در گفت‌وگو با ایلنا مطرح شد:
کاهش ۵۰ درصدی مساحت باغات تهران/ هر هکتار باغ شهری سالانه ۲.۵ تُن اکسیژن تولید می‌کند
مدیرکل منابع طبیعی استان تهران با بیان این که هر هکتار باغ شهری در فرآیند ترسیب کربن درختان، سالانه ۲.۵ تُن اکسیژن تولید می‌کند، گفت: برآوردهای ما از عکس‌های هوایی یا تصاویر ماهواره‌ای که از دهه ۴۰ به این سو از پایتخت تهیه شده، نشان می‌دهد که مساحت باغات موجود در داخل و حاشیه شهر تهران در ۶۰ سال گذشته حدودا ۵۰ درصد کاهش یافته است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، در حالی که کلانشهرهای کشور در بسیاری از روزهای سال با هوای آلوده دست و پنجه نرم می‌کنند، باغات شهری و درختان موجود در آن‌ها به مثابه ریه تنفسی شهرها می‌توانند نقش موثری در کاهش آلودگی هوا و پایداری اکوسیستم‌های شهری داشته باشند. این در حالی است که مطابق آیین نامه اجرایی قانون حفظ و گسترش فضای سبز، تعیین تکلیف باغات شهری عملا به تصمیم‌گیری مسئولان شهرداری‌ها و اعضای شوراهای شهر وابسته شده است و این مدیران شهری هستند که می‌توانند درباره باغ بودن یا نبودن یک ملک تصمیم بگیرند و حتی زمینه را برای تفکیک یا تغییر کاربری آن ملک فراهم کنند.
مطابق آیین نامه اجرایی قانون فضای سبز شهری، در حال حاضر تعیین سرنوشت باغاتی که در داخل یا حاشیه شهرها قرار گرفته اند، برعهده کمیسیون ماده ۷ شهرداری‌ها است. اعضای این کمیسیون سه نفره را یک نفر از معاونان شهرداری مربوطه (معاون شهرسازی یا معاون خدمات شهری) به همراه مدیرعامل سازمان بوستان‌ها و یکی از اعضای شورای شهر مربوطه تشکیل می‌دهند. البته رای کمیسیون ماده ۷ یک شهر درباره باغ بودن یا نبودن یک ملک زمانی اعتبار قانونی پیدا می‌کند که توسط شورای اسلامی آن شهر تایید شود و تنها نهادی هم که می‌تواند رای شورای شهر درباره سرنوشت یک باغ را باطل کند، دیوان عدالت اداری است که در صورت شکایت ذی‌نفعان ملک به پرونده ورود پیدا می‌کند.
اعمال نظر اعضای شورای شهر درباره سرنوشت باغات
کارشناسان محیط زیست معتقدند که اگرچه شاید اعضای کمیسون ماده ۷ به واسطه جایگاه شغلی خود از تخصص لازم برای تعیین تکلیف باغات شهری برخوردار باشند، اما قطعا همه اعضای شوراهای شهر که رای تک تک آن‌ها می‌تواند در سرنوشت یک باغ موثر باشد، تخصص کافی را در این حوزه ندارند و با توجه به این که رای‌گیری درباره پرونده چندین باغ معمولا در یک جلسه کوتاه شورای شهر انجام می‌شود، اساسا امکان استفاده از نظرات کارشناسی و بررسی تمام ابعاد پرونده یک باغ توسط اعضای شوراهای شهر وجود ندارد و همین مساله می‌تواند زمینه را برای اعمال سلیقه اعضای شوراها درباره سرنوشت باغات شهری فراهم کند.
این در حالی است که وقتی در شوراهای شهر باغ نبودن یک ملک اعلام می‌شود، عملا راه برای تغییر کاربری و قطع درختان آن باز می‌شود؛ بخصوص که وقتی مالکان حقیقی یا حقوقی آن ملک بتوانند از شورای عالی شهرسازی و معماری مجوز تفکیک ملک خود را بگیرند و در آن صورت، به مالکان اجازه داده می‌شود که تعدادی از درختان ملک خود را به صلاحدید کارشناسان شورای عالی شهرسازی قطع کنند؛ آن هم در شرایطی که تشدید آلودگی هوا در سال‌های اخیر باعث شده است که قطع هر یک درخت زنده، عملا به ریه تنفسی کلانشهرها آسیب مستقیم بزند و شرایط را برای ناپایداری اکوسیستم و کاهش زیست‌پذیری شهرهای بزرگ تسهیل کند.
