پدیده «بلاکینگ» عامل تشدید آلودگی هوای اصفهان/ سرعت باد به صفر رسید

«احمدرضا لاهیجان‌زاده» مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا در تشریح علل تشدید آلودگی هوای کلانشهر اصفهان و شهرهای اطراف آن در سال‌های اخیر بخصوص در پاییز ۱۴۰۲ توضیح داد: براساس آمارهای ثبت‌شده از ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوای اصفهان، وضعیت شاخص آلودگی هوای این کلانشهر در ۹ ماه ابتدایی امسال در مجموع بهتر از مدت مشابه سال گذشته بوده است، چراکه در فروردین، اردیبهشت و حتی بخشی از خرداد ۱۴۰۲، بارش‌های نسبتا مناسبی اتفاق افتاد که باعث کاهش میزان گرد و غبار در ۶ ماه ابتدایی سال جاری نسبت به سال قبل شد، ولی در پاییز امسال بخصوص در ماه‌های آبان و آذر، شدت آلودگی هوا و تعداد روزهای دارای هوای ناسالم یا بسیار ناسالم در کلانشهر اصفهان نسبت به سال ۱۴۰۱ بیشتر بود. 

وی با تاکید بر این که محقق نشدن پیش‌بینی‌های هواشناسی درباره بارش‌های پاییزه امسال، نقش مهمی در تشدید آلودگی هوای کلانشهر اصفهان داشت، بیان کرد: در تابستان امسال، پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی کشورمان و حتی نهادهای بین‌المللی هواشناسی از این حکایت داشت که در پاییز ۱۴۰۲ در منطقه خاورمیانه و غرب آسیا از جمله در کشور ایران، شاهد بارش‌های بیشتر از حد نُرمال خواهیم بود، ولی در عمل مشاهده کردیم که در پاییز سال جاری بخصوص ماه‌های آبان و آذر، نه‌تنها بارندگی‌ها از میانگین بلندمدت بیشتر نشد، بلکه کاهش بارش‌ها نسبت به متوسط درازمدت رخ داد و حتی در برخی نقاط کشور از جمله استان اصفهان، میزان بارندگی‌ها نسبت به پاییز سال گذشته با کاهش چشمگیری مواجه شد. 

نقش مهم پدیده بلاکینگ در تشدید آلودگی هوای آبان و آذر اصفهان

لاهیجان‌زاده با اشاره به وقوع پدیده بلاکینگ یا همان سکون مطلق هوا در اغلب مناطق ایران در پاییز ۱۴۰۲ گفت: از اواسط آبان و در طول آذرماه امسال، در بسیاری از روزها شاهد وقوع پدیده بلاکینگ در آسمان بیشتر نقاط کشورمان بودیم، به نحوی که در مساحت زیادی از ایران، هوا برای مدت طولانی مثلا یک هفته تا حتی بیش از ۱۰ روز دچار سکون شد، یعنی برای روزهای متوالی، نه روی زمین و نه حتی در ارتفاعات وزش باد موثر اتفاق نیفتاد. این در حالی است که پدیده بلاکینگ در شهرهای صنعتی و به طور کلی شهرهایی که منابع آلاینده بیشتری دارند، خود را با افزایش شاخص آلودگی هوا به صورتی کاملا محرز نشان می‌دهد. 

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان با بیان این که پدیده بلاکینگ می‌تواند با درجات گوناگونی در شهرهای مختلف رخ دهد، عنوان کرد: آبان و آذر امسال شدت وقوع پدیده بلاکینگ در استان اصفهان بخصوص در کلانشهر اصفهان و شهرهای اطراف آن نسبت به سایر مناطق کشور بیشتر بود، به نحوی که در مقطع زمانی ۱۲ تا ۲۴ آبان، سرعت باد در محدوده مرکز استان هم روی زمین و هم در ارتفاعات به نزدیک صفر رسید و این اتفاق طی آذرماه، چند مرتبه دیگر در فواصل زمانی ۵ تا ۷ روزه در کلانشهر اصفهان و مناطق پیرامونی آن تکرار شد. 

وی افزود: بروز پدیده بلاکینگ باعث شد که در بسیاری از روزهای آبان و آذر امسال شاهد سکون مطلق هوا در کلانشهر اصفهان و محدوده‌های اطراف آن باشیم که با توجه به انباشت منابع ساکن و متحرک منتشرکننده آلاینده‌های جوی در این محدوده، در این مدت غلظت آلاینده‌ها و در نتیجه شاخص آلودگی هوای اصفهان به‌شدت افزایش یافت و شرایطی را رقم زد که بیشتر روزهای پاییز امسال برای مردم اصفهان با خاطره ناخوشایند هوای آلوده همراه بود. 

۷۰ تا ۷۵ درصد از جمعیت و صنایع اصفهان در ۸ درصد مساحت استان متمرکز است

لاهیجان‌زاده همچنین تراکم بالای جمعیت و ازدیاد صنایع مستقر در کلانشهر اصفهان و اطراف آن را در تشدید آلودگی هوای این محدوده بسیار تاثیرگذار دانست و گفت: حدود ۷۰ درصد از ۱۰ هزار واحد صنعتی مستقر در استان، در داخل یا شعاع ۵۰ کیلومتری شهر اصفهان واقع شده‌اند و همچنین حدود ۷۵ درصد جمعیت استان در داخل یا شعاع ۵۰ کیلومتری شهر اصفهان سکونت دارند. به عبارت دیگر، ۷۰ تا ۷۵ درصد واحدهای صنعتی، مراکز جمعیتی و وسایل حمل‌ونقلی استان اصفهان صرفا در ۸ درصد مساحت استان متمرکز شده‌اند و همین مساله، کلانشهر اصفهان و شعاع ۵۰ کیلومتری پیرامون آن را به‌شدت مستعد تشدید آلودگی هوا در ایام سرد سال کرده است. 

