معاون برنامه‌ریزی امور مشاوره آموزش و پرورش در گفت‌وگو با ایلنا:
به ازای هر ۱۲ دانش‌آموز، یک ساعت خدمات راهنمایی و مشاوره داریم/ بهره‌گیری از ظرفیت والدین برای مدیریت بحران در ناآرامی‌های اخیر
معاون برنامه‌ریزی امور مشاوره اداره کل امور تربیتی وزارت آموزش و پرورش گفت: با توجه به شاخص تخصیص بر اساس سند نظام جامع راهنمایی و مشاوره برای ارائه خدمات مشاوره‌ای در مدارس و شاخص نیروی انسانی مشاور به ازای هر ۱۲ نفر دانش‌آموز، یک ساعت خدمات راهنمایی و مشاوره به تمامی مدارس تعلق می‌گیرد.
«طاهره فضائلی» معاون برنامه‌ریزی امور مشاوره اداره کل امور تربیتی وزارت آموزش و پرورش حضور روانشناسان و مشاوران در مدارس را از شروع دوره ابتدایی تا پایان دوره متوسطه دوم بسیار بااهمیت می‌داند، اما می‌گوید با توجه به محدودیت‌های و مشکلات ساختاری در آموزش و پرورش، در حال حاضر تخصیص مشاور به تمامی دوره‌های تحصیلی امکان‌پذیر نیست. به گفته فضائلی در روزهایی که مشاور در مدرسه حضور ندارد، از ظرفیت رابطین مراکز مشاوره برای اقدام بهنگام به ویژه در فوریت‌های روانی – اجتماعی بهره گرفته می‌شود. او تاکید دارد که مشاوران موظف هستند؛ ۲۴ ساعت در هفته در مدارس حاضر باشند. فضائلی در بخش دیگری از صحبت های خود در خصوص ناآرامی‌های اخیر در برخی مدارس، شورای تربیتی و مدیران را مسئول رسیدگی به اتفاقات دانست و از هماهنگی مرکز مشاوره و کارشناسان منطقه‌ای و استانی، تشکیل کمیته بحران و اقدامات مقتضی سخن گفت. در ادامه مطلب پیش رو، شرح گفت‌وگوی طاهره فضائلی با خبرنگار ایلنا را می‌خوانید:
تعداد مشاوران موجود در کشور ۱۳۰۰۰ نفر است
وضعیت کمی و کیفی مشاوران در مدارس را چطور ارزیابی می‌کنید؟
تعداد مشاوران موجود در کشور ۱۳۰۰۰ نفر است که بخش اعظم آنان در مدارس متوسطه اول ساماندهی شده‌اند و بطور کلی با توجه به شاخص تخصیص بر اساس سند نظام جامع راهنمایی و مشاوره برای ارائه خدمات مشاوره‌ای در مدارس و شاخص نیروی انسانی مشاور به ازای هر ۱۲ نفر دانش‌آموز، یک ساعت خدمات راهنمایی و مشاوره به تمامی مدارس تعلق می‌گیرد. برای ارائه خدمات مشاوره‌ای در مراکز مشاوره منطقه‌ای و استانی، شاخص نیروی انسانی هر ۲۰۰ نفر دانش آموز، یک ساعت خدمات مشاوره تخصصی در قالب فعالیت مراکز مشاوره و خدمات روان‌شناختی به صورت موظف تعلق می‌گیرد. در بخش کیفی، ما در حوزه مشاوره، نیروهای توانمند و متخصصی در مدارس و مراکز مشاوره داریم. لازم به ذکر است که بخش زیادی از نیروهای مشاور ما دارای تحصیلات و تخصص بالایی هستند و تعدادی از آن‌ها در دانشگاه‌های فرهنگیان و سایر دانشگاه‌های کشور تدریس می‌کنند و دارای پروانه فعالیت از سازمان نظام روانشناسی و مشاوره و سازمان بهزیستی هستند. همچنین در راستای توانمندسازی مشاوران و همکارانمان، برنامه‌ریزی‌های منسجمی صورت گرفته و در حال انجام است و خوشبختانه از ظرفیت و توانمندی همکارانمان جهت آموزش نیروهای جدیدالورود و انتقال تجربه این متخصصین به نیروهای جوان استفاده خواهیم کرد.
