استاد دانشگاه فرهنگیان در گفت‌وگو با ایلنا:
فرهنگ حاکم بر دستگاه تعلیم و تربیت پژوهش‌محور نیست/ رتبه‌بندی دنبال «معلمِ پژوهنده» است یا صرفا امتیازدهی به مدارک بارگذاری شده؟!
استاد دانشگاه فرهنگیان گفت: زمانی که فرهنگ حاکم بر جامعه و آموزش و پرورش به عنوان بخش مهم و بزرگی از اجتماع، پژوهش محور نیست، معلمان ما نیز انگیزه کافی برای انجام پژوهش ندارند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، استاد دانشگاه فرهنگیان و سرپرست سابق مرکز برنامه ریزی منابع انسانی و امور اداری آموزش و پرورش در گفت‌وگویی که به مناسب هفته گرامیداشت مقام معلم با ایلنا داشت، در خصوص جایگاه پژوهش و روحیه پژوهندگی در حرفه معلمی و عوامل بیرونی موثر در افزایش یا کاهش این انگیزه، نکاتی را یادآوری کرد.
«حجت الله بنیادی» تاکید داشت که نباید به نظرات معلمان و ایده های بر آمده از پژوهش آنها بی‌توجه بود، چراکه این اتفاق نشان دهنده ارتباط ضعیف یا قطع ارتباط بین دستگاه تعلیم و تربیت کشور با آموزگاران است. به گفته این استاد دانشگاه وقتی در سطح ملی و کلان، تصمیم ناپژوهیده‌ای گرفته می‌شود، آثار منفی این تصمیم گیری‌ها سازوکار معلم را به هم می‌ریزد.
آیا مدیران آموزش و پرورش بر اساس پژوهش‌های علمی و استاندارد تصمیم می‌گیرند؟
این پژوهشگر حوزه آموزش و پرورش و استاد دانشگاه فرهنگیان در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا در مورد جایگاه امر پژوهش در کار معلمی توضیح داد: ابتدا باید پرسید پژوهش در کشور ما چه جایگاهی دارد و کارهای ما در سطوح مختلف در کشور چقدر مبتنی بر پژوهش است و تصمیمات ما تا چه اندازه‌ای از دل پژوهش برآمده است؟ مدیران آموزش و پرورش ما آیا واقعا همه تصمیمات خود را بر اساس پژوهش‌های علمی و استاندارد می‌گیرند؟
بنیادی در ادامه اظهار کرد: در حال حاضر خیلی از تصمیمات ما مبتنی بر پژوهش نیست و ممکن است پژوهشی انجام شده باشد و نتیجه‌ای هم حاصل شده باشد، اما تصمیم گیرندگان حاضر نیستند از این پژوهش‌ها استفاده کنند. زمانی که فرهنگ حاکم بر جامعه و آموزش و پرورش به عنوان بخش مهم و بزرگی از اجتماع، پژوهش محور نیست، معلمان ما نیز انگیزه کافی برای انجام پژوهش ندارند.
استاد دانشگاه فرهنگیان در ادامه بیان کرد: عنوان ویژه‌ای به اسم درس‌پژوهی یا به نوعی پژوهش برای آموزش و یاددهی بهتر در آموزش و پرورش داریم که ژاپن شروع کننده آن بوده است؛ این عنوان به این معناست که معلم از همتایان و همکاران خود کمک می‌گیرد تا روش تدریس و کارش را در معرض تحلیل آنها قرار می‌دهد. بعد از انجام تحلیل توسط معلمان، متوجه می‌شویم که بخشی از اشکالات احتمالی و موجود به چه عواملی ربط دارد؟ یا مثلا اگر بخشی از مواد درسی تغییر کند یا جابه‌جایی صورت بگیرد، آیا نتیجه بهتری حاصل می‌شود و در واقع تدریس معلم باکیفیت‌تر خواهد شد؟ که احتمالا همینطور هم خواهد بود.
