وضعیت گونه پلنگ ایرانی در استان تهران مناسب است/ پلنگ‌ها معمولا به صورت پنهانی زیست می‌کنند

به گزارش خبرنگار ایلنا، با وجود این که استان تهران پرجمعیت‌ترین منطقه ایران محسوب می‌شود و بیش از سایر استان‌ها از توسعه شهری و تراکم جمعیت انسانی برخوردار است، اما همین استان حیات وحش نسبتا غنی در تنوع گونه‌های مختلف پستانداران، پرندگان، خزندگان، آبزیان و ... را نیز داراست که در زیستگاه‌های گوناگون آن حضور دارند. در استان تهران هر چهار نوع عرصه تحت حفاظت سازمان محیط.زیست شامل منطقه حفاظت‌شده، پناهگاه حیات وحش، اثر طبیعی ملی و پارک ملی که اصطلاحا از آنها به عنوان مناطق چهارگانه یاد می‌شود، وجود دارد و البته مناطقی نیز در سطح استان به عنوان منطقه شکارممنوع توسط محیط‌بانان حفاظت می‌شوند. 

از جمله مهمترین زیستگاه‌های حیات وحش استان تهران می‌توان به پارک‌های ملی خجیر، سرخه حصار و لار اشاره کرد و علاوه بر این‌ها، پناهگاه حیات وحش کاوده، آثار طبیعی ملی دریاچه‌های تار و هویر، آبشار ساواشی و تنگه واشی و غار رودافشان، مناطق حفاظت‌شده ورجین، جاجرود و بخش‌هایی از مناطق حفاظت‌شده البرز مرکزی و کویر، دیگر مناطق چهارگانه تحت حفاظت سازمان محیط‌زیست را در استان تهران تشکیل می‌دهند. همچنین در این استان مناطق شکارممنوع کوه سفید و لار از دیگر عرصه‌هایی است که تحت حفاظت محیط‌زیست استان تهران قرار دارد.

منطقه حفاظت‌شده البرز مرکزی که در حال حاضر از نظر جغرافیایی در هر سه استان تهران، مازندران و البرز قرار دارد و حفاظت از آن بسته به مرزبندی‌های انجام‌شده، توسط ادارات کل محیط‌زیست این سه استان انجام می‌شود، اولین منطقه حفاظت‌شده محیط‌زیست کشور است که در سال ۱۳۴۶ مصوبه قانونی آن صادر شده است. همچنین منطقه حفاظت‌شده کویر نیز از نظر تقسیمات کشوری در هر سه استان تهران، سمنان و قم قرار دارد و حفاظت از آن هم طبق تقسیمات جغرافیایی، برعهده ادارات کل محیط زیست هر سه استان است. 

قوچ و میش البرز مرکزی، کل و بز، آهو، جبیر، گربه پالاس، گربه وحشی، روباه، گرگ، پلنگ ایرانی و خرس قهوه‌ای از جمله مهمترین گونه‌های پستاندار حیات وحش استان تهران محسوب می‌شوند. همچنین ماهی قزل‌آلای خال‌قرمز که یک گونه حمایت‌شده محسوب می‌شود، از جمله مهمترین گونه‌های آبزی استان تهران است که در سرشاخه‌ رودخانه‌های جاجرود و لار زیست می‌کند. دلیجه، سار، سهره پیشانی‌سرخ، کمرکولی، چرخ‌ریسک بزرگ، توکای باغی، بلبل خرما، چکاوک کاکلی و دارکوب سوری نیز از جمله مهمترین پرندگان بومی استان تهران هستند. همچنین در این استان، گونه‌هایی از خزندگان نظیر افعی قفقازی، افعی البرزی، افعی دماوندی و ... نیز زیست می‌کنند. 

توسعه ناپایدار شهری، مهمترین تهدید علیه جمعیت حیات وحش استان تهران 

محمد کرمی، رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش استان تهران در گفت‌وگو با ایلنا در آستانه یکم خرداد «روز جهانی تنوع زیستی»، درباره مهمترین تهدیدات موجود علیه حیات وحش استان توضیح داد: توسعه ناپایدار شهری و گسترش مناطق مسکونی در بسیاری از نقاط استان تهران، مهمترین عامل تهدیدکننده جمعیت حیات وحش این استان محسوب می‌شود؛ چراکه توسعه ناپایدار هم باعث شده است که بخش‌هایی از زیستگاه‌های حیات وحش در سطح استان را از دست بدهیم و هم سبب شده که زیستگاه‌های موجود در استان تهران، اصطلاحا جزیره‌ای شوند، زیرا بسیاری از مسیرهای گدار یا همان کریدورهای عبور حیات وحش بین زیستگاه‌های مختلف استان با گسترش محدوده‌های شهری و روستایی از بین رفته‌اند. 

