جای خالی سازمان‌های مردم نهاد در برنامه‌های هفته منابع طبیعی
به گفته مدیرکل سابق دفتر آموزش، ترویج و مشارکتهای مردمی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری سازمان منابع طبیعی کشور در مورد سازمان‌های مردم نهاد تاکنون یک غفلت دوطرفه صورت گرفته است، از طرفی دولت‌های مستقر در ایران نتوانسته‌اند به درستی این ظرفیت را مدیریت و فعال کنند و از طرف دیگر کمبود و خلاء سمن‌هایی که هم توان علمی و عملی اجرای برخی از ماموریت های منابع طبیعی و محیط زیست را داشته باشد، احساس می‌شود.
کیفیت زیستی ما در گروه سلامت محیط زیست و منابع طبیعی کشور است، منابع طبیعی و محیط زیست هر کشور سرمایه ملی آن به شمار می‌رود، سرمایه‌ای که اگر تمام اقشار جامعه از دولت تا مردم برای حفظ و نگهداری آن مسئولانه اقدام نکنند در آینده نزدیک در معرض نابودی قرار خواهد گرفت.
درحالی پوشش گیاهی و فضای سبز در ایران یک سوم میانگین جهانی است که به گفته محمدجواد عسگری رئیس کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست مجلس سالانه یک و نیم میلیون هکتار از مراتع، منابع طبیعی و جنگل‌های ما به بیابان تبدیل می‌شود.
این درحالی است که آتش سوزی پی در پی در چندین سال گذشته نیز بلای جان منابع طبیعی بوده تا جایی که طبق آخرین آمارها در طول ۸ سال از ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۹بیش از ۱۷ هزار آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع کشور به وقوع پیوسته که این میزان به ۱۶۲ هزار هکتار جنگل و مرتع ایران خسارت زده است.
سیاست های راهبردی دولت ها در خصوص حفظ و حراست از منابع طبیعی و محیط زیست بر مدیریت استواره بوده، اما گستردگی عرصه های طبیعی، کمبودهای نیروی انسانی و امکانات دولتی موجب شده تا سیاست‌های این حوزه تاکنون آن طور که باید اثرگذار نباشد.
بنابراین باید گفت که سیاست‌گذاری در حوزه منابع طبیعی و محیط زیست نیاز به بازنگری‌های جدی دارد، استفاده از ظرفیت تشکل‌های مردم نهاد به عنوان بازوی اجرایی و کمکی دولت همواره یکی از مواردی بوده که تاکیدات زیادی را نیز از سوی دولت ها به همراه داشته است ولی در عمل توجه چندانی به استفاده از این ظرفیت نشده است.
به گفته کارشناسان، حکمرانی در حوزه منابع طبیعی و محیط زیست باید به سمت و سویی برود که دولت‌ها تنها نقش تسهیل گری و مدیریت کلان را برعهده داشته باشند و تشکل‌های مردم نهاد و جوامع محلی به مجریان اصلی طرح‌های این حوزه تبدیل شوند.
با این حال در حالی هفته منابع طبیعی را پشت سر می‌گذاریم که سازمان منابع طبیعی به منظور جبران چالش‌های موجود در زمینه پوشش گیاهی و درخت کاری، طرح کاشت یک میلیارد نهال با محوریت مردم و جوامع محلی را مطرح کرده است، طرحی که گویا قرار است با استفاده از ظرفیت‌های اجتماعی و مردمی اجرا شود. اما با نگاهی به برنامه‌ها و جلسات سازمان های تابع می‌توان دریافت که بیشتر هماهنگی های بین دستگاه دولتی مطرح است تا برگزاری نشست های مشترک با تشکل های مردم نهاد؛ و این بیم وجود دارد که صرفا مردمی بودن این طرح در عنوان آن باشد و نه عمل آن.
شاید اگر سازمان منابع طبیعی بخشی از انرژی خود را به تبیین تشکل های مردم نهاد و ارتقاء آگاهی جامعه در خصوص نقش آنها در این طرح اختصاص دهد بسیاری از چالش های این حوزه برطرف شود.