مدیریت شهری، مقصر اصلی قطع درختان تهران
نکته دیگر این است که نه تنها تعیین سرنوشت باغات شهری در کمیسیون ماده ۷ و شوراهای شهر عملا به نگاه مدیران شهری وابسته است، بلکه در فرآیندهای ساختمانی که در خارج از باغات اتفاق می‌افتد نیز بعضا شاهد قطع درختانی هستیم که رویکردهای اجرایی نادرست شهرداری‌ها مسبب اصلی از بین رفتن آن‌هاست. اخیرا ناصر امانی، عضو شورای شهر تهران در این باره در گفت و گو با ایلنا تاکید کرد که مدیریت شهری مقصر اصلی تمام اقداماتی است که در فرآیندهای ساختمانی، باعث قطع، جابه‌جایی یا خشکاندن درختان می‌شود، زیرا عملا وجود اشکالات اجرایی، خلأهای قانونی، ناهماهنگی‌ها و اطلاع‌رسانی ناکافی به شهروندان، مهمترین عواملی است که آسیب دیدن درختان در حین احداث، نوسازی یا بازسازی یک بنا را به همراه دارد.
اما در حالی تصمیم گیری درباره سرنوشت باغات و درختان موجود در داخل یا حاشیه شهرها به صورت کامل به مدیریت شهری واگذار شده است که حفظ این درختان نقش مهمی در حراست از محیط زیست و منابع طبیعی شهرها دارد و می‌تواند به کاهش آلودگی هوا، پایداری اکوسیستم، حفاظت از خاک، افزایش منابع آب زیرزمینی، ایجاد تعادل دمایی و افزایش زیست‌پذیری شهرها کمک کند. بنابراین با توجه به اهمیت این مساله، نظر رضا بیانی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران را درباره اشکالات موجود در قانون و رویه‌های اجرایی مربوط به حفظ باغات و درختان شهری جویا شدیم.
نقش مهم باغات شهری در تولید اکسیژن و آب زیرزمینی
رضا بیانی در ابتدای صحبت‌های خود به خبرنگار ایلنا توضیح داد: وظیفه حفظ و نگهداری از باغاتی که در محدوده‌های شهری قرار گرفته اند، برعهده شهرداری‌ها است، اما این باغات و درختان موجود در آن‌ها مانند درختان موجود در جنگل‌ها و مراتع عمل ترسیب کربن را انجام می‌دهند و در بهبود کیفیت هوا نقش دارند؛ به نحوی که آمارها نشان می‌دهد هر یک هکتار باغ شهری که در آن درخت پهن برگ وجود دارد، سالانه ۴ میلیون تن دی اکسید کربن جذب می‌کند و ۲.۵ تُن اکسیژن تولید می‌کند.
وی افزود: باغات شهری همچنین به حفاظت از خاک و افزایش منابع آب‌های زیرزمینی شهرها نیز کمک می‌کند. برآوردهای ما نشان می‌دهد هر هکتار جنگل به دلیل نفوذپذیری بالای خاک جنگلی، سالانه ۵۰۰ تا ۲۵۰۰ متر مکعب آب در سفره‌های زیرزمینی ذخیره می‌کند و هر هکتار باغ شهری نیز دست کم به اندازه حداقل این رقم، آب برای سفره‌های زیرزمینی شهرها تولید کند؛ به نحوی که همین حالا در پارک‌های جنگلی تهران، ۱۵ حلقه چاه وجود دارد که با استفاده از آب‌های تولیدشده توسط پارک‌های جنگلی تغذیه می‌شود و به تامین آب شرب مردم تهران کمک می‌کند.
واگذاری مدیریت ۸ پارک جنگلی پایتخت به شهرداری تهران
بیانی با بیان این که مدیریت ۸ پارک جنگلی از ۱۲ پارک جنگلی پایتخت به شهرداری تهران واگذار شده است، عنوان کرد: با وجود این که بیشتر پارک‌های جنگلی پایتخت به شهرداری تهران اعاده مدیریت شده اند، ولی اداره کل منابع طبیعی استان تهران با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای بر این پارک‌های جنگلی نظارت می‌کند و اگر از نظر خشک شدن یا قطع درختان یا دیگر آسیب‌های محیط زیستی، اتفاقی در یک پارک جنگلی بیفتد، ما سریعا موضوع را از شهرداری پیگیری می‌کنیم و شهرداری را موظف می‌کنیم که اگر آسیبی به هرکدام از بخش‌های پارک‌های جنگلی وارد شده باشد، سریعا پوشش گیاهی تخریب شده را احیا کند.
