علم نباید حکومتی شود

به گزارش ایلنا از مرکز رسانه و روابط عمومی شورای عالی انقلاب فرهنگی، حجت الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، در این نشست مشترک با روسای پژوهشگاه‌های حوزه وزارت علوم اظهار کرد: اینکه علم به فناوری و فناوری به تجاری‌سازی تبدیل شود، دقیقا مصادف حکمت است و حکمت یک مفهوم قرآنی است، برخی فلسفه را حکمت می‌دانند در حالی که فلسفه غیر از حکمت است، ممکن است در جاهایی همپوشانی داشته باشند، اما دو مفهوم مجزا هستند. 

برای حکمرانی دانش باید دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها با هم پیوند بخورند. 

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه حکمت معادل خارجی ندارد، ادامه داد: حکمت در عربی لُب ترجمه می‌شود در صورتی که لُب خرد است و اگر علم، دانش مبتنی بر تفکر باشد یعنی عقل است، اگر عقل با عقول مختلف جمع شود لُب است، در مفهوم دینی چهار عقل نظری، عقل عمل، عقل معاش، عقل معاد داریم، اگر چهار عقل با هم جمع شوند به خرد ناب تبدیل می‌شود. 

استاد خسروپناه گفت: اگر خرد ناب پخته‌تر شد، فواد می‌شود و اگر خیلی پخته‌تر شد به قلب تبدیل می‌شود. قلب، عقل کامل‌شده است، لذا در اسلام به استفاده از حواس تاکید شده است. اگر عالمی، علمش مبتنی بر لُب باشد می‌توان آن را حکمت معنی کرد، که بر چهار عقل استوار است. 

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی بیان کرد: چاپ مقاله علمی و مبتنی بر عقل نظری است، اما خرد ناب نیست. اگر دانش به علم نافع کارآمد تبدیل شود، جمع کثیری از جوانان را به کار مشغول می‌کند. 

وی با بیان اینکه برای تبدیل علم به عقل، لُب و حکمت نیاز به حکمرانی دانش داریم، گفت: منظور از حکمرانی دانش، وزارت علوم نیست بلکه سیاست‌گذاری که به تنظیم‌گری و تصدی‌گری بیانجامد که حاصل آن علم نافع کارآمد است، مد نظر است. 

استاد خسروپناه تصریح کرد: برای حکمرانی دانش باید دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها با هم پیوند بخورند، یک زمانی می‌گفتند پژوهشگاه‌ها حق ندارند، دانشجوی دکتری بگیرند. زمانی هدف از جذب دانشجوی دکتری فقط جذب دانشجو است، اما زمانی می‌خواهند برای علم و پژوهش دانشجو جذب کنند، به حکمت تبدیل می‌شود. 

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی اضافه کرد: بنابراین اگر عالمی نگاه فلسفی نداشته باشد عالم نیست، امکان ندارد نام دانشمندی را پیدا کنید که نظریه‌پرداز در علوم پایه و علوم انسانی باشد، اما نگاه فلسفی نداشته باشد. علم پیوند وثیقی با فلسفه دارد و ما در تمدن اسلامی باید علم را با حکمت پیوند دهیم چراکه حکمت واژه دینی قرآنی و بومی است لذا زمانی فلسفه به حکمت تبدیل می‌شود که مفاهیم انتزاعی به مسائل انضمامی و علم نافع کارآمد تبدیل شود، بنابراین با این نگاه چند درصد رشته‌ها در دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه باید تغییر کند؟ 

وی اضافه کرد: بسیاری از طلبه‌ها علم فقه عمومی دارند در حالی که فقه تخصصی در حوزه‌های فرهنگ و صنعت ندارند و این یعنی اینکه حکمت فقه ندارند و مسئله امروز را جواب نمی‌دهد، اگر نگاه فلسفی به علم مبتنی بر عقل، و عقل به حکمت تبدیل شود، اینگونه به نتیجه مطلوب دست خواهیم یافت. اگر شورای گسترش، شورای برنامه‌ریزی درسی، دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها این نگاه را داشته باشند، بسیاری از رشته‌ها و دانشکده‌ها در دانشگاه‌ها تغییر پیدا می‌کند. علم پیوند وثیقی با فلسفه دارد و ما در تمدن اسلامی باید علم را با حکمت پیوند دهیم چراکه حکمت واژه دینی قرآنی و بومی است لذا زمانی فلسفه به حکمت تبدیل می‌شود که مفاهیم انتزاعی به مسائل انضمامی و علم نافع کارآمد تبدیل شود، بنابراین با این نگاه چند درصد رشته‌ها در دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه باید تغییر کند. 

