تداوم تهیه طرح‌های مدیریت پایدار جنگل‌های هیرکانی در سال ۱۴۰۲/ امکان قطع محدود درختان وجود دارد/ مجوزی برای بهره‌برداری تجاری از چوب «درختان هیرکانی» صادر نمی‌شود

«نقی شعبانیان» در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا درباره مهمترین برنامه‌های سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور برای بهبود وضعیت حفاظت و رسیدگی به جنگل‌های هیرکانی در سال ۱۴۰۲ توضیح داد: از سال ۱۳۹۶ براساس قانون تنفس جنگل‌ها بهره‌برداری از جنگل‌های شمال و طرح‌های جنگل‌داری که قبلا در این زمینه اجرا می‌شد، متوقف شده و با توجه به این که این قانون در قالب ماده ۳۸ در قانون برنامه ششم توسعه کشور گنجانده شده بود، قرار بود در طول اجرای برنامه ششم، سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، طرح‌های جایگزینی را برای مدیریت پایدار جنگل‌های هیرکانی تدوین کند. اما متاسفانه تدوین این طرح‌ها چند سال به تاخیر افتاد تا این که از سال ۱۴۰۱، تهیه طرح‌های جایگزین یا همان طرح‌های مدیریت پایدار جنگل‌های شمال کشور را در دستور کار خود قرار دادیم و در سال ۱۴۰۲ نیز تدوین طرح‌های جایگزین را ادامه خواهیم داد. 

وی افزود: برنامه ما این است که سالانه برای ۲۰ تا ۲۵ حوضه آبخیز مربوط به جنگل‌های شمال، طرح مدیریت پایدار تدوین کنیم و با توجه به این که در جنگل‌های هیرکانی ۱۰۴ حوضه آبخیز وجود دارد، برنامه‌ریزی کرده‌ایم که تدوین این طرح‌ها تا پنج سال آینده تکمیل شود. طرح‌های مدیریت پایدار در واقع جایگزینی برای طرح‌های قبلی جنگل‌داری هستند که پیش از اجرای قانون تنفس در جنگل‌های هیرکانی اجرا می‌شد و محوریت آنها بهره‌برداری از چوب جنگل‌ها بود. اما در تدوین طرح‌های جایگزین، به هیچ وجه بهره‌برداری‌های چوبی در اولویت قرار نخواهد گرفت و ما قصد داریم که با اجرای این طرح‌ها، در تمام عرصه‌های جنگلی شمال کشور، وضعیت توده‌های جنگلی را به شاخص‌های پایداری اکولوژیک برسانیم و اگر بتوانیم این طرح‌ها را به موقع تهیه کنیم و به اجرا بگذاریم، قطعا شاهد ارتقای سطح مدیریت پایدار جنگل‌های هیرکانی خواهیم بود. 

طرح تفصیلی مدیریت پایدار ۱۹ حوضه آبخیز جنگل‌های هیرکانی در سال ۱۴۰۲ تهیه می‌شود 

شعبانیان با بیان این که تا کنون فاز اول تدوین طرح‌های جایگزین شامل پهنه‌بندی و تهیه طرح‌های نیمه‌تفصیلی برای ۱۰۴ حوضه آبخیز جنگل‌های هیرکانی تکمیل شده است، گفت: در پهنه‌بندی جنگل‌های هیرکانی مشخص کرده‌ایم که براساس توان اکولوژیکی هر بخش از این جنگل‌ها، مثلا در کدام قسمت باید طرح جنگل‌داری اجرا شود و در کدام قسمت طرح حفاظتی یا فعالیت‌های دیگری مثل گردشگری طبیعت و ... باید در اولویت قرار داشته باشد. اما در فاز دوم که مربوط به تهیه طرح‌های تفصیلی است، باید کارشناسان حوزه جنگل‌شناسی و جنگل‌داری، هرکدام از عرصه‌ها را به طور دقیق مورد بررسی قرار دهند و برای هر عرصه، برنامه‌ای جامع و با جزئیات کامل تدوین کنند. 

معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور ادامه داد: در پنج سال آینده قصد داریم که طرح تفصیلی مربوط به هرکدام از ۱۰۴ حوضه آبخیز جنگل‌های هیرکانی را تهیه کنیم؛ به نحوی که در سال ۱۴۰۲ برنامه داریم که طرح تفصیلی ۱۹ حوضه آبخیز را به طور کامل تدوین کنیم و در چهار سال بعد نیز سالیانه طرح تفصیلی ۲۰ تا ۲۵ حوضه آبخیز را تهیه خواهیم کرد. البته در هر حوضه‌ای که تهیه طرح تفصیلی کامل و این طرح تایید شود، طرح مربوطه را وارد فاز اجرایی خواهیم کرد و برای اجرای هرکدام از طرح‌های تفصیلی، منتظر به پایان رسیدن تدوین تمام طرح‌ها نخواهیم ماند. 

زمان‌بندی و تامین هزینه، مهمترین چالش‌های تهیه طرح‌های جایگزین مدیریت پایدار 

شعبانیان درباره مهمترین چالش‌های موجود برای تدوین طرح‌های جایگزین مدیریت پایدار جنگل‌ها گفت: براساس قانون تنفس جنگل‌ها، باید از شش سال قبل یعنی همان زمان آغاز اجرای این قانون، تدوین طرح‌های جایگزین شروع می شد، اما متاسفانه تدوین این طرح‌ها با شش سال تاخیر مواجه شد؛ چراکه به نظر می‌رسد در گذشته در تدوین طرح‌های جایگزین، زمان‌بندی لازم برای تدوین طرح براساس توانایی‌های موجود در حوزه جنگل‌داری و مدیریت پایدار جنگل‌های هیرکانی در نظر گرفته نمی‌شد. 

وی افزود: چالش دیگر تدوین و اجرای طرح‌های جایگزین در جنگل‌های هیرکانی تامین هزینه است، زیرا اساسا تهیه طرح مدیریت پایدار جنگل‌ها و اجرای این طرح‌ها به اعتبارات زیادی نیاز دارد که تا پیش از این در بودجه‌های سنواتی کشور پیش‌بینی نمی‌شد، اما در سال جدید قرار است بخشی از بودجه لازم برای تدوین و اجرای طرح‌های جایگزین مدیریت پایدار جنگل‌ها در قالب بودجه سنواتی سازمان منابع طبیعی تامین شود. البته ما به دنبال راه‌حل‌هایی هستیم که حتی اگر بودجه مورد نیاز در طول یک سال تامین نشود، بتوانیم این اعتبارات را در طول پنج سال تامین کنیم. 

بهره‌برداری تجاری از جنگل‌ها در برنامه هفتم نیز مانند برنامه ششم متوقف می‌ماند 

معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با تاکید بر این که ماده‌ای مشابه قانون تنفس جنگل‌ها در برنامه هفتم توسعه کشور گنجانده خواهد شد، اظهار داشت: برنامه ما این است که در برنامه هفتم توسعه کشور نیز ماده‌ای شبیه ماده ۳۸ قانون برنامه ششم آورده شود و در آن ماده نیز تاکید شود که حتما بهره‌برداری تجاری از جنگل‌ها متوقف بماند، ولی ما باید در طول اجرای برنامه هفتم، طرح‌های جایگزین مدیریت پایدار جنگل‌ها را تکمیل کنیم تا اجرای هرگونه عملیات از جمله بهره‌برداری یا اجرای طرح‌های پرورشی منوط به مفادی باشد که در طرح‌های تفصیلی جایگزین در دست تدوین در سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور پیش‌بینی خواهد شد. 

وی در ادامه تاکید کرد: در برنامه هفتم توسعه کشور، قطعا هیچ ماده‌ای برای مجاز شدن بهره‌برداری تجاری چوبی از جنگل‌های هیرکانی وجود نخواهد داشت و با توجه به توان کنونی اکوسیستم جنگل‌های شمال، احتمالا در برنامه‌های آینده نیز هیچ‌گونه مجوزی برای بهره‌برداری‌های تجاری در این جنگل‌ها صادر نخواهد شد، اما ممکن است در قالب طرح‌های جایگزین مدیریت پایدار، با در نظر گرفتن اصول جنگل‌شناسی و جنگل‌داری و با هدف رسیدن به ساختارها و شاخص‌های پایداری جنگل، دخالت‌هایی در جنگل‌های هیرکانی انجام شود. 