با کمبود نیروی انسانی مشاور مواجه هستیم
آیا در حال حاضر با کمبودی در خصوص حضور مشاوران متخصص در مدارس مواجه هستیم؟
بله، ما در حال حاضر به ویژه با کمبود نیروی انسانی مشاور مواجه هستیم. با توجه به اینکه تسریع خدمات راهنمایی و مشاوره‌ای به تمامی دوره‌های تحصیلی زمینه‌ساز رشد توانایی‌ها و استعدادهای نهفته، ارتقای سلامت روانی – اجتماعی و کاهش آسیب‌های اجتماعی در بین نسل آینده‌ساز کشور خواهد شد، با توجه به اذعان تمام کارشناسان و متخصصان امر تعلیم و تربیت، شکل‌گیری شخصیت در دوره کودکی شروع و در پایان دوره نوجوانی تحکیم می‌شود، بنابراین ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره‌ای مبتنی بر ویژگی‌های سنی و شخصیتی در طول این سال‌ها از ضروری‌ترین اقدامات آموزش و پرورش برای نیل به اهداف فوق خواهد بود. از این رو، حضور روانشناسان و مشاوران از شروع دوره ابتدایی تا پایان دوره متوسطه دوم بسیار با اهمیت است، ولیکن با توجه به محدودیت‌ها و مشکلات ساختاری در آموزش و پرورش، در حال حاضر تخصیص مشاور به تمامی دوره‌های تحصیلی امکان‌پذیر نیست، بنابراین به منظور پر کردن خلا موجود این اداره کل، از راهکارهای جایگزین از جمله جلب مشارکت تمامی ظرفیت‌های علمی (معلمان، دبیران، مربیان، معاونین، مدیران واحدهای آموزشی) در حوزه روانشناسی، مشاوره و رشته‌های مرتبط موجود در مدارس فاقد مشاور بهره جسته و برای حل مشکل نیروی انسانی از ظرفیت رابطان مشاور در مدارسی که فاقد نیروی مشاور هستند استفاده می‌شود که این نیروها از کارکنان رسمی شاغل در مدرسه (مدیر، معاون، دبیر و یا آموزگار) که دارای تحصیلات مرتبط (مشاوره و روانشناسی) بوده و نیمه مرتبط (مدیریت آموزشی، برنامه ریزی درسی و آموزشی، علوم اجتماعی و…) و به طور داوطلبانه و با رعایت اصول اخلاقی، علمی و تجربی انتخاب می‌شوند که نسبت به شناسایی و ارجاع دانش‌آموزان نیازمند خدمات مشاوره‌ای، با هسته‌ها و مراکز مشاوره مناطق اقدام می‌کنند.
مشاوران موظف به حضور ۲۴ ساعت در هفته در مدارس هستند
ساعت کار و حضور مشاوران در مدارس در حال حاضر به چه صورت است؟
مشاوران موظف به حضور ۲۴ ساعت در هفته در مدارس هستند. در روزهایی که مشاور در مدرسه حضور ندارد، از ظرفیت رابطین مراکز مشاوره برای اقدام بهنگام به ویژه در فوریت‌های روانی – اجتماعی بهره گرفته می‌شود.
افت تحصیلی از مشکلات شایع دانش‌آموزان در تمام مقاطع تحصیلی
بیشترین موضوعی که دانش‌آموزان برای حل آن به مشاوران رجوع می‌کنند، چیست؟
دانش‌آموزان معمولاً مسائل و مشکلات مختلفی دارند و این امر بستگی به مقطع تحصیلی، پایه تحصیلی و شرایط محیطی و فرهنگی و همچنین دوره رشدی آن‌ها دارد. غالباً مشکلات تحصیلی و افت تحصیلی یکی از مشکلات شایع تمامی دانش آموزان در تمامی مقاطع تحصیلی است. در مقطع ابتدایی بیشترین مشکلات بعد از مشکلات تحصیلی، اختلالات یادگیری، مشکلات و اختلالات اضطرابی و رشدی است. در مقطع متوسطه اول مشکلات تحصیلی، افت تحصیلی، روابط والد – فرزندی، مشکلات مربوط به دوره نوجوانی از مهمترین مشکلات دانش آموزان هستند و در مقطع متوسطه دوم هم مشکلات تحصیلی و افت تحصیلی، بی‌انگیزگی تحصیلی، مشکلات مربوط به دستیابی به هویت و آسیب‌های اجتماعی از مهمترین چالش‌های نوجوانان در این مقطع هستند.
