ایلنا بررسی کرد:
چالش تمدید پروانه چرای دام در زیستگاه یوزپلنگ
با وجود این که در پروانه‌های مرتع‌داری منطقه توران، تاریخ خروج دام از سامانه‌های عرفی بین ۱۵ تا ۲۰ فروردین درج شده است، اما امسال شورای عشایری استان سمنان به دامداران اجازه داده است که تا ۳۰ فروردین گله‌های خود را در این مرتع قشلاقی که از قضا مهمترین زیستگاه یوزپلنگ آسیایی در سطح جهان محسوب می‌شود، نگه دارند. در این میان اظهارات مدیرکل منابع طبیعی سمنان حاکی از آن است که به دلیل مرغوب بودن و حساسیت ویژه مراتع ییلاقی این استان، در سال جاری تصمیم گرفته شده است که خروج دام از مراتع قشلاقی از جمله مرتع توران با تاخیر انجام شود تا گله‌های دام زودتر از موعد به ییلاقات نرسند. البته مدیرکل حفاظت محیط‌زیست سمنان تاکید دارد که تا ۳۰ فروردین، دامداران باید گله‌های خود را به طور کامل از سامانه‌های عرفی و حتی ایل‌راه‌های مناطق حفاظت‌شده استان خارج کنند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، با وجود این که بعد از تلف شدن یک یوزپلنگ ماده باردار در محور میامی – عباس‌آباد استان سمنان در تاریخ ۶ فروردین ۱۴۰۲، در روزهای اخیر مسئولان سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرده‌اند که به توافقی با وزارت راه و شهرسازی برای انجام فنس‌کشی در این جاده دست یافته‌اند و دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط این استان نیز اخیرا جلسه‌ای را برای تبیین وظایف هر دستگاه در خصوص ایمن‌سازی کریدور عبور یوز برگزار کرده‌اند، اما در چند روز گذشته علاوه بر مساله ناایمن بودن جاده‌ها و مرگ یوزها که در ۱۳ سال گذشته شاهد حداقل ۱۰ مورد تلفات ناشی از تصادف یوز ایرانی در آن بوده‌ایم، موضوع تمدید پروانه چرای دام در زیستگاه اصلی یوزپلنگ آسیایی نیز به نگرانی‌های دوستداران محیط‌زیست نسبت به افزایش تهدیدات علیه جمعیت یوز ایرانی افزوده است.
با وجود این که به صورت معمول مجوز چرای دام برای دامداران استان سمنان که مراتع برخی از آنها در مناطق حفاظت‌شده محیط‌زیست قرار دارد، در تاریخ ۱۵ فروردین به پایان می‌رسید، اما اخیرا شورای عشایری استان سمنان، زمان خروج گله‌های دام در پروانه‌های مرتع‌داری مربوط به مراتع قشلاقی این استان را تا پایان فروردین‌ماه تمدید کرده است. این یعنی دامداران استان سمنان می‌توانند دو هفته بیشتر از موعد گله‌های خود را در مراتع قشلاقی استان از جمله مرتع توران نگه دارند. این در حالی است که از نظر کارشناسان حوزه حیات وحش، تمدید زمان حضور گله‌های دام در منطقه توران می‌تواند جمعیت یوزپلنگ آسیایی را با تهدیدات مختلفی مواجه کند.
کارشناسان حیات وحش معتقدند که حضور گله‌های دام در زیستگاه‌های یوزپلنگ ایرانی حتی در شرایط عادی نیز جمعیت این گونه را تهدید می‌کند، چه رسد به این که حضور این گله‌ها بیش از موعد مقرر نیز تمدید شود، بخصوص در زمان حاضر که در آستانه فصل زادآوری حیات وحش قرار گرفته‌ایم و یوزهای ماده باردار آماده به دنیا آوردن توله‌های خود در طبیعت هستند. در این میان یکی از مهمترین آسیب‌های ناشی از حضور گله‌های دام در زیستگاه‌های یوزپلنگ، سگ‌های گله هستند که هم بعضا بر سر طعمه با یوز ایرانی درگیر می‌شوند و هم امکان آسیب دیدن توله‌های یوزپلنگ بر اثر حمله این سگ‌ها وجود دارد.