در طرح‌های جایگزین، مجوزی برای بهره‌برداری تجاری از چوب جنگل‌ها صادر نمی‌شود 

شعبانیان در پاسخ به این سوال که آیا در قالب طرح‌های جایگزین، قرار است مجددا به پیمانکاران چوب مجوز حضور در جنگل‌های شمال داده شود یا خیر، توضیح داد: با توجه به این که جنگل‌های هیرکانی دیگر تاب بهره‌برداری‌های تجاری را ندارند، حتما در طرح‌های جایگزین مدیریت پایدار جنگل‌ها، هیچ‌گونه مجوزی برای بهره‌برداری چوب با اهداف تجاری صادر نخواهد شد، ولی فعالان حوزه منابع طبیعی و محیط‌زیست شمال کشور نباید این نگرانی را داشته باشند که هیچ‌گونه چوبی به هیچ دلیلی از جنگل‌های هیرکانی برداشت نشود، چراکه هدف ما از اجرای طرح‌های مدیریت پایدار جنگل‌ها، این است که جنگل‌ها را به شاخص‌های پایداری برسانیم؛ به طور مثال، داشتن تنوع قطری و ارتفاعی یا برخورداری جنگل از توان زادآوری از جمله شاخص‌هایی است که با توجه به وضعیت موجود برخی عرصه‌های جنگلی شمال کشور، برای رسیدن به آنها الزاما باید دخالت‌هایی را انجام دهیم. 

وی در ادامه توضیحات خود گفت: تفاوت مهم طرح‌های جایگزینی که به صورت جداگانه برای تمام عرصه‌های جنگلی هیرکانی تعریف خواهد شد با طرح‌های جنگل‌داری که در گذشته در این جنگل‌ها اجرا می‌شد، این است که در طرح‌های آینده، تمام دخالت‌های انسانی که در جنگل‌های شمال انجام می‌شود، در قالب ضوابط تعیین‌شده در طرح‌های مدیریت پایدار خواهد بود. براساس این ضوابط، ممکن است که برخی درختان قطع شود، اما نکته مهم این است که محور اصلی طرح‌های قبلی، بهره‌برداری چوبی بود و بقیه فعالیت‌ها جزو محورهای فرعی بودند، ولی در طرح‌های مدیریت پایدار جنگل‌ها، رسیدن عرصه‌های جنگلی به شاخص‌های پایداری اکولوژیک، محور اصلی است و قطع شدن درختان و برداشت چوب نیز فقط در جهت رسیدن به این هدف انجام خواهد شد. 

امکان قطع درختان با هدف رسیدن توده جنگلی به شاخص‌های پایداری در طرح‌های جایگزین 

معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی کشور با بیان این که ممکن است در طرح‌های مدیریت پایدار جنگل‌های هیرکانی، قطع درختان نیز در مواردی محدود انجام شود، عنوان کرد: در طرح‌های جایگزینی که برای مدیریت جنگل‌های شمال کشور تهیه خواهد شد، اگر کارشناسان در یک عرصه خاص تشخیص دهند که نیازی به دخالت وجود ندارد، درختی قطع نخواهد شد، اما اگر کارشناسان به این تشخیص برسند که نیاز به دخالت وجود دارد، امکان دارد که براساس نیاز طرح پیش‌بینی شود که تعدادی از درختان هم قطع شود. این کار نیز به‌ویژه در طرح‌های پرورشی و در مراحل رویشی درختان انجام خواهد شد و ممکن است کارشناسان احساس کنند که در این مراحل نیاز است که دخالت‌هایی در توده‌های جنگلی برای رسیدن به شاخص‌های پایداری انجام شود که در چنین شرایطی امکان قطع تعدادی از درختان نیز وجود دارد. 