باید در نظام رتبه‌بندی برای پژوهش‌های واقعی امتیازات خاص قائل شویم
سرپرست سابق مرکز برنامه ریزی منابع انسانی و امور اداری آموزش و پرورش ضمن بیان اینکه بخشی از عملی شدن طرح‌پژوهی منوط به این است که معلمان فرصت و امکان این را داشته باشند که با یکدیگر وارد تعامل شوند و در خصوص پژوهش فعالیت جدی داشته باشند، افزود: فکر می‌کنید آموزش و پرورش ما چقدر به این نکته و لزوم اختصاص چنین فرصتی به معلمان توجه می‌کند؟ آیا هدفی که ما به دنبال آن هستیم در شرایط فعلی برآورده می‌شود؟ این درحالی است که هم روش تربیت معلم ما باید اصلاح شود و هم محتوای کتاب‌های درسی باید بازنگری شود و اگر پژوهشی انجام می‌شود، خروجی‌های آن باید مورد نظر قرار بگیرد نه اینکه از کنارش ساده عبور کنند؛ مثلا اگر معلمی در خصوص تدریس کسر در ریاضی مقطع ابتدایی اشکالاتی را بر اساس پژوهش‌های صورت گرفته تشخیص داده و آن را به افراد ذیربط اطلاع داده است، بخشی از این اشکالات باید توسط مولفان کتب درسی اصلاح شود و بخشی دیگر نیز حوزه نظام تربیت معلم است که باید اصلاح شود تا روش تدریسی که معلمان با آن کار می‌کنند نیز متناسب با اصلاحات و تغییرات پیش آمده به روزرسانی شود.
این پژوهشگر یادآوری کرد: در حال حاضر این دست اقدامات به صورت چشمگیری مشاهده نمی‌شود و اگر معلمانی خودجوش به دنبال پژوهش باشند و به سمت درس‌پژوهی هم بروند و حاصلی هم به دست آورند، اما به نتایجی که کسب شده، اعتنایی نشود و ارزشی برای آن قائل نباشند، معلم انگیزه خود را از دست می‌دهد. ما یک نظامی به اسم رتبه‌بندی معلمان داریم که باید طوری عمل کند که معلمان این نظام پژوهنده باشند.حالا سوال اینجاست که آیا نظام رتبه‌بندی ما برای درس‌پژوهی، به معنای واقعی آن، نه این روندی که با بارگذاری مدارک ادعا شود که درس‌پژوهی انجام شده است، دست به امتیازدهی و رتبه‌دهی به معلمان می‌زند یا خیر؟
بنیادی با اشاره به اینکه باید نتایج درس‌پژوهی روشن شود، بیان کرد: باید ببینیم معلمان اصلا کدام کتاب یا کتب درسی را مورد تحقیق و پژوهش قرار داده اند؟ اگر توانستیم به این شکل به معلمان امتیازدهی کنیم و برای کسانی که پژوهش واقعی و موثر انجام می‌دهند، رتبه‌ای در نظر گرفتیم، آن زمان معلم برای اینکه پژوهش انجام دهد انگیزه پیدا می‌کند. بخش دیگر پژوهش به صورت عام است که آن هم باید مبتنی بر بهبود روش تدریس و تربیتی باشد. در این بحث نیز با توجه به ساز و کارهای موجود امتیاز‌های مناسب و ارزیابی درستی وجود ندارد بنابراین ناتوانی آن در اثر انگیزه مندی روی معلمان ما مشهود است. برای اینکه معلمان برای پژوهش انگیزه پیدا کنند، باید در نظام ارزیابی و رتبه‌بندی برای پژوهش‌های واقعی و اثربخش در ارتقای یادگیری و تربیت دانش آموزان اثربخش امتیازات خاص و مناسبی قائل شویم.
در مورد تحولات آموزش و پرورش نظرات معلمان را در نظر بگیرید
بنیادی در پاسخ به این سوال که آیا عدم توجه درست دستگاه تعلیم و تربیت کشور به امر پژوهش عذر موجهی برای معلمان هست که به این خاطر از پژوهشگری فاصله بگیرند، بیان کرد: این موضوع دو وجه دارد؛ از طرفی واقعا عذر معلمان برای پژوهش نکردن در چنین شرایطی موجه است، چراکه وقتی در سطح ملی و کلان تصمیم ناپژوهیده‌ای گرفته می‌شود آثار منفی این تصمیم گیری‌ها سازوکار معلم را به هم می‌ریزد.
او اضافه کرد: معلم با خودش برنامه ریزی می‌کند که چطور درس بدهد و کتاب را تمام کند و چه مباحثی را در تدریس در نظر داشته باشد و… بعد با یک بخشنامه کل کار او بهم می‌ریزد و روند کار پژوهشی معلم تغییر می‌کند. از سمت دیگر معلم ممکن است اینطور تصور کند که اگر حمایتی از پژوهش صورت نمی‌گیرد اشکالی ندارد، هر شکستی مقدمه یک پیروزی است، این کار وظیفه ذاتی شغل من است و برای یاددهی و یادگیری دانش آموزانم ماموریت دارم که تلاش کنم و این افکار سبب می‌شود یک آموزگار همه ناملایمتی‌ها را نادیده بگیرد و سعی کند پژوهش محور و بر مبنای روش‌های روزی که اثربخش هستند کار تدریس را انجام دهد.
