​گونه‌های جانوری و گیاهیِ در معرض خطر انقراض/ برتری تنوع زیستی ایران نسبت به سایر کشورها

بنابر اعلام پایگاه اطلاع رسانی سازمان حفاظت محیط زیست، در این ‌پیام آمده است:« منحصر به فردترین خصوصیت کره زمین، وجود حیات بر روی این سیاره و شگفت انگیزترین وجهه حیات، تنوع زیستی است. واژه تنوع زیستی همه اشکال حیات بر روی کره زمین در تمامی سطوح از ژن ها تا اکوسیستم ها را شامل می شود و فرآیندهای تکاملی، اکولوژیک و فرهنگی را در راستای غنا و تثبیت زندگی فراهم می‌سازد. تنوع زیستی با فراهم نمودن اجزا و زیرساخت‌های ضروری حیات از جمله غذا، منابع آبی، آب و هوای سالم، تشکیل و حفاظت از خاک، حفاظت در برابر مخاطرات طبیعی و بیماری‌ها (از طریق تعدیل آب وهوا، سیلاب‌ها، آفات و...)، حفظ تعادل اکولوژیک و سایر خدمات باارزش اقتصادی بویژه در بخش کشاورزی و صنعت نقش بسزایی در تشکیل و رونق جوامع انسانی داشته است.

فواید و ظرفیت‌های بالقوه تنوع زیستی هنوز کاملا شناخته نشده و مواردی مثل داروهای جدید و سایر خدمات بسیار ارزشمند ذخایر زیستی، در دست بررسی هستند. با این تفاصیل و نظر به اهمیت تنوع زیستی، هرساله روز جهانی تنوع‌زیستی در ماه بهار  (۲۲ ماه می میلادی برابر با اول خرداد ۱۴۰۰ ) برگزار می‌شود که موجب افزایش آگاهی جهانی در مورد اهمیت حفاظت از  تنوع‌زیستی جهانی شامل انواع مختلف گیاهان، جانوران، میکروارگانیسم‌ها و اکوسیستم‌های در برگیرنده آن می‌شود. دبیرخانه کنوانسیون تنوع زیستی که یک معاهده بین‌المللی در این زمینه است، امسال شعار :"ما بخشی از راه حل هستیم" را برای این مناسبت برگزیده است.

شعاری که بر اهمیت نقش انسان در گره‌گشایی از معضلات تنوع زیستی تاکید می‌نماید. این شعار به عنوان تداوم جنبش تولید شده در سال گذشته تحت عنوان "راه حل های ما در طبیعت است" انتخاب شد، که به عنوان یک یادآوری است که تنوع زیستی پاسخ چندین چالش توسعه پایدار است و  راه حل‌های کاربردی و اصولی در زمینه  آب و هوا، مسائل بهداشتی، امنیت غذایی، بحران کمبود آب شیرین  و معیشت پایدار را ارائه می‌دهد. در واقع وقتی تنوع زیستی مشکلی دارد، بشریت هم  مشکل دارد؛ همچنین باید یادآور شد که تنوع زیستی فقط شامل انواع حیات وحش نمی‌شود. این حقیقت بنیادین شامل تفاوت‌های ژنتیکی در هر گونه - به عنوان مثال، بین انواع محصولات و نژادهای دام  و انواع اکوسیستم‌ها (دریاچه‌ها، جنگل‌ها، بیابان‌ها، مناطق کشاورزی) می‌باشد. ماهی‌ها حدود 20 درصد پروتئین حیوانی برای سه میلیارد نفر را تامین می‌کنند و 80 درصد رژیم غذایی آدمی از طریق انواع گیاهان تامین می‌شود، اما از دست دادن تنوع زیستی، بسیاری از امور از جمله سلامتی بشر را تهدید می‌کند. ثابت شده است که آسیب دیدن تنوع زیستی می‌تواند باعث گسترش بیماری‌هایی منتقل شده از حیوانات به انسان شود. اگر تنوع زیستی را حفاظت نماییم در حقیقت ابزارهای بسیار خوبی برای مبارزه با بیماری‌های همه‌گیر مانند ویروس  کرونا در اختیار داریم.