همچنین مطابق نظر کارشناسان حیات وحش، چرای دام در زیستگاه‌های یوزپلنگ همچنین باعث کاهش میزان علوفه در دسترس برای گونه‌های علفخوار حیات وحش می‌شود و وقتی هم که غذای مورد نیاز علفخواران کمتر شود، رفته‌رفته جمعیت آنها در مراتع نیز کاهش خواهد یافت. کاهش جمعیت گونه‌های علفخوار به عنوان طعمه گوشتخواران در زیستگاه‌ها نیز می‌تواند زمینه را برای تهدید جمعیت گونه‌های گوشتخوار حیات وحش فراهم کند. در این میان بخصوص گونه یوزپلنگ آسیایی که هم جمعیت آن در دهه‌های اخیر به شدت کاهش یافته و هم به دلیل شرایط فیزیولوژیکی در شکار طعمه‌ها بعضا در رقابت با دیگر گوشتخواران شکست می‌خورد، بیش از سایر گونه‌های گوشتخوار از حضور گله‌های دام در منطقه توران آسیب می‌‌بیند.
مجموع این موارد نیز باعث شده است که دوستداران محیط‌زیست در چند روز گذشته به شدت نسبت به تمدید مجوز حضور گله‌های دام در منطقه توران ابراز نگرانی کنند و این موضوع را تهدیدی مضاعف برای جمعیت یوز ایرانی بدانند. در همین راستا با جعفر مرادی حقیقی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان و بهرامعلی ظاهری، مدیرکل حفاظت محیط زیست این استان درباره علت اتخاذ این تصمیم، آسیب‌های احتمالی ناشی از آن و راهکارهای کاهش این آسیب‌ها گفت‌وگو کرده‌ایم.
تصمیم‌گیری برای خروج باتاخیر دام از مراتع قشلاقی استان فقط مربوط به توران نیست
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان درباره نحوه برنامه‌ریزی برای خروج گله‌های دام از منطقه توران و سایر مراتع استان به خبرنگار ایلنا توضیح داد: از ۹ میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار وسعت استان سمنان، ۳ میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار آن را مراتع تشکیل داده است که در این مراتع یک هزار و ۲۵۲ سامانه عرفی وجود دارد و یک میلیون دام مجاز نیز می‌توانند در آنها حضور پیدا کنند. در پروانه‌های چرای مربوط به هرکدام از سامانه‌های عرفی، زمان‌های ورود و خروج خاصی درج شده است، اما براساس قانون، مرجع تصمیم‌گیر در این خصوص یعنی اداره‌کل منابع طبیعی استان سمنان می‌تواند در هر سال بسته به شرایط اقلیمی، میزان بارندگی‌ها و رشد گیاهان در مراتع، تاریخ ورود و خروج به سامانه‌های عرفی را تا حدودی تغییر دهد.
جعفر مرادی حقیقی ادامه داد: دوره‌های ورود و خروج به مراتع عموما ۱۰۰ روزه است و در طول هر سال، سه دوره ۱۰۰ روزه ییلاقی، قشلاقی و میان‌بند برای حضور گله‌های دام در نظر گرفته می‌شود. البته در استان سمنان به دلیل آب‌وهوای گرم و خشک و شرایط پوشش گیاهی، مراتع یا ییلاقی هستند یا قشلاقی و تقریبا مراتع میان‌بند در استان سمنان وجود ندارد. به همین دلیل، به جای سه دوره ۱۰۰ روزه، معمولا دو دوره طولانی‌تر برای چرای دام در مراتع سمنان در نظر گرفته می‌شود. در این میان با توجه به مرغوب‌تر بودن مراتع ییلاقی استان، حساسیت روی ییلاقات در استان ما بیشتر است، به همین دلیل در سال جاری برای این که گله‌های دام زودتر وارد ییلاقات نشوند، زمان‌بندی‌ها را به گونه‌ای مدیریت کردیم که دام‌ها با اندکی تاخیر از مراتع قشلاقی خارج شوند.
وی در ادامه تاکید کرد: تصمیم‌گیری برای خروج باتاخیر دام از مراتع قشلاقی استان سمنان، فقط مربوط به منطقه توران نیست، بلکه امسال برای مراتع قشلاقی تمام شهرهای استان از جمله آرادان، سرخه، گرمسار، سمنان، دامغان، شاهرود و میامی چنین تصمیمی اتخاذ شده است. البته در منطقه توران، قسمتی از مراتع در منطقه حفاظت‌شده محیط‌زیست قرار گرفته‌اند و زیستگاه حیات وحش محسوب می‌شوند، به همین دلیل، با توجه به حساسیت موضوع یوزپلنگ ایرانی، اعلام کرده‌ایم که دامداران مرتع توران می‌توانند آرام‌آرام به سمت مراتع ییلاقی حرکت کنند.
