در گفت‌وگو با ایلنا مطرح شد:
"ازدواج غیرخردمندانه" روح جامعه را آزار می‌دهد/ در ایران مرد مصون و اعتبار اجتماعی خانواده با "زن" است
یک رفتارشناس گفت: ظاهرا مرد در ایران مصونیت دارد و می‌تواند هر کاری را که دلش می‌خواهد انجام دهد، در حالی که برای زنان اینطور نیست و مسئولیت اعتبار اجتماعی خانواده با زن است.
«مصطفی فروتن» روانشناس و رفتارشناس اجتماعی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا درباره تاثیر فرهنگ و جامعه بر همسرکشی در ماجرای قتل زن اهوازی توسط همسرش گفت: همسرکشی در فرهنگ لغت تخصصی مرتبط با حوزه علوم جرم‌شناسی و حوزه علوم رفتاری به مفهوم ثابتی گفته می‌شود که چه زن و چه مرد باعث سلب حیات همدیگر شوند. از دیرباز نیز قاعده بر این بوده، کسی که منتج به انجام چنین فعلی می‌شود، مجازات‌هایی بسیار سنگینی در جوامع مختلف مدنی برای او در نظر گرفته می‌شود که همچنان هم وجود دارد.
وی ادامه داد: همسرکشی از جرائم قدیمی است که در طول تاریخ بشر اتفاق افتاده و در ادوار مختلف به دلایل مختلفی هم صورت گرفته است، اما معمولا کشورها و نهادهای آماری از ارائه این آمار به صورت رسمی به دلایل مختلفی خودداری می‌کنند. این دلایل شامل برخی موضوعات از جمله جریحه‌دار کردن روحیه اجتماعی و تولید الگوی ناکارآمد و غلط است همچنین جرمی است که باعث تخریب فضای روانپزشکی جامعه می‌شود.
این رفتارشناس اجتماعی با بیان اینکه البته الگوهای قتل زنان و مردان کاملا با هم متفاوت است، تصریح کرد: وقتی ما در ارتباط با زن‌کشی صحبت می‌کنیم با یک محور خاص باید به قضیه نگاه کنیم و آن محور این است که زندگی تابعی از فرهنگ است. همانگونه که ازدواج‌ها، رفت و آمدها و ... بر حول محور فرهنگ صورت می‌گیرد زندگی کردن و نحوه ادبیات و چینش افکار ما براساس فرهنگ شکل می‌گیرد. باورهای غلطی نیز در ذهن ما بوجود می‌آید مبنی بر اینکه به طور کلی زن و مرد در ساختن و ایجاد یک اعتبار اجتماعی باهم فرق دارند. ساده‌تر آن این است که از نظر فرهنگی ما از بچگی به فرزندان‌مان می‌آموزیم که پسر مشکلی ندارد و هر کاری که بخواهد، می‌تواند انجام دهد.
فروتن خاطرنشان کرد: اما اگر دختری مرتکب فعلی شود که از نگاه اجتماعی و خانواده مذموم باشد، خانواده او را به شدت تنبیه و سرزنش می‌کند که دختر رفتار نادرستی داشته که این اتفاق افتاده است و دختر باید مراقبت می‌کرده و باید کمبود و کم‌کاری تمام افراد مقابلش را در نظر می‌گرفت. این موضوع نشان می‌دهد که ظاهرا مرد یک مصونیت دارد که می‌تواند هر کاری را که دلش می‌خواهد انجام دهد، در حالی که برای زنان اینطور نیست. یعنی مسئولیت اعتبار اجتماعی خانواده با زن است.
وی با اشاره به نقش قومیت‌ها در بروز قتل‌های ناموسی گفت: نقش‌های قومیتی نیز در تولید چنین قتل‌هایی بسیار مهم است. ما گاهی می‌شنویم که این مسئولیت برای برخی اقوام به نوع دیگری تعریف می‌شود. با توجه به اینکه خیانت همسر و رفتارهای اینچنینی بسیار آزار دهنده است اما نگاه فرد به موضوع براساس تبعیت فرهنگی باعث ایجاد یک باور تشدید شده و بزرگنمایی شده‌ای می‌شود که تحت نظریه‌های هوش قومیتی تعریف می‌شود. یکی از دلایل دیگری که باعث بروز چنین قصه‌های هولناکی در کالبد یک جامعه می‌شود، نگاه مالکیتی به زن است. یعنی وقتی یک مرد با یک زن ازدواج می‌کند، آن زن مال اوست و اینگونه به نظر می‌رسد که فردیت یک زن و حقوق فردی یک زن اعم از حقوقی که می‌تواند در قانون برای آن زن تعریف شده باشد زیر سوال می‌رود و آن زن تماما باید همانی باشد که مرد مقابلش می‌خواهد.