این مقام مسئول در اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان تهران ادامه داد: افزایش میزان درون‌آمیزی حیات وحش، مهمترین آسیب ناشی از جزیره‌ای شدن زیستگاه‌هاست و این مساله در بلندمدت باعث کاهش تنوع ژنتیکی گونه های مختلف می‌شود که خود این موضوع نیز تبعات مختلفی نظیر کوچک شدن جثه حیوانات، بروز ضعف در سیستم ایمنی آنها و غلبه بیماری‌های جدید بر گونه‌های جانوری را به همراه دارد. 

وی افزود: بیماری‌های مشترک بین حیات وحش و دام‌های اهلی و همچنین ازدیاد حضور سگ‌های بلاصاحب در زیستگاه‌های استان بخصوص در اطراف شهر تهران از جمله دیگر آسیب‌هایی است که جمعیت حیات وحش استان را تهدید می‌کند؛ به‌ویژه آن که ازدیاد سگ‌های رهاشده در برخی زیستگاه‌ها، باعث جفت‌گیری آنها با گرگ و به وجود آمدن گونه مهاجم و خطرناک «گرگاس» می‌شود. 

ازدیاد سگ‌های رهاشده هم برای حیات وحش خطرناک است و هم انسان 

کرمی با تاکید بر این که «سگ» جزو گونه‌های حیات وحش محسوب نمی‌شود، عنوان کرد: انسان در طول قرن‌ها، سگ را از طبیعت گرفته، آن را اهلی کرده، تغییرات ژنتیکی مختلفی را در آن به وجود آورده، گونه‌های مختلفی از این حیوان را تولید کرده و برحسب نیاز خود از گونه‌های سگ استفاده کرده تا در نهایت سگ‌های امروزی به وجود آمده‌اند. در چنین شرایطی ما نباید اجازه دهیم که سگ‌ها وارد طبیعت شوند، چراکه حضور آنها در زیستگاه‌ها می‌تواند آسیب‌های مختلفی را برای حیات وحش به همراه داشته باشد. 

رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش استان تهران ادامه داد: در تمام مناطق از جمله استان تهران، سگ‌های رهاشده باید جمع‌آوری و نگهداری شوند که انجام این کار، مستلزم صرف هزینه‌هایی ویژه توسط نهادهای دولتی است؛ چراکه هم تعداد سگ‌ها با دخالت‌های انسانی زیاد شده و هم رها شدن آنها در طبیعت ناشی از اشتباهات انسانی است، در شرایط موجود نیز در برخی مناطق کشورمان شاهد ازدیاد گله‌های سگ هستیم که هم برای انسان‌ها خطرناک هستند و هم برای حیات وحش.

وی در ادامه تاکید کرد: سگ‌های رهاشده هم به جمعیت علفخواران به عنوان طعمه‌های گونه‌های گوشتخوار و پایداری اکوسیستم یک منطقه آسیب می‌زنند و هم توله‌های حیوانات را می‌ربایند و هم بعضا به صورت مستقیم با گوشتخواران درگیر می‌شوند. ضمن این که بیماری‌های مشترکی بین سگ و گونه‌های مختلف حیات وحش و هم بین سگ‌ها و انسان‌ها وجود دارد که از جمله آن می‌توان به هاری اشاره کرد که بر اثر گزیدگی انسان توسط سگ‌های واکسینه‌نشده منتقل می‌شود.