ضرورت شکل‌گیری دانشکده‌های موضوع محور

استاد خسروپناه ادامه داد: سال ۱۳۱۳ دانشگاه تهران با دانشکده‌های علم محور شکل گرفت و هنوز دانشکده‌ها علم محور هستند. مثلا در دنیای واقعی با موضوع خانواده درگیر هستیم اما نام دانشکده‌ها روانشناسی، جامعه‌شناسی، اقتصاد و مدیریت مطرح است، دانشکده‌ای به نام خانواده نداریم که به مدیریت، روانشناسی و حقوق خانواده بپردازد. متأسفانه دانشگاه‌ها موضوع‌محور نیستند. وقتی پژوهشگاه یا دانشگاهی به واقعیتی می‌پردازد کارآمد است. مثلا ژنتیک یک واقعیت است وقتی پژوهشگاهی به این واقعیت می‌پردازد کارآمد است. دانشکده‌های موضوع محور می‌توانند مسائل را از نگاه‌های مختلف علمی حل کند. 

وی بیان کرد: حکمت یعنی باید نگرش بنیادی و حکمرانی به دانش داشته باشیم نه اینکه علم را حکومتی کنیم! اگر علم سیاسی شود بسیار خطرناک است. اکنون شورای گسترش و شورای برنامه‌ریزی برای کل کشور تصمیم‌گیری می‌کند، این رویکرد حکومتی کردن علم است در حالی که اگر مشارکتی کردن با حضور حداکثری نخبگان در شورای گسترش وجود داشته باشد حکمرانی علم معنا پیدا می‌کند. 

حکمت یعنی باید نگرش بنیادی و حکمرانی به دانش داشته باشیم نه اینکه علم را حکومتی کنیم! اگر علم سیاسی شود بسیار خطرناک است

علم نباید حکومتی شود

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی تاکید کرد: بعد از ۱۳ سال تصمیم داریم نقشه جامع علمی کشور را بازنگری و بازنویسی کنیم، در این مسیر به‌‎شدت با جمع شدن تعداد محدود نخبگان برای تصمیم‌گیری مخالفیم، این حکومتی کردن نقشه جامع علمی کشور است و این نقشه موفق نخواهد بود. اما اگر حکمرانی نقشه جامع علمی کشور را می‌خواهیم باید بخشی از نقشه که مربوط به ژنتیک است توسط متخصصان ژنتیک نوشته شود، اینها بایدها و نبایدها را تعیین می‌کنند، اینگونه حکمرانی علم را در پیش گرفته‌ایم، حکومت از این علم بهره می‌برد، حکمرانی علم یعنی استفاده حداکثری از نخبگان در حوزه‌های تخصصی خودشان. 

استاد خسروپناه اضافه کرد: در بعضی از استان‌ها پژوهشگاه‌هایی فعال شده‌اند که در کنار فرهنگستان علوم پزشکی و وزارت بهداشت به موضوعات پزشکی نقشه جامع علمی کشور ورود کرده‌اند، با این رویکرد عده‌ای متخصص علوم پایه درباره پزشکی یا علوم انسانی نظر نمی‌دهند، چون وزیر و وکیل و مسئول هستند، علم باید به دست عالمان هر فن نوشته شود و مرتبا این نقشه باید بازبینی شود. 

وی با اشاره به زبان هوش مصنوعی گفت: زبان هوش مصنوعی کونتوام با زبان هوش مصنوعی معمولی متفاوت است، دوره ابن‌سینا گذشته، دوران علامه تمام شده است، ما خیلی موفق شویم در گرایشی از حوزه دانشی عالم باشیم. اگر با این نگاه پیش برویم تحول جدی ایجاد می‌شود. 

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه هم افزایی پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌ها خیلی مهم است، تصریح کرد: خیلی از پژوهشگاه‌ها در کنار هم هستند اما از تلاش‌ها و اقدامات یکدیگر خبر ندارند. مثلا حتما باید گروه ریاضیات با مصادیق ریاضی ژنتیک ارتباط داشته باشد. متأسفانه اکنون نخبگان، کمتر رشته ریاضی را انتخاب می‌کنند در حالی که باید هزینه کنیم که ریاضی بخوانند چون با تعطیلی ریاضی علم و فناوری تعطیل می‌شود. دانشگاه‌های بزرگ جهان نظیر هاروارد پرفسور میرزاخانی را جذب می‌کند. با مسئله‌هایی در شورای عالی درگیر هستیم که لازم است شما برای آن‌ها راه‌حل دهید. 

استاد خسروپناه با اشاره به ستادهای چهارگانه شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: در ستاد فرهنگی اجتماعی، فرهنگ ورزش را دنبال می‌کنیم، ورزش در کشور به دو صورت دنبال می‌شود یا ورزش حرفه‌ای است یا اینکه کلاس‌های درس دانشگاهی است در حالی که آمار نشان می‌دهد اکثر مردم و حتی عالمان اهل ورزش نیستند، این مسئله را باید پژوهشگاه تربیت بدنی حل کند. 

