ندهد. باید در نظر داشت که جراحی دوره نقاهت دارد و با روش‌های کم تهاجمی می‌توان از جراحی پیشگیری کرد.