19 دستگاه برای طرح کاشت مردمی یک میلیارد درخت بسیج شده‌اند
عباسعلی نوبخت معاون وزیر و رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با اشاره به اینکه 19 تفاهم نامه با دستگاه‌های مختلف امضا شده است، می‌گوید: به منظور اجرای طرح کاشت یک میلیارد نهال 19 دستگاه مختلف پای کار هستند و سعی داریم در قالب این طرح از ظرفیت‌های غیردولتی استفاده کنیم.
معاون وزیر جهاد کشاورزی می‌گوید: باید زمینه مشارکت تشکل‌های مردم نهاد و جوامع محلی برای اجرای این طرح فراهم شود، چرا که طرح کاشت یک میلیارد درخت نهضتی مردمی بوده و دولت در نظر دارد تنها به عنوان یک تسهیل گر نقش ایفا کند، شرایط اقلیمی کشور این ضرورت را به وجود آورده تا امروز این حرکت مردمی با طیف های مختلف مردمی به یک پویش اجتماعی تبدیل شود.
رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با تاکید بر اینکه وضعیت منابع طبیعی در شرایط مطلوبی نیست، می‌گوید: ارتقاء کمی و کیفی پوشش گیاهی در دستور سازمان منابع طبیعی قرار دارد و این سازمان استفاده از ظرفیت مردمی را بهترین راهبرد برای پیشبرد اهداف منابع طبیعی در نظر گرفته است. در همین راستا کاشت یک میلیارد درخت به عنوان یک اقدام اجتماعی و مردمی جزو برنامه‌های راهبردی 4 سال سازمان منابع طبیعی و دولت است.
تنها از 10 درصد ظرفیت تشکل های مردم نهاد در حوزه منابع طبیعی و محیط زیست استفاده شده است
حسین میرزایی مدیرکل سابق دفتر آموزش، ترویج و مشارکتهای مردمی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری سازمان منابع طبیعی کشور با اشاره به این نکته که تاکنون تنها از 10 درصد ظرفیت سازمان های مردم نهاد در حوزه منابع طبیعی استفاده شده است، می‌گوید: به دور از تعارف و شعار اگر امروز مردم و تشکل‌های مردمی در بحث حفظ و حراست از منابع طبیعی کشور پای کار نباشند ماموریت های تعریف شده برای این سازمان در بسیاری از حوزه ها ناموفق خواهد بود.
وی ادامه می‌دهد: تاکید در استفاده از ظرفیت تشکل‌های مردم نهاد در حوزه های منابع طبیعی و محیط زیست آنقدر بالا است که قانون صرفا به این دو سازمان اجازه داده تا بخشی از وظایف و ماموریت های خود را به سازمان های مردم نهاد واگذار کنند، اما متاسفانه در دولت های گذشته نتوانسته ایم از این ظرفیت‌ها به نحوه مطلوبی استفاده کنیم و شاید بخشی از معضلی که امروز در حوزه منابع طبیعی و محیط زیست داریم به همین دلیل باشد.
میرزایی تاکید می‌کند: در بند ب ماده 29 قانون احکام دائمی توسعه آمده است بخشی از طرح های سازمان محیط زیست و منابع طبیعی می تواند به تشکل‌های مردم نهادی واگذار شود که حداکثر 50 درصد اعضای آن از جوامع محلی باشند، واگذار شود. این اختیار فقط به تشکل های مردم نهاد فعال در حوزه منابع طبیعی و محیط زیست داده شده است و به نقش بسیار پررنگ سمن‌ها در این حوزه اشاره دارد.
سرپرست اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری لرستان خاطرنشان می‌کند: در مورد سازمان‌های مردم نهاد تاکنون یک غفلت دوطرفه صورت گرفته است، از طرفی دولت‌های مستقر در ایران نتوانسته اند به درستی این ظرفیت را مدیریت و فعال کنند و از طرف دیگر کمبود و خلاء سمن‌هایی که هم توان علمی و عملی اجرای برخی از ماموریت های منابع طبیعی و محیط زیست را داشته باشد، احساس می‌شود.
