هیچ حوضه‌ آبخیزی، آب مازاد ندارد/ "وعده انتقال آب" خطای استراتژیک است

«مهدی قمیشی» رئیس دانشکده علوم آب و محیط زیست دانشگاه شهید چمران اهواز در ارتباط با وضعیت مدیریت منابع آب در خوزستان گفت: به صورت عمده ۳ اشکال مهم در مساله مدیریت آب در خوزستان وجود دارد که مهمترینش این است که این استان نسبت به همه حوزه‌هایی که از آنها آب واردش می‌شود، پایین ترین نقطه است؛ یعنی باید آب از استان های مختلف بگذرد تا به استان خوزستان برسد.

او افزود: رودخانه «کرخه» که ۶ استان آب مورد نیازشان را از این رودخانه تامین می‌کنند، برای استان خوزستان بسیار مهم است و از طرفی بسیار مهمتر است که وزارت نیرو فرمولی تعیین کند که این آب به درستی و با در نظر گرفتن منافع ملی و مسائل زیست محیطی توزیع شود، زیرا در پایین دست سد کرخه هورالعظیم قرار دارد که معمولاً حقابه اش اصلا به مقداری که نیاز دارد داده نمی شود.

قمیشی افزود: مشکلات رودخانه های «کارون» و «دز» نیز بیشتر به انتقال آب بین حوضه‌ای مربوط می‌شود. متاسفانه انتقال آب بین حوضه ای که قبلا انجام شده و هنوز برنامه انتقال آب بیشتر وجود دارد در مدیریت منابع آب استان خوزستان مشکل ایجاد کرده است، زیرا معلوم نیست چقدر آب به حوضه کارون وارد می شود.

او در ادامه گفت: رودخانه «مارون» هم حوضه مهم دیگری برای تالاب «شادگان» است که متاسفانه باز هم حقابه زیست محیطی شادگان از طریق جراحی و مارون به این تالاب نمی‌رسد. مشکل عدم تامین حقابه زیست‌محیطی تالاب هایی که در استان به این رودخانه ها وابسته اند متاسفانه سالیان سال است که وجود دارد.

استاد دانشگاه چمران گفت: مشکل وزارت نیرو اولویت ندادن مسائل زیست محیطی است. وزارت نیرو خودش را موظف به تامین حقابه زیست محیطی ‌پایین دست رودخانه‌ها و تالاب ها نمی‌داند. تا زمانی که  این وزارتخانه خودش را موظف به تامین حق آبه تالاب ها نداند، این مشکل باقی خواهد ماند.

قمیشی گفت: وزارت نیرو معمولاً روی همه آورد رودخانه ها حساب باز می‌کند و سعی می کند متوسط آورد رودخانه‌ها را کاملا به کار بگیرد. در برنامه ریزی منابع آب چنین کاری کاملا اشتباه است و معمولاً  از نظر علمی تنها باید ۴۰ درصد آورده رودخانه‌ها را به کار بگیریم. اگر بخواهیم با توجه به شرایط کشور کمی هم اغماض کنیم، باید تنها حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد منابع آب را برداشت کنیم و بگذاریم بقیه در بستر خودش باقی بماند.

او افزود: آورد آب به استان خوزستان مشخص نیست زیرا در پایین دست قرار گرفته است و معمولاً استان های بالا دست مقدار آبی که بخواهند برداشت می‌کنند و اگر از مازاد آن چیزی ماند به استان خوزستان می‌رسد. یعنی استان خوزستان مشکل عرضه دارد و مشخص نیست چقدر آب باید به این استان وارد شود و بعد از آن با مشکل مدیریت تقاضا و تقسیم آب بین بخش های مختلف مصرف با لحاظ کردن بهره‌وری آب مواجه هستیم.

قمیشی گفت: صرف نظر از کاری که می‌شود در استان‌های بالا دست انجام داد، باید کشت‌های پرمصرف را در استان خوزستان کنترل کرد. اولین گام این است که فرهنگ سازی شود و کشت های پرمصرف مانند برنج و تا حدی نیشکر در استان خوزستان کمتر و محدود شود.از طرفی اگر بشود از آب‌های غیرمتعارف در صنعت استفاده کرد و پساب ها به کارگیری مجدد شوند و یا با کشت های شور پسند بتوانیم حجم آن را کم کنیم، به مهم ترین اولویت های استان خوزستان رسیدگی کرده ایم.