آیا تعامل و نزدیکی و مراجعه دانش‌آموزان به مشاوران مدرسه نسبت به سال‌های قبل رشد داشته است؟ برای ارتقای روابط و ایجاد اطمینان در دانش‌آموزان برای مراجعه به مشاور چه اقداماتی کرده‌اید؟
با توجه به پایان دوره همه‌گیری کرونا و حضور فیزیکی دانش آموزان در مدارس، امکان تعامل مشاوران و والدین افزایش یافته است و بستر لازم برای درمیان گذاشتن مشکلات تحصیلی و روانی - اجتماعی فرزندان برای والدین مهیا شده است. یکی از بسترهای مهم برای افزایش تعامل بین مشاوران و دانش آموزان و والدین، بهره گیری از ظرفیت آموزش‌های گروهی، تشکل‌های دانش آموزی همیاران مشاور و برگزاری برنامه‌های آموزش خانواده است.
تشریح اقدامات مشاوران مدرسه در ۶ عرصه
گستره کاری مشاوران مدرسه تا چه اندازه‌ای است؟
در جریان فرایند راهنمایی و مشاوره، هر مشاوری به عنوان مدیر تخصصی بر اساس تخصص و تجربه‌ای کسب کرده می‌بایست در شش عرصه راهنمایی و مشاوره تربیتی، مشاوره تحصیلی، مشاوره شغلی و مشاوره خانواده، خدمات مشورتی و بهداشت روان ارائه خدمات کند که از مهمترین این خدمات می‌توان به این موارد اشاره کرد: مدیریت تخصصی ارائه خدمات، راهنمایی و مشاوره در سطوح مختلف و دوره‌های تحصیلی، تشکیل پرونده تخصصی مشاوره‌ای دانش آموزان و کارکنان مدرسه، ارتقاء توانمندی‌های روانی - اجتماعی دانش آموزان، اولیاء، معلمان و کارکنان، غربالگری، شناسایی، تشخیص، ارجاع و مداخله روان شناختی و پیگیری مراجعان، هدایت، راهنمایی و مشاوره تحصیلی، شغلی، تربیتی، خانوادگی و اجتماعی، تسهیل روند انتخاب و طرح‌ریزی تحصیلی و شغلی دانش آموزان، انجام هدایت تحصیلی دانش آموزان به شاخه‌ها و رشته‌های تحصیلی بر اساس توانایی، رغبت، علاقه، ویژگی‌های تحصیلی که از طریق عملکرد و سوابق آموزشی، تربیتی و بررسی‌های مشاوره‌ای و اجرای آزمون‌های مشاوره‌ای صورت می‌پذیرد، آموزش دروس مرتبط با حوزه راهنمایی و مشاوره، رصد و مداخله بهنگام و فوری در فوریت‌های روانی - اجتماعی (خودکشی، فقر، بی‌سرپناهی، تجاوز اخلاقی، جنسی، فرار، بدسرپرستی) و رویدادهای ناگوار تهدید کننده دانش آموزان، ارائه خدمات مشورتی و انجام فعالیت‌های تسهیل‌گری جهت کیفیت بخشی به فرایند یاددهی - یادگیری دانش‌آموزان، معلمان و کارکنان مدرسه، آگاهی بخشی به معلمان، مربیان، کارکنان مدرسه و اولیا از طریق ترسیم نیمرخ روانی- اجتماعی و استعدادیابی (استعداد برتر و عمومی) دانش‌آموزان را به صورت فردی و مدرسه‌ای و انجام مشاوره فردی و گروهی در سطح مدارس و مراکز مشاوره و خدمات روان‌شناختی.
بهره گیری از ظرفیت والدین برای کنترل و مدیریت بحران
در ناآرامی‌های اخیر فعالیت‌های مشاوران در مدارس تا چه اندازه توانست به کنترل اوضاع کمک کند؟ تجربه اتفاقات اخیر، چه تغییراتی در نقش مشاوران و بازتعریف کارکرد آن‌ها در مدارس ایجاد کرد؟ چقدر حس شد نیاز به روزآمدسازی وجود دارد؟
با توجه به این که یکی از وظایف مهم مشاوران رصد و اقدام بهنگام در فوریت‌های روانی – اجتماعی است، براین اساس بحران‌های اخیر بخشی از فوریت‌ها محسوب می‌شود که مشاوران بر اساس پروتکل‌های موجود با همکاری شورای تربیتی مدرسه و با مدیریت مدیران مدارس به عنوان مسئول اصلی کار و با هماهنگی مرکز مشاوره منطقه‌ای و استانی و کارشناسان منطقه‌ای و استانی کمیته بحران تشکیل و اقدام مقتضی را انجام می‌دهند البته بهره گیری از ظرفیت والدین برای کنترل و مدیریت این بحران در دستور کار مشاوران قرار دارد.
