چگونه با سطح نابرابر آگاهی در جامعه از تغییر اقلیم صحبت می‌کنیم؟!

«مهدی ضرابی» رئیس موسسه سبک زندگی دانشگاه تهران و عضو هیات علمی دانشکده علوم و فنون نوین دانشگاه تهران در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا در مورد نقش سبک زندگی در ایجاد مسائل اجتماعی و پیش بینی و پیشگیری از این مسائل و مشکلات به واسطه تغییر سبک زندگی توضیح داد: ابتدا باید تعریفی از سبک زندگی داشته باشیم؛ وقتی از سبک زندگی صحبت می‌کنیم بلافاصله موضوع سلامتی نیز با آن همراه است. سبک زندگی سلامت جسمی و روانی و اینکه آیا فرد می‌تواند از زندگی لذت ببرد یا خیر را تعیین می‌کند. 

او تصریح کرد: زندگی امروز ما متاثر از جریان تحمیلی غلطی است که از طریق فناوری‌هایی که بشر وارد زندگی‌اش کرده، شاهد آثار مخرب آن هستیم. حدود ۲۵۰ سال است که تمدن‌های مختلف به خصوص در کشورهایی که به سوی توسعه حرکت می‌کنند، شرایط تخریب را تجربه می‌کنند و این نتیجه تخریبی است که ما بر طبیعت روا داشته ایم؛ طبیعتی که حالا برای زندگی به آن نیاز داریم. 

اختراعات برای زندگی راحت‌تر بود، اما نتیجه عکس گرفته‌ایم

ضرابی با بیان اینکه ساده‌ترین موضوعی که باعث تداوم حیات برای همه موجودات زنده است هواست، گفت: اگر ۳ دقیقه هوا به ما نرسد می‌میریم. چگونه انسان شرایط و سبکی از زندگی را برای خود انتخاب می‌کند که در محاصره چنین آلودگی‌هایی قرار بگیرد که اساس زندگی‌اش زیر سوال برود؟ این مسیر غلطی است که بشر طی کرده و دانشمندان برای راحتی زندگی ما تحقیقاتی کرده‌اند که نتیجه‌اش چنین نوآوری‌ها و توسعه‌هایی است که از دیدگاه تکنولوژیکی به زندگی ما وارد می‌شود. انواع اختراعات برای این بود که بشر راحت‌تر و طولانی‌تر زندگی کند و کیفیت بالا برود، اما عملا ما می‌بینیم که نتیجه عکس گرفته ایم. در این وضعیت خیلی از دانشمندان به این نتیجه رسیدند که اگر قرار باشد این شرایط ادامه پیدا کند که متاسفانه به شدت هم در حال ادامه یافتن است، عملا ما با یک وضعیت ناگواری در آینده و زندگی مواجه هستیم که نمی‌توانیم آن را کنترل کنیم مانند بروز انواع بیماری‌های صعب العلاج و ناشناخته که واقعا هرچه علم تلاش کند و سرعت داشته باشد شاید به درمان آن‌ها نرسد.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران ادامه داد: از این منظر اندیشمندان و محققان به این فکر افتادند که روال را اصلاح کنند. اگر قرار است زندگی ما مملو از چنین فرایندهایی باشد که مخرب حیات است، در مقابل باید الگوهایی ایجاد کنیم که الگوهای درست زندگی شود. حتی وقتی قرار است از فناوری‌های خاصی در زندگی استفاده کنیم، باید در کنار آن دستورالعمل‌های خاصی را طراحی کنیم تا بفهمیم شرایط استفاده از ویژگی‌های فناوری جدید چیست؟ این همان دانش سبک زندگی است که آهسته شکل گرفته و به عنوان سبک زندگی و سلامت در دنیا جاافتاده است. محققان که به دنبال کلید حل این مشکلات بودند به این فکر رسیدند که بهترین روش افزایش سطح دانش عمومی و آگاهی مردم نسبت به مخاطرات است.

اول باید زمینه‌ای ایجاد کنیم تا مردم مشکل را بشناسند

رئیس موسسه سبک زندگی دانشگاه تهران اظهار کرد: کسی که درد را می‌شناسد دنبال درمان می‌رود پس ما اول باید زمینه‌ای ایجاد کنیم تا مردم مشکل را بشناسند. مثال ملموس اینکه وقتی هوا آلوده شده و همه به سرفه افتادند و بیماری و مشکلاتی ایجاد شد و دانشگاه ها و مدارس تعطیل شد، تازه همه متوجه می‌شوند که اتفاق خیلی بدی افتاده است، ولی خیلی قبل‌تر علائمی وجود دارد که اگر نسبت به آن علائم آگاهی قبلی وجود داشت می‌توانستیم از بروز روزهایی که دیگر علاجی وجود ندارد از قبل پیشگیری کنیم. این همان مرز آگاهی‌رسانی و افزایش دانش عمومی نسبت به زندگی است. 