او افزود: متاسفانه صنایع کشور کارهایشان را بسیار راحت انجام می‌دهند؛ یعنی از چاه های آب یا آب های سطحی برداشت می‌کنند و در صنعت به کار می گیرند. در حالی که در هیچ جای دنیا چنین کاری نمی‌کنند. آن چیزی که در سایر کشورهای دنیا متعارف است این است که اولاً صنایع معمولا آب را بازچرخانی می کنند و بعد از یک بار استفاده آن را وارد رودخانه یا محل پساب نمی‌کنند.

قمیشی گفت: بیشتر آبی که صنایع نیاز دارند مربوط به سیستم های خنک کننده است و این سیستم ها نیاز به آب شیرین رودخانه ها ندارند و می تواند از آب های غیرمتعارف یعنی آب تصفیه شده فاضلاب های خانگی یا تسویه نسبی پساب های کشاورزی استفاده کنند، اما این زحمت را به خودشان نمی‌دهند.

قمیشی گفت: اگر بخواهد مدیریت منابع آب مانند گذشته پیش رود وضعیت در خوزستان سال به سال بدتر خواهد شد. برای مثال رودخانه کرخه تابستان سال گذشته دچار مشکل بود اولین انتظاری که ما داشتیم این بود که بارگذاری جدیدی روی حوضه کرخه انجام نشود، اما امسال هم در حال انجام بارگذاری بیشتر بر روی رودخانه کرخه هستند و آن را شدیدتر می‌کنند.

او افزود: متاسفانه با همان سیاست های غلط گذشته کار پیش می‌رود. باید سعی کنیم بارگذاری بر روی رودخانه‌ها را کمتر کنیم تا وضعیت رودخانه ها روال منطقی تری پیدا کند، اما این رویه دیده نمی شود.

قمیشی گفت: از دانشگاه ما که هیچ وقت نظر نخواستند، اما اولین کاری که باید در حوضه های آبخیز انجام شود این است که باید حوضه های مختلف، مصرف آب خودشان را با درنظر گرفتن مسائل زیست محیطی، با مقدار آب هر حوضه تنظیم کنند. هر حوضه باید بر اساس مقدار آبی که دارد، باید برنامه ریزی کند. این که به حوضه های مختلف وعده داده شود که ممکن است از حوضه‌های دیگر آب به آن وارد شود، اولین خطای استراتژیک است و اشتباهات همین طور ادامه پیدا خواهد کرد.

او افزود: اما اگر این حوضه ها بدانند که همه حوضه ها مشکل آب دارند و آب از دیگر بخش‌ها انتقال داده نخواهد شد، آن موقع مجبورند بر اساس مقدار آبی که دارند، البته با تاکید بر حفظ حقابه های زیست محیطی، برنامه ریزی توسعه خودشان را انجام دهند.

قمیشی گفت: با این رویکرد حوضه زاینده رود می‌داند که مقدار مشخصی آب دارد. بخشی از آن را باید به تالاب گاوخونی بدهد مقداری دیگر را هم می‌توان برای آب شرب یا صنعت و کشاورزی استفاده کند. بنابراین دیگر هیچ وقت به خودش اجازه توسعه بیش از حد نمی‌دهد.

او افزود: ما هیچ حوضه آبخیزی در کشورمان نداریم که آب مازاد داشته باشد. بنابراین باید بر این خواسته غیرمنطقی خط بطلان بکشند و مردم همه استان‌ها را راحت کند که چنین چیزی در برنامه دولت نیست. با این رویکرد، همه حوضه ها مجبور هستند بیشتر فکر کنند، مدیریت صحیح تری اعمال کنند، راندمان به‌کارگیری آب را بالا ببرند و بهره وری آب را بیشتر کنند. در این صورت است که آینده کشور تضمین خواهد شد.