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان ادامه داد: اصولا در مناطقی که بارگذاری عظیم جمعیتی و صنعتی وجود دارد، زمانی که پدیده بلاکینگ رخ می‌دهد، بخصوص وقتی دمای هوا به نزدیک صفر یا زیر صفر درجه سانتی‌گراد می‌رسد، تاثیر پدیده وارونگی بر افزایش غلظت آلاینده‌ها دوچندان می‌شود، زیرا در چنین شرایطی، هوا هیچ‌گونه جابه‌جایی خاصی ندارد، اما منابع ساکن و متحرک تولیدکننده آلودگی هوا اعم از وسایل نقلیه و کارخانجات، همچنان مشغول تولید آلودگی هستند و تا وقتی باران قابل توجهی نبارد یا باد موثری نوزد، این فرآیند ادامه پیدا می‌کند و غلظت آلاینده‌ها همچنان بالاتر می‌رود. 

وی در همین راستا تاکید کرد: از حدود ۱۰ آبان تا پایان آذرماه امسال، صرف نظر از سه مقطع زمانی کوتاه‌مدت که شاهد بارش باران و وزش باد در کلانشهر اصفهان بودیم، در اغلب روزها، پدیده بلاکینگ در بازه‌های زمانی طولانی‌مدت در این کلانشهر و محدوده پیرامونی آن رخ داد و متاسفانه پیش‌بینی‌ هواشناسی نشان می‌دهد که این پدیده تا نزدیک دهم دی در این منطقه جغرافیایی ادامه خواهد داشت؛ به همین دلیل، در پاییز امسال شدت آلودگی هوای اصفهان حتی از تهران هم بیشتر بود و اگر بارش‌های زمستانه به وضعیت مناسبی نرسد، متاسفانه در فصل زمستان نیز این مساله تکرار خواهد شد. 

اصفهان دارای بیشترین حجم مصرف گازوئیل و کمترین مقدار باد و باران

لاهیجان‌زاده با بیان این که در طول سال، بین ۵۸ تا ۷۰ درصد از آلودگی هوای شهر اصفهان ناشی از تردد وسایل نقلیه است، اظهار داشت: بررسی‌ها نشان می‌دهد که سهم واحدهای مسکونی، اداری و تجاری شهر اصفهان در آلودگی هوا تنها حدود یک درصد و در طول سال بین ۲۹ تا ۴۱ درصد سهم آلودگی هوای شهر اصفهان ناشی از صنایع داخل یا اطراف آن است. البته در شعاع ۵۰ کیلومتری شهر اصفهان، سهم واحدهای صنعتی و کارخانجات مستقر در آن با وسایل نقلیه درون‌شهری و برون‌شهری تقریبا برابر است؛ به عبارت دیگر، با وجود این که در خود شهر اصفهان، وسایل نقلیه سهم بیشتری در آلودگی هوا دارند، اما در شعاع ۵۰ کیلومتری این شهر، سهم صنایع و وسایل نقلیه در انتشار آلاینده‌های جوی تقریبا به صورت ۵۰ – ۵۰ تقسیم شده است. 

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان با بیان این که کلانشهر اصفهان و محدوده پیرامونی آن دارای بیشترین حجم تردد خودروهای سنگین و مصرف گازوئیل در سطح کشور است، خاطرنشان کرد: با توجه به انباشت واحدهای صنعتی و کارخانجات در کلانشهر اصفهان و شعاع ۵۰ کیلومتری اطراف آن، روزانه شاهد حجم بالای تردد خودروهای سنگین برای انتقال مواد اولیه یا حمل محصولات تولیدشده به سایر نقاط کشور در این محدوه هستیم که همین موضوع، نقش بسیار مهمی در افزایش غلظت آلاینده‌ها در آسمان اصفهان دارد و باعث شده است که در طول سال‌های اخیر، اصفهان رتبه اول یا دوم را در میزان آلودگی هوا در میان تمام شهرهای کشور کسب کند. 

وی در پایان تصریح کرد: اصفهان از نظر شدت و تعداد روزهای دارای وزش باد موثر، کم‌بادترین کلانشهر کشور محسوب می‌شود و در حدود ۸۰ درصد روزهای سال، هیچ‌گونه باد موثری در این کلانشهر نمی‌وزد که این اتفاق باعث می‌شود در ایام سرد سال شاهد وقوع پدیده‌هایی نظیر بلاکینگ و وارونگی دما باشیم. همچنین اصفهان کم‌بارش‌ترین کلانشهر کشور در طول سال‌های گذشته بوده و شرایط اقلیمی این کلانشهر در کنار بارگذاری‌های سنگین جمعیتی و صنعتی در محدوده‌های پیرامونی اصفهان به تشدید آلودگی هوای آن دامن زده است؛ بخصوص که سال‌هاست میزان بارگذاری‌ها از ظرفیت قابل تحمل اصفهان بالاتر رفته است و این کلانشهر و محدوده‌های پیرامونی آن دیگر توان بارگذاری جدیدی ندارند.