ماشینی شدن انتقال دام از قشلاق به ییلاق، نظم مرتع‌داری را به هم ریخته است
مرادی حقیقی با تاکید بر این که در سال‌های اخیر معضل ماشینی شدن کوچ عشایر و مشکلات ناشی از آن تشدید شده است، عنوان کرد: در گذشته گله‌های دام صرفا به صورت پیاده از قشلاق به ییلاق کوچانده می‌شدند، اما امروزه دامداران با کرایه کردن نیسان و کامیون، دام‌های خود را از یک مرتع به مرتع دیگر کوچ می‌دهند. در چنین شرایطی، اکنون دامداران می‌توانند گله‌های دام خود را طی 4 یا 5 ساعت از مسیری عبور دهند که در گذشته عبور دام از آن حدود یک ماه طول می‌کشید. این مساله نظم زمانی بهره‌برداری از مراتع را تا حدودی به هم زده است و ناچاریم برای مدیریت زمان، تا حدودی زمان‌بندی ورود و خروج گله‌های دام را تغییر دهیم.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان ادامه داد: با توجه به این که استفاده از خودروهای سنگین در فرآیند انتقال گله از یک مرتع به مرتع دیگر باعث به هم زدن روال طبیعی مرتع‌داری شده است، اخیرا در جلساتی که با دستگاه‌های ذی‌ربط استان از جمله اداره‌کل امور عشایری، اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست و استانداری سمنان برگزار کرده‌ایم، اجازه داده‌ایم که دامداران مقداری با تاخیر حرکت کنند تا زودتر از موعد وارد ییلاقات نشوند. دلیل دیگر اتخاذ این تصمیم نیز شرایط اقلیمی منطقه بود، زیرا در دو سه سال گذشته شاهد وضعیت حاد خشکسالی در استان بوده‌ایم، اما خوشبختانه در روزهای نخست امسال، بارندگی‌های نسبتا مناسبی در سطح استان رخ داد که باعث شد وضعیت پوشش گیاهی و میزان آب ذخیره‌شده در بندهای مراتع قشلاقی و کویری استان تا حدودی بهتر شود و شرایط به گونه‌ای رقم بخورد که دامداران بتوانند چند روز بیشتر، گله‌های خود را در این مراتع نگه دارند.
وی در ادامه تاکید کرد: سال‌هاست که دامداری در منطقه توران رواج دارد و در تمام این سال ها، یوز ایرانی نیز در کنار دام حضور داشته است و کمتر شاهد وارد شدن آسیب از سمت دام یا سگ های گله به یوزپلنگ بوده ایم و چه بسا، بعضا یوزها از دام ها تغذیه می کنند و یکی از علت باقی ماندن جمعیت یوز در منطقه توران، حضور همین گله های دام باشد. در منطقه توران، تهدیدکننده اصلی جمعیت یوزپلنگ ایرانی، حضور گله‌های دام در مدت محدودی از سال نیست، بلکه ناایمن بودن کریدور عبور یوز در محور میامی – سبزوار است، بنابراین برای بهبود وضعیت زیستگاه‌های یوز باید تمرکز اصلی بر ایمن‌سازی این جاده معطوف شود.
دامداران باید گله‌های خود را تا ۳۰ فروردین از مناطق حفاظت‌شده خارج کنند
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا درباره ارتباط بین چرای دام با حضور یوزپلنگ در زیستگاه‌ها در منطقه توران توضیح داد: فقط یک میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار از اراضی مستعد بیابانی منطقه توران جزو مناطق حفاظت‌شده محیط‌زیست هستند، این در حالی است که گله‌های دام صرفا در داخل این مناطق حضور ندارند، بلکه در تمام سطح منطقه توران از زیستگاه اصلی گرفته تا زیستگاه‌های پیرامونی می‌توان در فصل چرای زمستانه، حضور گله‌های دام را مشاهده کرد. خود یوزپلنگ‌ها نیز در تمام سطح این زیستگاه‌ها حضور دارند و این‌طور نیست که حضور یوزپلنگ صرفا محدود به مناطق حفاظت‌شده باشد. بنابراین در منطقه توران، تمامی زیستگاه‌ها چه از نظر قانونی منطقه حفاظت‌شده باشد و چه منطقه آزاد، زیستگاه یوز محسوب می‌شوند.