وی با اشاره به موضوع تراریخته ادامه داد: وقتی سند امنیت غذایی نوشته می‌شد، بعضی دوستان گفتند تراریخته را در سند بیاوریم عده‌ای گفتند باید، عده‌ای گفتند نباید. به هر حال در سند نقشه جامع علمی و سند امنیت غدایی باید این موضوع حل شود، باید تحقیق علمی بی‌طرفانه در این زمینه صورت گیرد، تا بر این اساس تصمیم‌گیری شود. 

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی اعلام کرد: هر گزاره‌ای که شورای عالی انقلاب می‌خواهد بنویسد باید پشتوانه علمی داشته باشد. کار علمی را باید پژوهشگاه‌ها انجام دهند و از شما متخصصان خواهش می‌کنم که در حوزه‌های تخصصی به ما کمک کنید. 

نزدیکی پژوهشگاه‌ها به صنعت در پاسخگویی به مسائل جامعه

دکتر جواد محمدی رئیس پژوهشگاه مهندسی ژنتیک و زیست فناوری این نشست مشترک گفت: پژوهشگاه‌ها در نظام آموزش عالی، در ارتباط با مسائل جامعه، پاسخگویی به نیازها قطعا بسیار به صنعت نزدیک هستند. از طرفی بیش از ۹۰ درصد از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی وارد بازار کار تخصصی خودشان می‌شوند. 

رئیس پژوهشگاه مهندسی ژنتیک و زیست فناوری اظهار کرد: در یک سال و نیم اخیر سراغ صنایع رفتیم تا از نیازهای آن‌ها باخبر شویم و بدانیم برای تولید چه چیزی نیاز دارند. به عنوان مثال سراغ مراکز ناباروری رفتیم که یک موضوع ملی است. همچنین در این راستا سراغ وزارت جهاد کشاورزی رفتیم و از آن‌ها خواستیم پروژه‌های ملی‌شان را بگویند تا برای پاسخگویی بتوانیم به آن‌ها کمک کنیم که این موارد باعث شد قراردادهایی با این مؤسسات منعقد کنیم که منجر به تفاهم‌نامه شد. 

وی افزود: ما به عنوان یک پژوهشگاه به پروژه‌های ملی کمک می‌کنیم تا پروژه‌های ریز و کوچک به پروژه‌های ملی تبدیل شوند. 

رئیس پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری اظهار کرد: دانشگاه‌ها باید به سمت شناسایی نیاز صنعت و کشور بروند و تفاهم‌نامه داشته باشند تا این تفاهم‌نامه‌ها به قرارداد تبدیل شود، همچنین برای رشته‌های علمی کشور دو رویکرد در آموزش عالی تعریف شده است که عرضه محوری و تقاضا محوری است. 

دکتر محمدی افزود: ژن درمانی و سلول درمانی جزء حوزه‌هایی است که دنیا در آن رقابت می‌کند تا بتواند به قله برسد و ما هم این موضوع را در اولویت قرار داده‌ایم. 

وی اضافه کرد: پژوهشگاه‌ها این ظرفیت را دارند تا از دانشگاه‌ها به نیاز جامعه نزدیک‌تر شوند. پژوهشگاه‌ها باید بتوانند به عنوان بازوان مشورتی شورای عالی انقلاب فرهنگی در تصویب قوانین نقش ایفا کنند و قطعا این آمادگی را دارند چون در کف میدان صنعت هستند و این موضوع در یک سال و نیم اخیر نهادینه شده است. علاقه‌مندیم اعضای هیئت علمی در صنعت و خدمات در جامعه به صورت حداکثری ورود کنند، هم‌اکنون این موضوع ۲۷ تا ۲۸ درصد در صنعت است که باید به بالای ۵۰ تا ۶۰ درصد برسد. 

رئیس پژوهشگاه مهندسی ژنتیک و زیست فناوری تصریح کرد: پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌ها باید به مرکز تربیتی افرادی تبدیل شوند که فناور و کارآفرین هستند. 

محمدی افزود: ما برای حل مسائل ملی باید از ظرفیت بخش دانش‌بنیان، اعضای هیئت علمی و دیگر نخبگانی که در صنعت هستند و ظرفیت حوزه‌های علمیه کمک بگیریم. در یک سال و نیم اخیر چند اقدام شروع کردیم که از جمله آن‌ها تغییر فرهنگ مسئله‌محوری بود که مورد اقبال قرار گرفت، سراغ صنعت رفتیم و به آن‌ها گفتیم تا نیازهایشان را با ما در میان بگذارند و آن‌ها را به پژوهشگاه دعوت کردیم. 

وی اضافه کرد: حضور صنعت در پژوهشگاه باعث می‌شود اعضای هیئت علمی و شرکت‌های دانش بنیان تلفیق شوند و بتوانند پروژه‌های مشترک با یکدیگر تعریف کنند که از ایده تا بازار را ببینند. 

رئیس پژوهشگاه مهندسی ژنتیک و زیست فناوری تصریح کرد: تلاش کردیم برخی ظرفیت‌های خفته‌ای که در پژوهشگاه وجود دارد را به محصول تبدیل کنیم.