در گفت‌وگو با ایلنا مطرح شد:
آموزش و پرورش برای ابتدایی‌ها یک ماه کلاس جبرانی بگذارد/ افت تربیتی در میان دانش‌آموزان
معاون اسبق متوسطه وزارت آموزش و پرورش با ابراز نگرانی از فقر تربیتی میان دانش‌آموزان گفت: ما مجبور به پذیرش درصدی از افت تحصیلی در دانش‌آموزان طی این دو سال اخیر هستیم و هرگاه از افت تحصیلی حرف می‌زنیم باید افت تربیتی را هم به آن اضافه کنیم.
"ابراهیم سحرخیز" معاون اسبق متوسطه وزارت آموزش و پرورش در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا درباره ارتباط بین فقر و تاثیر آن بر افت تحصیلی دانش‌آموزان پس از دو سال تحصیل مجازی گفت: فقر، نابرابری‌های آموزشی را تشدید می‌کند و در زمان آموزش غیرحضوری، این شکاف نمود بیشتری هم پیدا کرد.
او با اشاره به اینکه ما مجبور به پذیرش درصدی از افت تحصیلی دانش‌آموزان در این دو سال اخیر هستیم، توضیح داد: هرگاه از افت تحصیلی حرف می‌زنیم باید افت تربیتی را هم به آن اضافه کنیم. این بحث صرفا دربرگیرنده آموزش مفاهیم درسی و ارزیابی پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان نیست. مدرسه محیطی است که دانش‌آموزان از ابتدای ورود به آن و حتی پس از خروج از مدرسه، با سایر همکلاسی‌های خود تعامل و تعاطی افکار و احساسات دارند و از یکدیگر می‌آموزند.
ابراز نگرانی از فقر تربیتی
وی ادامه داد: در کلیت فضای مدرسه، در حیاط و در دل همین روابط است که بچه‌ها زندگی اجتماعی را تجربه می‌کنند و تشکیل گروه‌های دوستی در مدرسه در رشد اجتماعی و عاطفی آنها تاثیر بسزایی دارد. اگر این فرصت برای دانش‌آموز فراهم نشود، حتی اگر در فقر به سر نبرد، باز هم موهبت تربیت یافتن در مدرسه بی‌بهره است و به نوعی دچار فقر تربیتی می‌شود. مدرسه محیطی است که شرایط رشد را برای ساحت‌های یازده‌گانه یادگیری و تربیتی کودکان و نوجوانان فراهم می‌کند.
سحرخیر معتقد است: آموزش خارج از فضای مدرسه در بهترین شرایط هم نمی‌تواند خلاء تربیتی را برطرف کند. او با اشاره به تمایز و برتری شرایط تحصیلی برخی اقشار، گفت: یک خانواده متول می‌تواند با ترتیب دادن مسافرت‌ها، بردن بچه‌ها به محیط‌های بازی و آموزشی خصوصی، فراهم کردن تجهیزات مورد نیاز دانش‌آموز و حتی در اختیار گرفتن معلم خصوصی و سایر مکمل‌های آموزشی، به فرزندنش درتحصیل کمک و از افت تحصیلی او جلوگیری کند.
او ادامه داد: مثال مشابه این وضعیت را در دانش‌آموزان کنکوری می‌بینیم که در زمان کنکور از کتاب‌ها، بسته‌های کمک آموزشی و مشاوره‌هایی بهره می‌برند که به بهبود درسی آنها کمک می‌کند. همین قشر حتی در دوران کرونا می‌توانستند تجربه آموزش حضوری را برای خودشان فراهم کنند، اما آیا این امکان برای همه وجود داشت؟ طبیعتا اینطور نیست و چنین شرایطی مثلا برای فرزند یک کشاورز که در فقر به سر می‌برد وجود نداشت و فرزند این خانواده‌های کم برخوردار حتی در دوران کرونا مجبور بودند در مزرعه و... کار کنند و شاید به نوعی تبدیل به کودک کار هم شده بودند.
