مقام مسئول در سازمان محیط‌زیست هشدار داد:
خطر تبدیل دریاچه ارومیه به تالاب فصلی و بروز طوفان‌های نمکی
مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان محیط زیست با بیان اینکه در سال آبی گذشته فقط حدود یک سوم حقابه زیست محیطی دریاچه ارومیه تخصیص پیدا کرد، گفت: با توجه به شدت بالای تبخیر سطحی دریاچه ارومیه، اگر حقابه این دریاچه در سال‌های آتی به صورت کامل تامین نشود، بخش‌های زیادی از دریاچه خشک خواهد ماند و سایر بخش‌های آن نیز فقط در مدتی از طول سال آبگیری می‌شود و رفته رفته دریاچه ارومیه به یک تالاب فصلی تبدیل خواهد شد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، با وجود این که از ابتدای سال 1393 و با دستور مستقیم رئیس دولت یازدهم، ستاد احیای دریاچه ارومیه با هدف بهبود وضعیت این دریاچه تشکیل شد، اما اکنون با وجود نزدیک به 9 سال فعالیت این ستاد، دریاچه ارومیه که زمانی بزرگترین دریاچه آب شور خاورمیانه محسوب می شد، در وضعیت کاملا بحرانی قرار دارد و برخی از کارشناسان نسبت به احیای کامل آن در آینده نزدیک قطع امید کرده اند و معتقدند دریاچه ارومیه اگر به طور کامل خشک نشود، در بهترین حالت به دو بخش کوچک شمالی و جنوبی تقسیم خواهد شد.
در این میان مطابق آمارهای رسمی ارائه شده توسط مجید رستگاری، مدیرعامل شرکت آب منطقه ای آذربایجان غربی در تاریخ 13 آذر 1401، تراز دریاچه ارومیه به 1270 متر و 10 سانتی متر رسیده است که کاهشی 46 سانتی متری را نسبت به زمان مشابه سال گذشته نشان می دهد. البته باید توجه داشت که مطابق اعلام ستاد احیای دریاچه ارومیه، تراز اکولوژیک این دریاچه، یعنی وضعیتی که در آن دریاچه به شرایط پایدار محیط زیستی می رسد، 1274 متر و 10 سانتی متر است و این یعنی اکنون سطح آب دریاچه ارومیه دقیقا 4 متر از تراز اکولوژیک آن پایین‌تر است.
این در حالی است که در زمان تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه، قرار بود این ستاد در یک برنامه ده ساله، دریاچه را به تراز اکولوژیک آن بازگرداند، اما با وجود این که به گفته جلال محمودزاده، نایب رئیس هیات تحقیق و تفحص مجلس از عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه، از زمان تشکیل ستاد احیا تا امروز در مجموع معادل بیش از 18 هزار میلیارد تومان اعتبار برای احیای دریاچه هزینه شده است، اکنون بسیاری از کارشناسان تاکید دارند که در آینده نزدیک امکان رسیدن دریاچه ارومیه به تراز اکولوژیک آن وجود ندارد، اما هنوز هم می توان این دریاچه را به تراز هیدرولوژیک آن بازگرداند؛ یعنی وضعیتی که بخش زیادی از مساحت دریاچه ارومیه خیس باشد و امکان بلند شدن ریزگردهای نمکی از سطح آن وجود نداشته باشد.
همچنین مطابق اعلام مدیرعامل شرکت آب منطقه ای آذربایجان غربی در تاریخ 13 آذر، هم اکنون حجم آب موجود در دریاچه ارومیه یک میلیارد و 170 میلیون متر مکعب است؛ رقمی که حدودا دو برابر بیشتر از پایین‌ترین رقم ثبت‌شده برای حجم آب دریاچه ارومیه در سال 94 یعنی حدود 600 میلیون متر مکعب است، اما نسبت به حجم آب دریاچه در تراز اکولوژیک آن یعنی 15.5 میلیارد متر مکعب به میزان بیش از 14.3 میلیارد متر مکعب کمتر است. به عبارت دیگر، در حال حاضر دریاچه ارومیه تنها 7.5 درصد حجم مطلوب آن در شرایط اکولوژیک آب دارد!