بهرامعلی ظاهری ادامه داد: در پروانه‌های چرای صادرشده برای مرتع توران که یک مرتع قشلاقی محسوب می‌شود، بازه زمانی خروج از مرتع معمولا بین ۱۵ تا ۲۰ فروردین درج شده است، یعنی دامداران باید به صورت طبیعی در این بازه زمانی، دام‌های خود را از آغل و مرتع خارج کنند. امسال اما استانداری سمنان اعلام کرده که حداکثر زمان مجاز برای حضور دام در مناطق حفاظت‌شده ۳۰ فروردین است. براساس برنامه‌ریزی استانداری، وقتی بازه زمانی خروج از سامانه‌های عرفی در پروانه‌های مرتع‌داری بین ۱۵ تا ۲۰ فروردین ذکر شده است، دامداران باید طبق تاریخ‌های درج‌شده در پروانه‌های خود، حتما گله‌های دام را از آغل خارج کرده باشند. وقتی هم که گله‌های دام به قصد کوچ از آغل خارج می‌شوند، دامداران ابتدا باید دام‌های خود را به ایل‌راه بیاورند و براساس اعلام استانداری، تا ۳۰ فروردین تمام گله‌های دام باید در مسیر ایل‌راه از مناطق حفاظت‌شده خارج شده باشند.
وی در ادامه تاکید کرد: ایل‌راه محل حضور دام عشایر در زمانی است که می‌خواهند گله‌ها را از مراتع ییلاقی به مراتع قشلاقی کوچ دهند. آن طور هم که استانداری سمنان اعلام کرده است، امسال از ۳۰ فروردین به بعد هیچ گله دامی نباید حتی در ایل‌راه‌های موجود در حفاظت‌شده حضور داشته باشد، یعنی دامداران باید طبق تاریخ درج‌شده در پروانه خود از آغل خارج شده باشند و حتما تا ۳۰ فروردین باید ایل‌راه‌های مناطق حفاظت‌شده را نیز ترک کنند. این دقیقا منطبق با قانون است و بر این اساس می‌توان گفت در سال جاری در عمل مدت زمان حضور دام در زیستگاه‌های یوز تمدید نشده است.
پیگیری برای خروج دام از ایل‌راه‌های خارج از مناطق حفاظت‌شده از ۳۰ فروردین
ظاهری با تاکید بر این که امسال نه زمان حضور دام در زیستگاه‌های یوزپلنگ تمدید شده و نه مجوزی برای حضور دام مازاد در این زیستگاه‌ها صادر شده است، عنوان کرد: در سال‌های گذشته وقتی که بارندگی مناسب بود، بعضا پروانه‌های چرا تمدید می‌شد و گله‌های دام می‌توانستند تا پایان اردیبهشت در سامانه‌های عرفی حضور داشته باشند، ولی ما امسال به هیچ وجه چنین مساله‌ای را نپذیرفتیم و اجازه ندادیم که پروانه‌ها تمدید شود. اکنون هم دامداران طبق تاریخ درج‌شده در پروانه‌های مرتع‌داری خود باید از آغل خارج شده باشند و از ۳۰ فروردین به بعد نیز گله‌های دام حتی در مسیر ایل‌راه نیز نباید در مناطق حفاظت‌شده حضور داشته باشند.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان در ادامه گفت: حدود نصف مراتع قشلاقی منطقه توران، منطقه حفاظت‌شده محیط‌زیست محسوب می‌شود و نیمی دیگر منطقه حفاظت‌شده نیست. بر همین اساس، اداره‌کل منابع طبیعی استان در حال پیگیری است تا از ۳۰ فروردین به بعد، در ایل‌راه‌های خارج از مناطق حفاظت‌شده نیز حضور گله‌های دام ممنوع شود. این پیگیری از طرف ما هم انجام شده است و خوشبختانه در حال دستیابی به هماهنگی‌های خوبی در این خصوص در سطح استان هستیم، زیرا در منطقه توران، خارج از مناطق حفاظت‌شده نیز جزو زیستگاه‌های یوزپلنگ محسوب می‌شود و نباید در اردیبهشت‌ماه در هیچ‌کدام از مراتع این منطقه، گله‌های دام حضور داشته باشند.