رابط مستقیم بین شرایط اقتصادی خانواده و پیشرفت تحصیلی فرزندان
سحرخیر تصریح کرد: در وضعیت فقر خانواده مجبور است چندین فرزند خود را در یک اتاق نگهداری کند و این شرایط قطعا از نظر روحی، آموزشی و تربیتی روی دانش‌آموزان تاثیر می‌گذارد. ضمن اینکه احتمال دارد در این شرایط پدر و مادر هر دو بی‌سواد هم باشند یا سوادشان در حدی نباشد که در درس‌های بچه به او کمک کنند. این وضعیت نتیجه فقر است و ما قبلا هم مطالعات گسترده‌ای در این زمینه داشتیم که نشان می‌داد بین سواد والدین و پایگاه اجتماعی و اقتصادی خانواده و پیشرفت تحصیلی فرزندان آنها رابطه و همبستگی مستقیم و مثبت وجود دارد. ما نمی‌توانیم چنین نتیجه‌ای که حاصل سال‌ها پژوهش‌های خودمان است را نادیده بگیریم.
معلم پایه اول باید متخصص باشد
معاون اسبق متوسطه وزارت آموزش‌وپرورش با تاکید بر اینکه برخی مقاطع تحصیلی در شرایط خاص کرونا آسیب بیشتری دیده‌اند و از حساسیت بیشتری هم در روند آموزش برخوردار هستند، گفت: جبران افت تحصیلی کلاس اول ابتدایی به غیر از آموزش حضوری آن هم به وسیله معلمی مجرب هیچ راه دیگری ندارد. پایه اصلی شکل‌گیری مهارت‌های اساسی خواندن، نوشتن و حساب کردن در سال اول ابتدایی شکل می‌گیرد و اگر ما این پایه را جدی نگیریم، شاهد نتایج نامطلوبی خواهیم بود. معلم این پایه باید متخصص باشد و پدر و مادر حتی اگر استاد دانشگاه هم باشند، نمی‌تواند جای معلم متخصص را بگیرند. دانش‌آموز ابتدایی نیاز دارد که دستش را بگیری و کلمه به کلمه به او بیاموزی و این کار آسانی نیست. ما دراین سطح هم ضعف داریم و این دوسال درگیری با کرونا، اوضاع را بدتر کرده است.
او افزود: یک زمانی ما برای بچه‌هایی که زبان مادری غیر از فارسی داشتند، به توصیه یونسکو قبل از آغاز رسمی مدرسه، یکی دو ماهی کلاس جداگانه برگزار می‌کردیم تا آنها تازه آماده شوند که همراه با همه بچه‌ها با زبان مشترک درس بخوانند که افت تحصیلی نداشته باشند، حالا شما امروز می‌بینید که برخی بچه‌ها الکی نمره گرفته‌اند و به پایه‌های بالاتر آمده‌اند و طبیعی است که این گروه از دانش‌آموزان با ضعف جبران ناپذیری رو به رو هستند.
آموزش و پرورش برای ابتدایی‌ها یک ماه کلاس جبرانی بگذارد
معاون اسبق متوسطه وزارت آموزش‌وپرورش در ادامه خاطرنشان کرد: پیشنهاد من به آموزش و پرورش این است که حتما یک ماه کلاس جبرانی بگذاریم و پایه اول ابتدایی را تحت هر شرایطی تقویت کنیم، چرا که پایه اول و دوم ابتدایی حساسیت زیادی دارد و در آینده دانش‌آموز موثر است. در آماری که سازمان پژوهش آموزش و پرورش قبل از کرونا ارائه داد، آمده بود که به دلیل اجرای نادرست ارزشیابی توصیفی در دوره ابتدایی و ارتقای خود به خود بچه‌ها به پایه‌های بالاتر تحصیلی، 35 درصد از دانش‌آموزان ما در دوران ابتدایی سواد خواندن و نوشتن ندارند! آمارهای بعد از کرونا هم که مختلف است؛ یک بار گفتند 5.5 میلیون و بار دیگر گفتند3.5 میلیون دانش‌آموز به شبکه اینترنت و آموزش استاندارد دسترسی نداشته‌اند که این آمارها یک فاجعه است.