مدیریت سگ‌های بلاصاحب، هزینه‌بر، وقت‌گیر و دشوار است 

کرمی با بیان این که براساس قوانین کشورمان، مسئولیت جمع‌آوری گونه‌های مزاحم نظیر موش، سگ‌های رهاشده و گربه‌های شهری با شهرداری‌ها، بخشداری‌ها و دهیاری‌ها است، گفت: ضوابط قانونی جمع‌آوری و نگهداری سگ‌های بلاصاحب در ایران وجود دارد و ما در این زمینه خلأ قانونی نداریم، اما با توجه به وقت‌گیر، هزینه‌بر و دشوار بودن این اقدام، در برخی شهرها و روستاهای کشور شاهد ضعف‌های مهمی در زمینه مدیریت سگ‌های رهاشده هستیم، این در حالی است که در بسیاری از کشورهای پیشرفته، این معضل حل شده است و هیچ سگ رهاشده‌ای وجود ندارد، زیرا همه سگ‌ها یا صاحب دارند یا حتی اگر در سطح شهر هستند، پلاک و شناسه مشخص دارند و عقیم و واکسینه شده‌اند. 

رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش استان تهران ادامه داد: در ایران نیز ما چاره‌ای نداریم جز این که یک بار برای همیشه معضل سگ‌های رهاشده در کشورمان را با انجام مدیریت صحیح و صرف هزینه‌های کافی حل کنیم، برای این منظور نیز باید فرآیند جمع‌آوری، عقیم‌سازی، واکسینه کردن، پلاک‌‌گذاری و تعیین شناسه را برای تمام سگ‌های رهاشده انجام دهیم. البته با توجه به پراکندگی گله‌های سگ‌های رهاشده در کشورمان، مدیریت این سگ‌ها حتما در کوتاه‌مدت ممکن نیست، اما حتما باید در بلندمدت این کار را انجام دهیم.

وی در ادامه اظهار داشت: ازدیاد سگ‌های بلاصاحب در کشورمان باعث افزایش میزان بروز هاری در انسان‌ها و گزیدگی توسط سگ‌ها شده است که برای حل این معضل، علاوه بر برنامه‌ریزی برای جمع‌آوری این سگ‌ها، باید به مردم نیز آموزش دهیم که از غذارسانی و حمایت بیش از حد از سگ‌های رهاشده دست بردارند، زیرا این کار باعث تکثیر این سگ‌ها می‌شود که به گونه‌های مختلف حیات وحش آسیب می‌زنند.

تعارض بین جوامع انسانی و پلنگ ایرانی در استان تهران کمتر است 

کرمی در بخش دیگری از صحبت‌های خود به وضعیت پلنگ ایرانی در استان تهران پرداخت و گفت: در مناطق مختلف کشورمان شاهد آن هستیم که پلنگ‌ها بر اثر تصادفات جاده‌ای، تعارض با دام اهلی و جوامع محلی روستایی و ابتلا به برخی بیماری‌‌ها تلف می‌شوند. البته خوشبختانه در استان تهران این تعارضات کمتر است و شرایط بهتری برای زیست پلنگ‌ها وجود دارد، به همین دلیل در سال‌های اخیر در شرق استان بخصوص در منطقه فیروزکوه تعدادی پلنگ مشاهده شده است.

رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش استان تهران ادامه داد: پلنگ گونه‌ای است که با اغلب شرایط زیستی خود را مطابقت می‌دهد و در اغلب زیستگاه‌های کشورمان از جمله در زیستگاه‌های استان تهران می‌توان پلنگ ایرانی را مشاهده کرد و فقط در استان‌های خوزستان و بوشهر این گونه مشاهده نمی‌شود. با این حال به دلیل کاهش جمعیت پلنگ و تلفات زیاد آن در سال‌های اخیر، در حال حاضر این گونه جزو گونه‌های حمایت‌شده حیات وحش ایران محسوب می‌شود.

وی در پایان تصریح کرد: با توجه به این که گونه پلنگ معمولا به صورت پنهانی زیست می‌کند، آمار دقیقی از تعداد پلنگ‌های موجود در کشور یا استان تهران در دست نیست، اما با توجه به این که زیستگاه‌های پلنگ در سطح استان در مناطق صعب‌العبور کوهستانی قرار گرفته‌اند، تعارضات بین پلنگ و جوامع انسانی در استان تهران کمتر است و جمعیت گونه‌های علفخوار به عنوان طعمه‌های پلنگ در سطح استان نسبتا بالاست، بنابراین در مجموع می‌توان وضعیت گونه پلنگ ایرانی در استان تهران را مناسب ارزیابی کرد.