تونل کانی سیب تا بهمن 1401 به بهره برداری می‌رسد
با وجود این که خشکسالی و تغییر اقلیم نقش موثری در روند خشک شدن دریاچه ارومیه در دهه های اخیر داشته اند، اما بسیاری از کارشناسان، سوء مدیریت ستاد احیای دریاچه ارومیه و سایر نهادهای متولی را عامل اصلی وضعیت اسف‌بار امروز دریاچه می دانند. به همین دلیل، در ماه های اخیر هم مجلس شورای اسلامی طرح تحقیق و تفحص از عملکرد ستاد احیا در دولت های یازدهم و دوازدهم را آغاز کرده و هم دولت سیزدهم تمام مدیران قبلی ستاد احیا را تغییر داده است. البته تغییرات مدیریتی در دولت جدید با تاخیر زیادی انجام شد و با وجود این که از میانه شهریور 1400 دولت سیزدهم عملا مدیریت تمام بخش های اجرایی کشور را در دست گرفت، اما تا پایان تیرماه 1401 طول کشید که رئیس، دبیر و سایر مسئولان ستاد احیای دریاچه ارومیه تغییر کنند.
در این میان در پنج ماه گذشته که مسئولان جدیدی برای ستاد احیا یا همان کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه منصوب شده اند، مدیران تازه اولویت برنامه های اجرایی خود را بر تکمیل پروژه های باقیمانده از دوره قبلی قرار داده اند و به عنوان مهمترین برنامه قصد دارند که طرح انتقال آب از رودخانه زاب به دریاچه ارومیه از طریق احداث تونل کانی سیب را در آینده نزدیک به بهره برداری برسانند و همچنین پروژه های مربوط به انتقال پساب تصفیه شده شهرهای اطراف دریاچه ارومیه به این دریاچه را تکمیل کنند.
این نکته ای است که «آرزو اشرفی زاده» مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب های سازمان محیط زیست در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا به آن اشاره کرد و اظهار داشت: با توجه به وعده مسئولان وزارت نیرو و ستاد احیای دریاچه ارومیه، امیدواریم که تا پایان بهمن 1401 طرح انتقال آب از رودخانه زاب به دریاچه ارومیه از طریق تونل کانی سیب به بهره برداری برسد. تکمیل این طرح می تواند سالانه 630 میلیون متر مکعب آب را به دریاچه ارومیه برساند و بخش قابل توجهی از حقابه تامین‌نشده در سال های قبل را جبران کند.
وی افزود: احداث تونل کانی سیب، فقط یکی از پروژه های سخت افزاری مربوط به احیای دریاچه ارومیه است و در حال حاضر، پروژه های انتقال پساب تصفیه شده شهرهای تبریز، ارومیه و مناطق اطراف آنها به دریاچه ارومیه نیز در حال تکمیل است. براساس این طرح ها، قرار است در مجموع سالانه 123 میلیون متر مکعب از طریق بازچرخانی آب وارد دریاچه ارومیه شود و تا امروز، پروژه های مربوط به انتقال سالانه 70 میلیون متر مکعب آب به دریاچه از طریق تصفیه پساب تکمیل شده است.
نقش مهم مدیریت آب کشاورزی در احیای دریاچه ارومیه
اشرفی زاده درباره سایر برنامه های در دست اجرا برای احیای دریاچه ارومیه توضیح داد: در حال حاضر سازمان محیط زیست با همراهی وزارت نیرو به دنبال انسداد دریچه کانال هایی است که روی نهرهای کشاورزی موجود در حوضه آبریز این دریاچه قرار گرفته اند. یعنی با توجه به این که اکنون فصل کشاورزی نیست، ما می خواهیم با مسدود کردن این دریچه ها و نظارت بر مسیر آبراهه های منتهی به دریاچه ارومیه، کاری کنیم که به محض جاری شدن آب در این کانال ها بر اثر بارندگی، بخشی از حقابه دریاچه به جای منحرف شدن به طرف زمین های کشاورزی به سمت خود دریاچه هدایت شود.
مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب های سازمان محیط زیست ادامه داد: یکی از مهمترین راهکارها برای تامین حقابه دریاچه ارومیه، مدیریت مصرف آب کشاورزی در حوضه آبریز این دریاچه است و در همین راستا، وزارت جهاد کشاورزی برنامه هایی را برای تدوین الگوی کشت پایدار و اصلاح الگوی آبیاری در دست اجرا دارد. البته این برنامه از سال های گذشته و در دوره قبلی فعالیت ستاد احیای دریاچه ارومیه باید به نتیجه می رسید که اجرای آن با تاخیر زیادی مواجه شد، اما در دولت جدید برنامه های مناسبی برای مدیریت مصرف آب کشاورزی در دستور کار قرار گرفته است که امیدواریم به نتیجه برسد.
اشرفی زاده با اشاره به برنامه سازمان محیط زیست برای احیای تالاب های اقماری دریاچه ارومیه، گفت: تخصیص حقابه تالاب های اقماری دریاچه ارومیه از نظر محیط زیستی کمک زیادی به پایداری وضعیت اکولوژیکی دریاچه می کند و به همین دلیل سازمان محیط زیست پیگیر تامین کامل حقابه این تالاب ها است. در همین راستا، ما اکنون در حال پایش مسیرهای ورودی این تالاب ها هستیم و توافقات مناسبی نیز با وزارت نیرو برای تامین حقابه تالاب های شورگل و درگه سنگی انجام داده ایم و امیدواریم در آینده نزدیک بتوانیم درباره تامین حقابه سایر تالاب های اقماری دریاچه نیز به توافق برسیم.
وی در ادامه تاکید کرد: تالاب های اقماری به همراه خود دریاچه ارومیه در یک حوضه آبریز قرار دارند و پایداری وضعیت آنها از نظر اکولوژیکی باعث پشتیبانی از خود دریاچه می شود و به بهبود شرایط محیط زیستی دریاچه کمک می کند. همچنین زیستگاه‌های پرندگان مهاجر و سایر گونه‌های حیات وحش دریاچه ارومیه و تالاب های اطراف آن به صورت یکپارچه در نظر گرفته می شود و به همین دلیل، ما برای حفظ جانوران بومی و مهاجر دریاچه ارومیه، باید تالاب های اقماری آن را نیز حفظ کنیم.
دریاچه ارومیه در آینده نزدیک به تراز اکولوژیک برنمی‌گردد
اشرفی زاده در پاسخ به این سوال که آیا امکان بازگشت دریاچه ارومیه به تراز اکولوژیک آن وجود دارد یا خیر، توضیح داد: رسیدن دریاچه ارومیه به تراز اکولوژیک، مستلزم اجرای برنامه هایی بود که در طول سال های فعالیت ستاد احیای دریاچه باید انجام می شد، اما تا امروز اجرای بخش عمده آنها به تاخیر افتاده است. هرچقدر هم که زمان به جلو می رود و برنامه های پیش‌بینی‌شده برای احیای دریاچه ارومیه به‌درستی اجرا نمی شود، چالش های موجود برای احیای دریاچه افزایش می یابد. بنابراین وقتی ما در طول بیش از هشت سال فعالیت دوره قبلی ستاد احیای دریاچه ارومیه نتوانستیم این دریاچه را به تراز اکولوژیک آن بازگردانیم، در آینده نزدیک نیز نمی توانیم که دریاچه را به تراز اکولوژیک آن برسانیم.
مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب های سازمان محیط زیست ادامه داد: متاسفانه ما زمان زیادی را برای احیای دریاچه ارومیه از دست داده ایم و اکنون نیاز داریم که با جدیتی چند برابر گذشته برای احیای این دریاچه تلاش کنیم. بنابراین در شرایط موجود، اگر برنامه های تعیین‌شده برای احیای دریاچه ارومیه به صورت کامل اجرا شود و سایر سیاست‌گذاری‌ها در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در بخش های کشاورزی و مدیریت منابع آبی با اصل اساسی تامین کامل حقابه دریاچه در تناقض نباشد، می توان در چند سال آینده دریاچه ارومیه را به تراز اکولوژیک آن بازگرداند. اما اگر قرار باشد در سال های آینده همچنان توسعه اراضی کشاورزی در این حوضه آبریز ادامه پیدا کند و مصرف آب در بخش کشاورزی و سایر بخش ها مدیریت نشود، قطعا دریاچه ارومیه نه تنها به تراز اکولوژیک، بلکه حتی به تراز هیدرولوژیک خود نیز بازنمی‌گردد.