این رفتارشناس اجتماعی با بیان اینکه تعاریف نادرست از مفاهیم اجتماعی ارزشی در یک ساختار بسیار تاثیرگذار است، گفت: مسائل اجتماعی ارزشی مانند غیرت نیز یکی از موضوعات تاثیرگذار است. تعریف غیرت در نگاه عام جامعه از نظر بسیاری از زنان این است که غیرتمند، مردی است که به همسرش می‌گوید خیلی آرایش نکند، با کسی صحبت نکند، اینگونه لباس بپوشد اینها نمادها و تعاریف نادرستی از این مفاهیم ارزشی است. این تعریف از نظر مردان نیز اینگونه است که می‌گویند من روی زنم غیرت دارم و اجازه نمی‌دهم هر کاری را انجام دهد، اجازه نمی دهم هر جایی برود. اینها تماما روی رفتارهای ما تاثیرگذار است.
فروتن با بیان اینکه اختلالات روانپزشکی و اختلالات رفتاری نیز بسیار اهمیت دارد، گفت: وقتی ما از اختلالات روانپزشکی صحبت می‌کنیم یعنی کسی که مبتلا به پانارویید است؛ شکاکیت در وجود او وجود دارد. در ظاهر، افراد ناآگاه این مصادیق را نشانه‌های خوبی برای داشتن یک ارتباط خوب با همسرشان می‌دانند، اما این نوع رفتارها جزو دسته اختلالات روانپزشکی است و متاسفانه کمتر دیده شده است که درمان روی این افراد جواب دهد و اساسا این افراد برای درمان اقدام نمی‌کنند.
او ادامه داد: مصرف مواد مخدر و استفاده از مشروبات الکی نیز در تسریع و تسهیل این مسئله بسیار مهم است. نکته دیگر که متاسفانه تبدیل به یک هنجار اجتماعی هم شده است فقدان دانش کافی فردی در مقابل همسر است و دادن اطلاعات منفی مختلف برای جلب نظر یا ایجاد تخریب است. زن و شوهر نمی‌دانند چگونه باید نظر مساعد یکدیگر را جلب کنند، نمی‌دانند چگونه دلبری کنند و یا با به زبان آوردن اطلاعاتی که مربوط به گذشته است یا با پررنگ نشان دادن آن چه که در زندگی آن‌ها وجود دارد باعث می‌شوند، طرف مقابل حتی اگر کوچکترین پایه‌های اختلال روانپزشکی را هم داشته باشد، مشکلات بسیار بزرگ به نظر برسد تا جایی که شاید زن صرفا به دنبال دریافت محبتی از همسرش بوده، اما این قضیه باعث ایجاد تخریب روابط شده و فقدان مهارت‌های فردی باعث بروز چنین اتفاقاتی می‌شود.
وی با اشاره به قتل زن جوان اهوازی توسط همسرش ادامه داد: در زندگی همین زوج نیز هر کدام از اعضای خانواده معتقدند که اینها حالشان خوب بوده است، مگر می‌شود کسی با کسی مشکلی نداشته باشد و یک شبه این اتفاق بیفتد. قطعا اختلافات پنهان زوجین یا پنهان کردن نارضایتی از طرفین به بهانه ترس یا آبروی اجتماعی، فقدان پشتوانه حمایتی از سوی خانواده، پنهان‌کاری اختلاف و فقدان مهارت‌های بین‌فردی در این موارد بسیار خودنمایی می‌کند.