ضرابی در مورد اینکه آیا سبک زندگی غلط می‌تواند موجب نارضایتی اجتماعی شود و آیا امروز خلا گفتمانی ناشی از این سبک زندگی در جامعه به وجود آمده است؟ گفت: بله، صددرصد همینطور است.   وقتی ریشه قضایا را به عنوان هجمه‌های فناوری‌ و روش‌های غلط زندگی حاصل از آن‌ دنبال می‌کنیم، می‌بینیم که خیلی اتفاقات که به عنوان عارضه شاهدش هستیم، قطعا ریشه‌های اجتماعی سنگینی پیدا می‌کند. امروز از گفتمان می‌گوییم، اما وقتی قرار است فضای گفتمان ایجاد کنیم، باید شناختی نسبت به مسائل پیرامون زندگی خود داشته باشیم که طبیعتا این شناخت با شناختی که من و دیگری از زندگی‌اش دارد باید در یک سطح و میزان و حجمی باشد که زمینه گفت و گو ایجاد کند.

لزوم آگاهی‌بخشی بین افراد با سطوح مشترک در جامعه

او با تاکید به اینکه برای گفتمان باید همگونی در زوایای مختلف وجود داشته باشد، اضافه کرد: برای گفتمان باید به آگاهی برابر برسیم. فرض کنید من بخواهم در مورد آلودگی هوا و راه‌های بهبود آن از طریق نوع خودروها، بنزین، سلیقه انتخاب خودروی مردم، هزینه‌ای که بابت خودرو می‌پردازند و… صحبت کنم. همه این موارد قابلیت دارد که مطالعات اجتماعی خیلی عمیقی روی آن انجام شود و انتخاب هر کدام شاید ناشی از نبود آگاهی در بین افراد با سطوح مشترک در جامعه باشد. اگر من خودرویی وارد خیایان می‌کنم که دو برابر سایر خودروها آلودگی ایجاد می‌کند، آیا به این فکر می‌کنم چه سهمی از نظر اجتماعی در بیمار کردن دیگران دارم؟ کجا اصلا در مورد این موضوع آگاهی بخشی صورت گرفته است؟

ضرابی با اشاره به اینکه دنیای امروز با بحران تغییرات اقلیم روبه‌رو است، بیان کرد: همه ما گزارش‌های جهانی در مورد توده ابر متان در جنوب تهران را دیدیم که اصلا موضوعی جهانی بود نه اینکه این موضوع مال ما نبود، بلکه منظورم این است که ما این موضوع را اعلام نکردیم بلکه به ما اعلام شد. رصد ماهواره‌ای ساده‌ای انجام شده بود و دیدند که چنین ضایعه‌ای در این نقطه از زمین وجود دارد و این فقط یک گوشه از تغییرات اقلیمی در دنیاست. دنیا نگران بلایی است که ممکن است با تغییر اقلیم به سر بشر بیاید که آمده است، اما این شرایط تا کجا خطرناک است؟ تا آنجایی که می‌گویند اگر دمای زمین یک درجه دیگر افزایش پیدا کند، حیات نابود می‌شود. حالا ما با سطح نابرابر آگاهی در جامعه می‌خواهیم با مردم در مورد بحث‌های تغییر اقلیم صحبت کنیم!

رابطه مستقیم تغییرات اقلیمی و پیامدهای اجتماعی

استاد دانشگاه تهران یادآور شد: بسیاری از مطالب اجتماعی که در حوزه تغییرات اقلیمی اتفاق افتاده است، هنوز مورد ابهام است و خیلی از افراد اطلاع دقیقی از آن ندارند و اگر بحث تغییر اقلیمی پیش بیاید، بحث خشکسالی، سیل و رانش و… رخ دهد، نتایج اجتماعی آن نیز مثلا مهاجرت‌های سنگین، فقر، فساد و ... می‌شود و خیلی موارد دیگر که نوعی عارضه اجتماعی است. درباره کمبود آب نیز بارها شنیده‌ایم که ممکن است به خاطر کمبود آب جنگ‌های جهانی رخ دهد. در کشور ما می‌بینیم که اعتراضات محلی به دلیل موضوع کمبود آب وجود دارد، اما نتیجه چنین اعتراضاتی چه می‌شود؟ نتیجه آن به شکل عارضه ای اجتماعی خود را نشان خواهد داد یعنی دو روستا یا دو شهر با هم سر موضوع آب دچار چالش می‌شوند و این مسئله حتما نیاز به مطالعه جدی دارد.