این مقام مسئول در سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور ادامه داد: در طرح‌های مدیریت پایدار جنگل‌های هیرکانی، قطع درختان الزاما مربوط به درختان شکسته و افتاده نخواهد بود، زیرا در برخی موارد ممکن است ارزش اکولوژیک یک درخت شکسته و افتاده در دل جنگل از یک درخت سرپا بیشتر باشد. مهمترین اصلی که در هر عرصه برای تصمیم‌گیری درباره نگه داشتن یا قطع یک درخت در طرح‌های جایگزین در نظر گرفته خواهد شد، نیاز توده جنگلی خواهد بود، نه شکسته و افتاده یا سالم و سرپا بودن یک درخت. این نیازسنجی براساس علوم جنگل‌شناسی و جنگل‌داری انجام خواهد شد، در واقع، ما می‌خواهیم اصول علمی را برای مدیریت پایدار جنگل‌های هیرکانی به کار بگیریم و در چنین شرایطی ممکن است در برخی نقاط مربوط به دخالت‌هایی در توده جنگلی شویم و حتی ناچار باشیم که درختان را قطع کنیم. 

برخی توده‌های جنگلی هیرکانی برای بازیابی توان اکولوژیک خود نیاز به دخالت دارند 

شعبانیان با تاکید بر این که عدم دخالت در توده‌های جنگلی تنها زمانی پسندیده است که با توده‌هایی کاملا بکر مواجه باشیم، گفت: در جنگل‌های هیرکانی ما با توده‌هایی روبه‌رو هستیم که سال‌ها از بهره‌برداری‌های غلط یا بی‌رویه آسیب دیده‌اند و هم توان اکولوژیکی خود را از دست داده‌اند و هم از شاخص‌های پایداری دور شده‌اند. در چنین شرایطی ما نباید جنگل‌ها را به حال خود بگذاریم و انتظار داشته باشیم که خود به خود به این شاخص‌ها برسند، بلکه باید برای بازیابی توان اکولوژیک جنگل‌ها و رسیدن به شاخص‌های پایداری، با انجام دخالت‌های لازم به‌ویژه در مراحل پرورشی، به جنگل‌های هیرکانی کمک کنیم و حتما برخی توده‌های جنگلی در شمال کشور به این دخالت‌ها نیاز دارند. 

معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور ادامه داد: ما ضمن اجرای طرح‌های جایگزین مدیریت پایدار جنگل‌ها، باید طرح‌هایی را که محوریت آنها بهره‌برداری چوبی و تجاری است، فراموش کنیم، زیرا ارزش‌های اکولوژیکی و ژنتیکی جنگل‌های هیرکانی بسیار بیشتر از ارزش‌های چوبی آن است؛ بنابراین به هیچ وجه نباید در مسیر فعال شدن مجدد بهره‌برداری‌های چوبی از جنگل‌های شمال حرکت کنیم، ولی ممکن است در جهت کمک به جنگل‌ها برای رسیدن به شاخص‌های پایداری اکولوژیک، ناچار به انجام دخالت‌هایی نظیر قطع برخی درختان شویم. اگر این کار را انجام دهیم و بتوانیم در میان‌مدت، طرح‌های مدیریت پایدار را در جنگل‌های هیرکانی اجرا کنیم، حتما در بلندمدت نیاز به انجام دخالت در این جنگل‌ها بسیار کاهش خواهد یافت. 

وی در پایان تصریح کرد: دوستداران محیط‌زیست و فعالان و محققان عرصه منابع طبیعی و جنگل‌ها، نگران این که نباید هیچ‌گونه درختی در هیچ‌کدام از عرصه‌های جنگلی شمال کشور قطع شود، نباشند و بدانند که اگر در آینده در قالب طرح‌های جایگزین دخالتی در جنگل‌ها انجام شود، اولا سعی ما این است که این دخالت‌ها در حداقل ممکن قرار داشته باشد و ثانیا تنها هدف از انجام دخالت در توده‌های جنگلی، اصلاح ساختار برای رساندن توده به شاخص‌های پایداری اکولوژیک خواهد بود و قطعا ما هم با هرگونه بهره‌برداری تجاری از چوب جنگل‌های هیرکانی مخالفیم.