مدیرکل منابع طبیعی استان تهران ادامه داد: صدور رای برای تفکیک یا تغییر کاربری باغات شهری در کمیسیون ماده ۷ شهرداری‌ها انجام می‌شود و در آن کمیسیون، براساس دایر بودن یا نبودن یک باغ و سرانه تعداد درختان موجود در آن ملک برحسب هکتار و سایر ویژگی‌های طبیعی که برای باغات در نظر گرفته می‌شود، به باغ بودن یا نبودن یک ملک رای می‌دهند. البته در مجموعه وزارت جهاد کشاورزی و سازمان منابع طبیعی، واژه باغ به ملکی اطلاق می‌شود که صرفه اقتصادی داشته باشد و درختان آن تولید اقتصادی داشته باشند، اما در شهرها باغات بیشتر کاربری فضای سبز دارند و نقش مهم باغات شهری، تولید چوب یا میوه نیست، بلکه کمک به کاهش آلودگی هوا است.
وی در ادامه تاکید کرد: مساحت فضای سبز تهران آن قدر کم شده است که هیچ کدام از دستگاه‌های متولی نباید به راحتی برای قطع درختان و از بین رفتن فضای سبز و باغات شهری مجوز صادر کنند. در همین راستا ما سعی می‌کنیم سالانه ۲۰۰ تا ۳۰۰ هکتار در اطراف شهر تهران فضای سبز اضافه کنیم و البته همکاری‌هایی را هم با شهرداری تهران برای توسعه فضای سبز در داخل محدوده شهری داریم.
باغات حاشیه شهرها نباید به محدوده‌های شهری اضافه شوند
مدیرکل منابع طبیعی استان تهران با بیان این که برای حفظ باغاتی که در حاشیه شهرها قرار گرفته اند، باید جلوی اضافه شدن آن‌ها به محدوده‌های شهری گرفته شود، توضیح داد: شورای عالی شهرسازی و معماری و سایر نهادهای متولی باید تلاش کنند که باغات حاشیه شهرها از نظر قانونی در خارج از محدوده‌های شهری در نظر گرفته شوند تا تصمیم گیری برای تغییر کاربری آن‌ها با نگاه سختگیرانه موجود در تبصره یک ماده یک قانون اراضی زراعی و باغ‌ها انجام شود، این در حالی است که اگر یک باغ در محدوده شهری تعریف شود، تغییر کاربری آن باید براساس ماده ۱۲ قانون فضای سبز شهری انجام شود.
بیانی در توضیح بیشتر گفت: هم در قانون اراضی زراعی و هم در قانون فضای سبز شهری یک حد نصاب برای تفکیک باغات در نظر گرفته شده است، اما در کمیسیون ماده یک قانون اراضی زراعی معمولا حد نصاب تفکیک بسیار بالا در نظر گرفته می‌شود تا تفکیک و تغییر کاربری باغاتی که در حاشیه شهرها قرار گرفته اند، عملا امکان‌پذیر نباشد؛ به عبارت دیگر در حالی که معمولا در کمیسیون ماده ۷ شهرداری ها، حد نصاب تفکیک باغات شهری ۵۰۰ متر مربع در نظر گرفته می‌شود، در کمیسیون ماده یک این حد نصاب معمولا بالای یک هکتار در نظر گرفته می‌شود تا انجام تفکیک و تغییر کاربری برای مالکان آن باغ صرفه اقتصادی نداشته باشد.
وی افزود: ما حتی اگر با بالا در نظر گرفتن حد نصاب تفکیک باغات حاشیه شهرها مانع تغییر کاربری آن‌ها شویم، بازهم باید رویکردی را اتخاذ کنیم که حفظ این باغات بدون تغییر کاربری برای مالکان آن‌ها نفع داشته باشد. به همین دلیل، در کمیسیون ماده یک قانون اراضی زراعی معمولا به باغداران اجازه داده می‌شود که درصد اندکی از مساحت باغ خود را ساخت و ساز انجام دهند تا آن‌ها بتوانند باغات خود را حفظ کنند.