برنامه‌های ایمن‌سازی جاده میامی – سبزوار با تامین اعتبارات لازم عملیاتی می‌شود
ظاهری در بخش دیگری از صحبت‌های خود درباره آخرین وضعیت برنامه‌های مطرح‌شده برای ایمن‌سازی محور میامی – عباس‌آباد نیز توضیح داد: از همان وقتی که با دوبانده شدن جاده میامی – سبزوار، تلفات جاده‌ای یوزپلنگ در این مسیر آغاز شد، سازمان حفاظت محیط‌زیست با انجام مطالعات میدانی، طرح ویژه‌ای را برای ایمن‌سازی این محور تهیه کرد که تا امروز هنوز اعتبارات لازم برای انجام آن تامین نشده است. البته بعد از تلف شدن یک یوز ماده در ایام نوروز، دستگاه‌های ذی‌ربط به صورت جدی‌تر از قبل به فکر ایمن‌سازی مسیر میامی – سبزوار برای عبور یوزپلنگ افتاده‌اند و روز یکشنبه ۲۰ فروردین در همین زمینه جلسه‌ای با حضور نمایندگان استانداری، پلیس راه، وزارت نیرو و اداره راه و شهرسازی استان سمنان تشکیل شد.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست سمنان ادامه داد: شکی نیست که عملی شدن اقدامات لازم برای ایمن‌سازی محور میامی – سبزوار به عزمی ملی نیاز دارد و باید اعتباراتی ویژه در سطوح کلان کشور به این مساله اختصاص داده شود. البته طرح قبلی سازمان محیط‌زیست برای ایمن‌سازی این جاده همچنان روی میز است و در جلسات دستگاه‌های استانی، بحث‌ها پیرامون همین طرح انجام می‌شود. نحوه تقسیم وظایف در این طرح به گونه‌ای است که همه دستگاه‌ها باید هم‌زمان با یکدیگر نسبت به انجام تکالیف خود اقدام کنند تا شاهد اتفاقات خوبی در زمینه ایمن‌سازی این جاده باشیم. بنابراین نباید فکر کنیم که با صرف فنس‌کشی، مشکل تلفات جاده‌ای یوزپلنگ در محور میامی – سبزوار حل خواهد شد، بلکه برای رفع این معضل، همه فعالیت‌ها باید هم‌زمان و هم سو با یکدیگر انجام شود.
ظاهری در ادامه گفت: علاوه بر لزوم فنس‌کشی بخش‌هایی از جاده میامی – سبزوار، اقداماتی نظیر کنترل شدیدتر سرعت خودروهای عبوری و نصب دوربین‌های مقایسه‌ای کنترل سرعت، آموزش و اطلاع‌رسانی رسانه‌ها و فعالان محیط‌زیست به عموم مردم درباره لزوم کاهش سرعت در این مسیر بخصوص آموزش خاص به رانندگانی که معمولا از این محور عبور می‌کنند، افزایش تعداد تابلوهای آموزشی در طول مسیر جاده و همچنین افزایش تعداد تابلوهای راهنمایی و رانندگانی در این محور با هدف کنترل سرعت خودروها، تکمیل زیرگذر و روگذرهای مناسب در کریدور عبور یوزپلنگ و مناسب‌سازی مسیر عبور گونه‌های حیات وحش، از جمله دیگر اقداماتی است که برای کاهش احتمال تلفات یوز در این جاده حتما باید انجام شود.
وی در پایان تصریح کرد: اخیرا توافقاتی بین سازمان حفاظت محیط‌زیست با وزارت راه و شهرسازی برای اجرای برنامه‌های لازم جهت ایمن سازی محور میامی – سبزوار صورت گرفته و نمایندگان این وزارتخانه از این جاده بازدید میدانی هم انجام داده‌اند، اما زمانی این اقدامات به صورت عملی اجرا خواهد شد که اعتبارات مورد نیاز برای این مساله تخصیص یابد. البته امیدواریم در آینده نزدیک مسئولان در سطح ملی نیز از محور میامی – سبزوار بازدید کنند تا شاهد سرعت گرفتن اجرای برنامه‌های میدانی برای ایمن‌سازی این جاده باشیم.