حضور سمن ها در طرح کاشت یک میلیارد درخت نیازمند تسهیلگری دولت است
سید طه حسین مدنی رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند در مورد چگونگی نحوه ورود سازمان‌های مردم نهاد به طرح مردمی کاشت یک میلیارد نهال می‌گوید: سازمان های مردم نهاد با توجه به رسالت‌شان می توانند در موضوعات مختلفی ورود پیدا کنند، ماموریت نخست ارائه مشاوره فنی و علمی به نهادهای اجرایی و دولتی است، به طور مثال می توان از ظرفیت نخبگان و مراکز دانشگاهی در راستای فعالیت‌های پژوهشی، مطالعاتی و تحقیقاتی استفاده کرد تا از طریق تحقیق، تحلیل و آزمایش مشخص کنند که چه نهالی متناسب با آمایش سرزمینی کدام مناطق است و یا در چه مناطقی از چه پوشش گیاهی استفاده شود می تواند برای منطقه هدف و اکوسیستم آن مفیدتر واقع شود.
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند می افزاید: موضوع دوم توانمندسازی جامعه هدف از طریق برنامه های ترویجی و آگاهی رسانی است، با توجه به این نکته که جوامع محلی در این طرح مورد توجه دولت قرار دارد بنابراین آموزش و ترویج چگونگی اجرای این طرح، مراقبت و نگهداری از نتایج آن چه از طریق رسانه های جمعی و چه با حضور در جوامع محلی ازدیگر اقدامات سمن ها به شمار می رود. سومین نقشی که سازمان های مردم ایفا می کنند، تحقق حقوق عامه است، به عبارتی سمن ها می توانند با رصد و پایش فعالیت ها و اقدامات دولت و بخش خصوصی نقش نظارت، مطالبه گری و دفاع از حقوق عامه را در طول دستگاه های قضایی برعهده می گیرند.
مدنی ادامه می‌دهد: نقش دیگری که تشکل های مردم نهاد مخصوصا در تشکل های فعال در زمینه محیط زیست و منابع طبیعی می توانند انجام دهند، بند ب ماده 29 قانون احکام دائمی توسعه یعنی مشارکت در اجرای پروژه های دولت است، بنابراین سمن ها با ظرفیت های مختلفی می توان به این طرح اضافه شود و این دولت است که با تسهیل گری و دعوت از سمن ها برای هرکدام از این حوزه ها اعلام نیاز می کنند. این که گفته می شود سمن ها بیشتر در حوزه انتقاد فعال هستند شاید به این دلیل است که تسهیل گری مناسب از سمت دولت برای مشارکت آنها به وجود نیامده و آنها مجبورند تنها به بعد نظارتی خود اکتفا کنند.
وی با اشاره به این نکته که به گفته مسئولان این طرح صددرصد مردمی است، ادامه می‌دهد: دولت کاشت یک میلیارد نهال به عنوان یک طرح مردمی یاد می‌کند ولی با این حال ابعاد مختلف مشارکت مردمی و سازمان های مردم نهاد در این حوزه را تشریح نکرده است، اینکه از کاشت تا داشت و برداشت درختان (زراعت چوب) چگونه صورت می‌گیرد کمتر سخن گفته شده، اگر دولت بخواهد این طرح از حالت شعار و تبلیغات کوتاه مدت خارج شود و به یک برنامه کاربردی تبدیل شود باید برنامه شفافی برای حضور و مشارکت تشکل های در تمامی حوزه های گفته شده داشته باشد.
وی با بیان این نکته که حفظ و حراست از جنگل‌های موجود در ایران باید از اولویت‌های اصلی دولت در سازمان منابع طبیعی باشد، عنوان کرد: بارها از سوی مسئولان مربوطه شنیده شده است که روزانه ۵۰۰ هکتار از جنگل‌ها و مراتع ایران از بین می رود، این یک عدد نیست بلکه سرمایه ملی کشور ماست که روزانه نابود می شود، با بررسی روند تغییرات جنگل های شمال کشور می توان به این نتیجه رسید که پوشش جنگل های مازندران در 50 سال گذشته به نصف رسیده و بیش از 2 میلیون هکتار از جنگل های شمال کشور مورد تعرض جنگل خواری و ویلاسازی قرار گرفته است، هرچند اقدامات دولت در کاشت یک میلیارد نهال تازه اقدام بسیار نیکویی است ولی اگر اولویت دولت در حفظ و نگهداری از سرمایه های موجود نباشد این طرح ها چاره ساز نخواهد بود و در مجموع موثر واقع نمی شود.