وی افزود: نکته اساسی که موسسه سبک زندگی و دانشگاه تهران می‌خواهد دنبال کند، دقیقا بیان همین نکات و ارتباطات اجتماعی است. دانشگاه کار خودش را می‌کند و در زمینه پژوهشی و آموزشی در سطح کلاسیک کار می‌کند، اما وظیفه دانشگاه است که این روزها وقتی به بحران‌های اجتماعی شدید برخورد می‌کنیم، بتواند اطلاعات علمی را به آگاهی عموم و سطح مردم برساند که کار سختی است. کار دانشگاه اینجا مشکل می‌شود چرا که زبانش علمی است و باید دید چگونه می‌تواند این زبان علمی پیچیده را به زبانی قابل فهم و ساده تبدیل کند تا برای همه مردم قابل درک و دریافت باشد؟ هدف ما در دانشگاه تهران رسیدن به همین زبان قابل فهم برای همگان است. 

چگونه مطالعات علمی را به زبان قابل درک برای اجتماع و قشر جوان تبدیل کنیم؟

او در مورد مطالبات روز دانشجویان و کارکرد موسسه سبک زندگی دانشگاه تهران در این رابطه توضیح داد: شرایطی که امروز در آن قرار گرفتیم و به عنوان مطالبه نسل جوان مطرح است، باز هم نشان دهنده‌ عدم توجه به شرایط زندگی عموم مردم و خاصه جوانان و دانشجویان است. جوانی که باید پر از انگیزه و نشاط باشد و بتواند در تکاپو و جنب و جوش و انرژی کافی کارهای بزرگی انجام دهد، در حداقل‌های مسائل زندگی خود می‌شود و قطعا اگر این قشر را در نیابیم نتوانسته‌ایم کاری کنیم. باید نسبت به شرایط حال و آینده این قشر فکری کنیم. این شرایط نیازمند مطالعات جدی در خصوص وضعیتی است که از آن عبور کرده‌ایم و آینده‌ای که در انتظارش هستیم. ما در مورد این قضیه واقعا در زمینه علوم اجتماعی خیلی نیاز به کار داریم. در زمینه ادبیات، حکمت و فلسفه باید کار کرد البته در مطالعات کلاسیک بررسی‌های خیلی خوبی شده و جامعه‌شناسان بسیار در مورد آن حرف زده اند، اما نکته این است که چطور باید این مطالعات به زبان قابل درک برای قشر جوان کشور و در سطح جامعه تبدیل شود؟ بنای ما براین است که قشر مخاطب هدف‌مان که باید به همکاری وارد شوند و خودشان دست به تحقیق بزند جوانان و دانشجویان هستند و اگر این افراد تغییر کنند و به آگاهی و باور خوب برسند شرایط بسیار بهتری را در خانواده‌ها و جامعه خواهیم دید. 

او ادامه داد: تجربیات من در همه این سال‌ها نشان داده است که وقتی اطلاعاتی را با دانشجویان در میان می‌گذارم، سریع به خانواده‌هایشان منتقل می‌کنند. در دوران کرونا نیز این موضوع را در کلاس‌های آنلاینی که برگزار می‌کردیم دوباره تجربه کردیم و دانشجوها می‌گفتند زمانی که پای کامپیوتر بودیم که درس را شروع کنیم مادرانمان هم مشتاق بودند که پای مباحث کلاس درس بنشینند. اینجاست که می‌گوییم توانی برای یادگیری وجود دارد که گاهی نادیده گرفته می‌شود و این توان به راحتی می‌تواند در حوزه‌های باارزش که به ساخت پایه‌های اجتماعی ما کمک می‌کند تبدیل شود. 