وی در ادامه تاکید کرد: با توجه به تداوم برداشت های غیرمجاز از سطح حوضه آبریز دریاچه ارومیه بخصوص در بخش کشاورزی، اگر وزارت نیرو جلوی این برداشت ها را بگیرد و وزارت جهاد نیز برنامه های لازم برای توسعه کشاورزی پایدار و اصلاح الگوی کشت و گسترش آبیاری مدرن را به طور کامل اجرا کند، می توان شاهد حرکت دریاچه ارومیه به سمت تراز هیدرولوژیک و سپس تراز اکولوژیک آن بود. در واقع، اگر همه برنامه های سخت افزاری و نرم افزاری پیش‌بینی‌شده برای احیای دریاچه ارومیه به موازات هم اجرا شود و حقابه زیست محیطی دریاچه به طور کامل تخصیص یابد، شاهد بهبود وضعیت این دریاچه خواهیم بود، ولی در صورت اجرای برنامه های متناقض در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، قطعا نمی توانیم انتظار احیای آن را داشته باشیم.
امکان تبدیل دریاچه ارومیه به منشأ طوفان های نمکی
اشرفی زاده با تاکید بر لزوم تخصیص کامل حقابه زیست محیطی دریاچه ارومیه گفت: اگر قرار باشد در سال های آینده نیز مانند سنوات گذشته صرفا بخشی از حقابه تعیین شده توسط سازمان محیط زیست به دریاچه ارومیه اختصاص پیدا کند، تنها قسمت هایی از دریاچه در بازه های زمانی کوتاهی آبگیری خواهد شد و با توجه به وضعیت بحرانی این روزهای دریاچه ارومیه، رفته رفته این دریاچه به یک تالاب فصلی تبدیل می شود. یعنی با توجه به شدت بالای تبخیر سطحی دریاچه ارومیه، اگر حقابه این دریاچه در سال های آتی به صورت کامل تامین نشود، بخش های زیادی از دریاچه خشک خواهد ماند و سایر بخش های آن نیز فقط در مدتی از طول سال آبگیری خواهد شد.
مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب های سازمان محیط زیست ادامه داد: اگر حقابه دریاچه ارومیه به صورت کامل تخصیص نیابد، امکان بروز طوفان های نمکی از سطح دریاچه به شدت افزایش پیدا می کند؛ زیرا اساسا در اکوسیستم های تالابی، هر میزان از حقابه که تامین شود، بخشی از اکوسیستم احیا می شود و بخش دیگری از آن همچنان خشک باقی می ماند و اگر این روند در طولانی مدت ادامه داشته باشد، امکان دارد که یک تالاب به محیطی خشک تبدیل شود که منشأ بروز ریزگردها است. بنابراین همان طور که اکنون تعداد زیادی از تالاب های مرکزی کشور بر اثر خشک شدن به کانون گرد و غبار تبدیل شده اند، اگر همچنان بخواهیم حقابه زیست محیطی دریاچه ارومیه را به صورت کامل تخصیص ندهیم، این دریاچه نیز به منشأ بروز طوفان های نمکی تبدیل می شود.
وی در پایان تصریح کرد: حقابه قانونی تعیین شده برای دریاچه ارومیه توسط سازمان حفاظت محیط زیست در سال های دارای بارندگی نُرمال و بالاتر از نُرمال، سالانه 3 میلیارد و 426 میلیون متر مکعب است که البته در سال های دارای بارندگی کمتر از نُرمال، وزارت نیرو اجازه دارد که برحسب میزان کاهش بارندگی، بخشی از حقابه دریاچه را تخصیص ندهد، اما در سال آبی گذشته (مهر 1400 تا شهریور 1401)، تنها به میزان یک میلیارد و 50 میلیون متر مکعب تا یک میلیارد و 100 میلیون متر مکعب حقابه به دریاچه ارومیه تخصیص یافت؛ یعنی در سال آبی قبل فقط حدود یک سوم حقابه محیط زیستی دریاچه ارومیه تامین شد.