دانش‌آموزان مناطق مرزی و محروم را در تصمیمات لحاظ نکردیم
سحرخیر با یادآوری این نکته که دوره ابتدایی ما همیشه از قدیم ضعف داشته است، بیان کرد: ما در این مقاطع معلم با تجربه به کار نگرفتیم، به آموزگار انگیزه نداده‌ایم، ارزشیابی توصیفی را به همان سیاقی که در دنیا اجرا می‌شود پیش نبرده‌ایم و برای خوشامد بچه‌ها و خانواده‌ها ارتقای پایه صورت گرفته و دانش‌آموزان مناطق مرزی و محروم و دارای نیازهای ویژه را درتصمیمات لحاظ نکردیم پس امروز نباید توقع داشته باشیم اوضاع خوبی در بحث سواد و شرایط تحصیل بچه‌ها داشته باشیم.
او در مورد نقش آموزش و پرورش در شناسایی دانش‌آموزانی که در شرایط فقر قرار دارند و لطمه بیشتری دراین شرایط دیده‌اند، گفت: من بعید می‌دانم دولت که یارانه می‌ریزد و آمار دارد چه کسانی تحت پوشش کمیته امداد یا بهزیستی و... هستند، با خبر نباشد که دانش‌آموزان کدام خانواده‌ها در فقر به سر می‌برند و حتما آمار دقیقی دارد. خانواده‌هایی با دهک‌های پایین و تحت پوشش بهزیستی، نشانگر فقر و در نتیجه افت تحصیلی بیشتر و نیازمند به حمایت و رسیدگی بهتر هستند. نکته مهم اینکه خانواده‌های فقیر اکثرا پرجمعیت هستند و درحاشیه شهرها زندگی می‌کنند و دولت باید خودش متوجه باشد که مدارس این مناطق توجه ویژه لازم دارند و کاملا روشن است که روستا، حاشیه نشین‌ها و یارانه بگیرها نیاز به کمک دولت دارند و فقر و در نتیجه افت تحصیلی دانش‌آموزان آنها بیشتر است و قطعا دولت آماری از این قشر دارد و می‌تواند بر همان اساس رسیدگی کند.
مدرسه نباید نردبان کنکور باشد
سحرخیر در پاسخ به این سوال که آیا سختی محتوای کتاب‌های درسی در برخی مقاطع علاوه بر فقر می‌تواند یکی دیگر از علل افت تحصیلی دانش‌آموزان باشد یا خیر، توضیح داد: کتاب‌های درسی در دوره ابتدایی در حال بازنگری است و حتی بعد از تولید، مجددا از طریق گروه‌های آموزشی و بازخوردهایی که از دانش‌آموزان، خانواده‌ها و معلمان می‌گیرند، محتوای کتاب‌ها اصلاح می‌شود. البته این رویه استاندارد کار است و اگر آموزش و پرورش احیانا این کار را نمی‌کند، من خبر ندارم. باید کتاب‌ها براساس تازه‌ترین روش‌های آموزشی، یادهی و یادگیری بازنگری و به روزرسانی شوند. امروز در دنیا روش‌های ماریا مونتسوری و روش‌های شناختی و فراشناختی در آموزش الفبا، ریاضیات و نگارش استفاده می‌شود و این روش ها قبلا سنجیده شده و می‌توان با خیال راحت‌تر از آن استفاده کرد، اما من معتقدم مدرسه نباید نردبان کنکور باشد.
او در پایان اظهار کرد: قبول دارم که برخی مفاهیم پایه دوم متوسطه سنگین است و اگر دنبال آموزش و پرورش عمومی هستیم باید بیشتر روی مهارت‌های زندگی متمرکز باشیم و این مسئله در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش هم آمده است و تاکید دارد که دانش‌آموز مهارتی یاد بگیرد که این مهارت مقدمه‌ای برای امرار معاش باشد. بنابراین با فرض اینکه سختی مطالب کتب درسی وجود دارد، می‌توان علاوه بر فقر و نبود امکانات برای برخی دانش‌آموزان، سختی محتوای درسی را هم علتی بدانیم که موجب افت تحصیلی می‌شود و این منحصر به رشته خاصی نیست و در هر رشته تحصیلی در مدرسه ممکن است این سختی محتوای کتاب درسی به دانش‌آموزان تحمیل شود که پیامدهایی مثل افت تحصیلی را به دنبال دارد.