لزوم انتقال مطالب پخته‌ در سطح و درک عمومی به کمک رسانه‌ها

ضرابی با بیان اینکه جوانان می‌توانند در ابتدای امر آگاهی بخشی رابط بین علم و دانشگاه با خانواده‌ها باشند، افزود: در مراحل بعد در این راه می‌توان به نقطه‌ای رسید که همایش‌هایی خانوادگی در مورد موضوعات اجتماعی مختلف برگزار کرد. دانشگاه تهران و موسسه سبک زندگی می‌خواهد ارتباط خانواده و جامعه با دانشگاه را شکل دهد. همیشه دانشگاه منتظر بود که جامعه به سراغش بیاید و می‌خواهیم رویکرد را عوض کنیم. یکی از راه‌های آگاهی بخشی رسانه هاست که عده‌ای مطالب را از آن طریق دنبال می‌کنند. همه دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی باید به این سمت بروند و مطالب حلاجی شده و پخته‌ای را در سطح نیاز و درک عمومی به کمک رسانه‌ها یا در قالب بروشور و کتاب در اختیار همگان قرار دهند. ما به سخنرانی در حد مدارس هم فکر می‌کنیم که افرادی از دانشگاه به مدرسه بروند و آنجا در مورد موضوعات صحبت کنند یا دستاوردهای تحقیقاتی و پژوهشی که افراد به آن رسیده‌اند، توسط افرادی که توان سخنوری دارند به زبان ساده به دست دانش آموزان برسد، چراکه اگر دیدگاه آن‌ها تغییر کند بسیاری از معضلاتی که امروز به عنوان معضلی اجتماعی می‌شناسیم تغییر خواهند کرد و همه تبدیل به مواهب می‌شوند. 

همیشه به بعد مخرب وسایل ارتباط جمعی فکر می‌کنیم

او گفت: وقتی دست به انتخاب می‌زنیم، اگر آگاهانه باشد انتخاب مطلوبی خواهد بود؛ برفرض می‌خواهیم یک مبل بخریم اگر بدانیم ابعاد و شکل خانه ما چطور است و چه مبلی با آن فضا تناسب دارد، قطعا انتخاب درست‌تری در خریدمان خواهیم داشت. مثلا در مورد رسانه‌های جمعی که ما آنها را درست نکرده‌ایم، آیا وقتی وارد کشور ما شد از نتایج و پیامدهای آن خبر داشتیم؟ این در حالی است که وسایل ارتباط جمعی بسیار موثر است، ولی همیشه به نقش مخرب آن فکر شده است. وقتی رادیو آمد خیلی از افراد از تبعات آن نگران بودند، اما وقتی روی کار آمد افراد متوجه شدند چه کارهای مفیدی می‌توان با آن انجام داد. داستان شبکه‌های اجتماعی نیز به همین ترتیب است. ما به جوانان در موردش چه چیزی یاد دادیم؟ چه خوراکی در آن ریخته شد؟ آیا ما با هدف و برنامه متناسب با فرهنگ و شرایط خودمان در آن تولید محتوا ساختیم؟ ما در این فضا به مردم خوراک ندادیم و دیگران این کار را کردند و تبعات چنین تصمیمی را امروز در کف خیابان می‌بینیم.

می‌خواهیم روی خورش، ورزش و آرامش کار کنیم

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه در مورد شبکه های اجتماعی داخل کشور عمدتا بعد محدودیت و ممنوعیت در نظر است و هیچ وقت به این فکر نشده که رسانه الزامی در کنار دست ماست، گفت: ما نمی‌توانیم جلوی آن را بگیریم، اما می‌توانیم در موردش فکر کنیم و استفاده مطلوب از آن ببریم. امروز نه تنها برای چالش‌های سیاسی و اجتماعی که در بسترهایی مانند فرهنگ‌سازی در خصوص کمبود آب و تغییرات اقلیمی اگر بخواهیم خوراک تربیتی و فرهنگی به افراد بدهیم، از طریق همین رسانه‌ها باید این کار را کرد و با کمک تخصص‌های علوم اجتماعی تصمیم بگیریم که چگونه می‌توان مردم را تشویق کرد به کاری مبادرت کنند که امروز نمی‌کنند مثلا صرفه جویی را یاد بگیرند و رعایت کنند.

ضرابی ادامه داد: ما می‌خواهیم روی خورش، ورزش و آرامش کار کنیم؛ خورش یعنی آنچه می‌خوریم. ما از فشار بیماری‌های مختلف رنج می‌بریم و با سبک زندگی درست می‌توانیم آن را اصلاح کنیم. جامعه امروز ما کم تحرک است و بسیاری از عارضه‌هایی که می‌بینیم از افسردگی تا مشکلات جسمانی و همه مشکلاتی که در گستره وسیعی شاهدش هستیم، باید با ورزش و تحرک درست جایگزین شود. آرامش نیز سومین نکته مدنظر ماست و نبودش منجر به شرایطی می‌شود که امروز شاهدش هستیم. شرایط افسردگی، اضطراب، خشم و هیجانات اگر کنترل نشود کنترل جامعه مشکل می‌شود و باید بتوانیم در خصوص این موضوعات کار کنیم.