اولویت ما باید حفظ درختان موجود در تهران باشد
بیانی با تاکید بر این که باغات شهری نیز مانند پوشش گیاهی عرصه‌های طبیعی نقش مهمی در کاهش آلودگی هوا و پایداری اکوسیستم دارند، عنوان کرد: اولویت سازمان منابع طبیعی و شهرداری‌ها باید حفظ پوشش گیاهی داخل و خارج از محیط‌های شهری باشد. همین حالا در داخل یا اطراف شهر تهران، هزاران هکتار باغ وجود دارد که عمده درختان آن بیش از ۲۵ سال سن دارند و حتی اگر قرار باشد سازمان منابع طبیعی در اطراف تهران جنگل کاری انجام دهد، حداقل ۱۰ سال باید از عمر هر نهال جدید بگذرد که بتواند مانند درختان موجود در باغات تهران در ترسیب کربن و کاهش آلودگی هوا نقش داشته باشد. بنابراین اولویت ما باید حفظ درختان موجود در داخل یا اطراف تهران باشد، نه این که بخواهیم باغات فعلی را از دست بدهیم و بعدا به فکر جایگزین کردن آن‌ها بیفتیم.
وی در ادامه اظهار داشت: قانون فعلی که درباره حفظ و گسترش فضای سبز و باغات شهری وجود دارد، با وجود اشکالاتی که به آن وارد است، بازهم قانون خوبی است و به نظر می‌رسد ما بیشتر از آن که از نبود قانون درباره حفظ باغات و درختان شهری رنج ببریم، در روندهای اجرایی موجود در این زمینه مشکل داریم؛ اتفاقی که باعث کاهش مساحت باغات تهران در دهه‌های اخیر شده است و برآوردهای ما از عکس‌های هوایی یا تصاویر ماهواره‌ای که از دهه ۴۰ به این سو از پایتخت تهیه شده، نشان می‌دهد که مساحت باغات موجود در داخل و حاشیه شهر تهران در ۶۰ سال گذشته حدودا ۵۰ درصد کاهش یافته است.
جریمه قطع درختان در حفظ محیط زیست شهر موثر نیست
مدیرکل منابع طبیعی استان تهران با بیان این که دریافت جریمه بابت قطع درختان در محیط‌های شهری عملا تاثیری در حفظ محیط زیست شهرها ندارد، عنوان کرد: معمولا وقتی یک درخت در فرآیند تغییر کاربری یک باغ یا انجام ساخت و ساز در سطح شهر قطع می‌شود، شهرداری‌ها از مالکان باغات یا ساختمان‌ها جریمه می‌گیرند، اما مبلغ این جریمه قطعا کمتر از آسیبی است که قطع درختان بر محیط زیست شهری وارد می‌کند؛ مثلا وقتی یک درخت پهن برگ ۴۰ساله قطع می‌شود، هرچقدر هم ما از سازندگان ساختمان‌ها جریمه بگیریم، بازهم نمی‌توانیم کارکرد مهمی را که آن درخت در کاهش آلودگی هوا، ایجاد تعادل دمایی، زیبایی منظر شهری، حفاظت از خاک و… داشته است، جبران کنیم.
بیانی با تاکید بر این که باید حریم امنیت زیستی درختان در محیط‌های شهری حفظ شود، عنوان کرد: ما به دلیل این که در دهه‌های اخیر در حفظ درختان و باغات شهری کوتاهی کرده ایم، اکنون با کاهش محسوس سطح فضای سبز موثر شهری مواجه شده‌ایم و همین مساله از جمله عوامل موثر تشدید آلودگی هوا در سال‌های اخیر بوده است. این در حالی است که افزایش روزهای آلوده در کلانشهرها، نه تنها سبب افزایش تعطیلات اجباری مدارس، دانشگاه ها، ادارات و ضربه خوردن نظام آموزشی و اقتصادی کشور می‌شود، بلکه گسترش بیماری‌ها و مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا را نیز به همراه دارد.
وی تصریح کرد: ما با هیچ مبلغ جریمه‌ای نمی‌توانیم این حجم از ضرر ناشی از قطع درختان در شهرها را جبران کنیم و بنابراین بهترین راهکار برای حفظ محیط زیست شهری، حفاظت از همین درختان و پوشش گیاهی موجود در سطح یا حاشیه شهرها است که هم به کاهش آلودگی هوا و پایداری اکوسیستم کمک می‌کنند و هم نقش مهمی در حفاظت از خاک و افزایش منابع آب‌های زیرزمینی دارند.