مهمترین متولی تنوع زیستی در کشور ما سازمان حفاظت محیط زیست است که با ایجاد ساختارهای قانونی و اجرایی، رعایت ابعاد مختلف توسعه پایدار و هدایت پیشرفت های صنعتی و اقتصادی سازگار با طبیعت کارنامه قابل قبولی در این زمینه ارائه کرده است. کشور ایران اکنون با زحمات و کوشش های فراوان دارای ۳۰ پارک ملی، ۱۷۰ منطقه حفاظت شده، ۴۵ پناهگاه حیات وحش و ۳۷ اثر طبیعی ملی است که این مجموعه مانند چتری تنوع زیستی ایران را حفاظت می‌نماید. کشور ایران به دلیل شرایط جغرافیایی، برخورداری از تنوع آب و هوایی، وجود منابع آبی عظیم دریای خزر در شمال و خلیج فارس و دریای عمان در جنوب از تنوع گونه‌ای بالایی برخوردار است. براساس آخرین بررسی ‌ها حدود ۱۳۰۰ گونه جانوری مهره‌دار اعم از پستاندار، پرنده، خزنده، دوزیست و ماهیان آب ‌های داخلی، حدود ۳۰۰۰۰ گونه جانوری بی‌مهره و ۸۰۰۰ گونه گیاهی(فقط گیاهان عالی) شناسایی شده است.  

بدون شک کشور ما در منطقه جنوب غرب آسیا و خاورمیانه نیز جایگاه بالایی دارد. ایران با قرار گرفتن در غرب منطقه پاله آرکتیک، یکی از شناخته شده‌ترین مراکز مهم تنوع زیستی و میراث طبیعی به دلیل محل تلاقی و اتصال نواحی عمده جغرافیایی گیاهی می‌باشد. حفاظت از تنوع زیستی در کشور ما با انتخاب و اولویت گونه‌های شاخص بویژه گونه‌های گوشتخوار که زیستگاه و محدوده زندگی بزرگی دارند، می‌تواند سودمند باشد. هرچند ارزیابی دقیق وضعیت تنوع زیستی ایران با توجه به اینکه شاخص‌های ملی تنوع زیستی کاملا مشخص نشده‌اند، تا حدودی مشکل است اما اگر به مقایسه وضعیت محیط زیست ایران با بسیاری از کشورها بپردازیم برتری تنوع زیستی و عملکرد موفق سازمان مشخص می شود. تنها یک مثال کوچک در این زمینه جمعیت پلنگ است که در کشور ترکیه تقریبا از بین رفته است ولی در کشور ما در بسیاری از نقاط حتی استان تهران دیده می‌شود.

متاسفانه در طول دو دهه گذشته و به استناد اطلاعات موجود، فعالیت های انسانی منجر به تخریب نگران کنننده اکوسیستم ها، حذف ژن ها، گونه ها و قابلیت های زیستی شده اند و با توسعه بی ضابطه و مغایر با اصول توسعه پایدار و مدیریت سبز در مناطق شهری، بخش کشاورزی و صنعت، تهدیدات و فشار غیر متعارف و غیر قابل قبولی بر این ذخایر زیستی وارد آمده است. تهدیدات انسانی بر روی تنوع زیستی در طول ۵۰ سال گذشته سرعت بسیار بیشتری نسبت به تمامی تاریخ حیات بشر داشته است. بطور قطع تبعات و پیامدهای از بین رفتن تنوع زیستی و اختلال در عملکرد اکوسیستم ها منجر به کاهش و یا حتی عدم توانایی آنها برای ارائه خدمات و تامین نیازهای بشر خواهد بود. طبق اعلام سازمان ملل متحد، سه چهارم محیط زمین و حدود ۶۶ درصد محیط دریایی توسط فعالیت‌های انسانی تغییر یافته است و آخرین گزارش ارائه شده توسط پلت فرم سیاست بین المللی علوم بین دولتی در مورد تنوع زیستی و خدمات اکوسیستم (IPBES)، اظهار می‌دارد که بیش از یک میلیون گونه جانوری و گیاهی در معرض خطر انقراض قرار دارند.

بنابر این هر گونه برنامه ریزی و اقدام در راستای مدیریت بهینه و اصولی حفاظت از تنوع زیستی کشور، تعامل و همکاری مستمر ارگان‌های متولی و بهره‌مندی از فرصت‌های بین‌المللی و منابع مالی و تخصصی آنها می‌تواند نقش بسیار مهم و کلیدی در حفظ تنوع زیستی در کنار توسعه پایدار باشد. امید که با عزم همگانی مسئولین و سیاستگزاران، مردم، رسانه‌ها و فعالین محیط زیست این سرمایه ارزشمند را برای نسل‌های آینده کشور حفظ و حراست نماییم.»