سرپرست سابق مرکز برنامه ریزی منابع انسانی و امور اداری در ادامه اظهار کرد: اینکه فرهنگ پژوهش در نظام آموزشی ما حکمفرما نیست واقعا در کار معلم اثر منفی دارد. البته معلمی که عشق این کار را دارد که خیلی از معلمان ما اینگونه هستند، چنین مواردی به صورت مقطعی روی آنها اثر منفی به جا می‌گذارد و بلند مدت نیست. در مورد برخی معلمان این اثر شاید بلند مدت باشد و با خودش بگوید هر وقت مسئولان در رابطه با مسائل تعلیم و تربیت پژوهانه برخورد کردند، من هم این کار را می‌کنم.
او در پاسخ به این سوال که معلمان چگونه می‌توانند فقدان امر پژوهش در دستگاه تعلیم و تربیت کشور را بهبود ببخشند، بیان کرد: در سند تحول بنیادین آموزش بحثی تحت عنوان مدرسه محوری داریم؛ اگر به مدرسه و معلم بها داده شود که البته معنای این بها دادن این نیست که خودشان بخواهد هر روشی خواستند به کار بگیرند و در هیچ نقطه‌ای از دنیا نیز اینگونه نیست. منظور از بها دادن این است که اگر قرار است هر اتفاقی در نظام آموزش کشور بیفتد، نظر معلمان و مدیران مدارس را جویا شوند. نه تنها این تجمیع آرا و نظرات صورت بگیرد بلکه لازم است به شکلی شفاف نشان دهند و ثابت کنند که از این ایده‌ها و نظرات استفاده شده است و در مواردی که معلمان نظر درستی داشته اند، این نظرات به کار گرفته شده و از سوی دیگر اگر معتقدند نظرات معلمان درست نیست، برای آن ادله داشته باشند و بگویند مثلا از بین ۵۰ مورد از نظرات معلمان، به دلایلی که باید روشن توضیح داده شود، ۲۰ مورد از نظرات درست نبوده و ۳۰ نظر دیگر را در فلان بخش‌ها به کار برده ایم.
ارتباط بین معلمان و مسئولان ذیربط موثر نیست
این کارشناس و پژوهشگر تصریح کرد: معلم وقتی به چشم می‌بیند پژوهشش به کار آمده انگیزه پیدا می‌کند، بنابراین تدوین کنندگان محتوای درسی و تربیت کنندگان معلمان دو دسته‌ای هستند که در میزان انگیزه مندی معلمان موثر هستند.
بنیادی با بیان اینکه مدرسه می‌تواند بازخوردهای معلمانش را به مسئولان مربوطه برساند، یادآوری کرد: ارتباط بین مسئولان تعلیم و تربیت و معلمان و مدارس قطع است و یا به نوعی یک طرفه و تنها از بالا به پایین است. معمولا نمی‌بینیم اطلاعاتی از پایین به بالا ارسال شود و اگر هم این اتفاق می‌افتد حداقل دیده نمی‌شود.
استاد دانشگاه فرهنگیان با اشاره به اینکه خیلی وقت‌ها معلمان اشکالی هرچند ساده در حد مشکل تایپی در کتب درسی را اعلام می‌کنند و هیچ واکنش یا اصلاحی در کتب صورت نمی‌گیرد، ادامه داد: عدم ارائه واکنش یا ترتیب عمل به تذکرات و نکاتی که معلمان بیان می‌کنند، نشان از بی‌توجهی به این نکات دارد؛ در کتاب مبانی کامپیوتر یک غلط نامه سه صفحه‌ای وجود داشت و فکر می‌کنم سه سال متوالی چاپ شده بود و من گفتم این غلط نامه را در کتاب اصلاح کنند و چون کتاب مبانی برنامه‌نویسی هم بود، کار سخت‌تر می‌شد و باز سه سال گذشت و فکر می‌کنم در نهایت کتاب این درس عوض شد که مجبور شدند آن اصلاحات را انجام دهند. بنابراین ارتباط بین معلمان و مسئولان ذیربط ارتباطی مناسب و موثری نیست.
او در آخر اظهار کرد: کسی به نکاتی که معلم می‌گوید توجهی نمی‌کند یا اگر توجهی صورت می‌گیرد بازخوردی نمی‌بینیم. برای معلم طبیعتا خیلی مهم است که بداند نظرش به گوش مسئولان رسیده است و همین شنیده شدن به او انگیزه می‌دهد در کارش دقیق شود، پژوهش کند و در سالهای آتی هم این مسیر را طی کند نه اینکه دلزده شود و دست از کار پژوهش بکشد.