این رفتارشناس اجتماعی تصریح کرد: در امثال این زندگی‌ها ما شاهد هستیم که ازدواج‌های هیجانی غیراصولی هم دیده می‌شود. خانواده‌های غافل طرفین و عدم مدیریت بلوغ‌های عاطفی و هیجانی فرزندانشان، باعث ایجاد تمایل در ازدواج‌های زودهنگام و نابخردانه می‌شود این موضوع در نهایت کار را تا جایی جلو می‌برد که پایین‌بودن این بلوغ‌ها و سطح پایین مهارت‌های فردی باعث ورود به پرونده ازدواج شود. البته طبعا مسائل اقتصادی و اجتماعی نیز در این موضوع بسیار اهمیت دارد. یعنی طولانی بودن زمان کار همسر، کمبود انرژی و انگیزه برای باهم بودن، زمینه‌ساز تولید خیانت‌ها از درگاه‌های مختلف می‌شود.
فروتن درباره برخی اظهارنظرها مبنی براینکه فضای مجازی باعث بروز چنین اتفاقاتی می‌شود، خاطرنشان کرد: بسیاری از افراد معتقدند که شبکه‌های اجتماعی باعث ایجاد اختلالات در زندگی طرفین و حتی پدیده‌ای مانند همسرکشی می‌شود؛ باید این نظریه را رد کنم. شبکه‌های اجتماعی و درگاه‌های اجتماعی به صورت مجازی تسهیل کننده هستند و نه تولید کننده. زندگی که به اندازه کافی قدرت داشته باشد در این درگاه‌ها هرگز آسیب نخواهد دید و نکته دیگر که بسیار موثر است و کار را خراب می‌کند قوانین خاموش و تاخیر در اجرای برخی از این موارد جرم در مقام مجازات است.وقتی قوانین دست و پاگیر در درخواست طلاق از سوی زن وجود دارد متاسفانه زن نمی‌تواند اختلالات مرد را اثبات کند و سر از جاهایی برای تنفس کردن در می‌آورد که متاسفانه جاهای خوبی نیست.
وی ادامه داد: همچنین به طور کلی سلب حیات بزرگترین جرم در هر جامعه مدنی است، قانون‌گذاران در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه بیشترین مجازات را برای این جرم در نظر گرفته‌اند، اما متاسفانه کمتر دیده شده در زمینه‌های تبلور این جرم کاری صورت گرفته باشد و در نهایت اتفاقی که می‌افتد تخریب چهره زندگی مشترک توسط چنین حوادثی باعث عام شدن این قضیه می‌شود و وقتی چنین اتفاقی برای یک زوج می‌افتد، ردپای آن در تمامی ساختارهای مشابه دیده می‌شود چه در داخل آن قبیله، شهر، کشور و چه در کشورهای دیگر بازتاب‌های ناامید کننده‌ای دارد.
این رفتارشناس اجتماعی با تاکید بر اینکه ازدواج خردمندانه باید موردنظر باشد نه صرفا ازدواج، گفت: ازدواج فی‌نفسه کار راحتی است و هر کسی که تا حدودی مانند همین ازدواج مورد نظر حتی به سن قانونی هم نرسیده باشد، متاسفانه با یک گواهی رشد می‌تواند مسئله را هموار کرده و ازدواج صورت گیرد اما آیا هر ازدواجی می‌تواند ازدواج پایدار بوده و باعث سرافرازی شود. ما در ارتباط با ازدواج بالغانه و خردمندانه صحبت می‌کنیم. متاسفانه ازدواج های غیراصولی تاثیرش را بر روان و روح جامعه می‌گذارد.
فروتن تاکید کرد: ما باید بدانیم که وقتی در ارتباط با یک فعل صحبت می‌کنیم، بدانیم ترکش‌ها و تبعات آن فعل چیست.متاسفانه مواردی که گفته شده همیشه بوده و هست، اما ما زمانی به آن می‌پردازیم که یک حادثه تلخ شکل گرفته است و ما ترمیم این قضیه را فراموش می‌کنیم تا زمانی که یک قتل مشابه انجام شود. اگر قرار باشد روزی جامعه‌ای عاری از خشونت‌های این چنینی داشته باشیم نیاز به ورود به مباحثی است که گفته شد و درمان آن نیز مهندسی معکوس مواردی است که در قالب علت‌ها بیان شده است و امیدواریم سیاست‌گذاران بتوانند این مورد را پایدارسازی کنند.
