در گفت‌وگو با برگزیده جایزه معمار ۹۸ مطرح شد؛
«خانه آیینه ورزان» مثل انسان امروزی ساده اما سرشار از پیچیدگی است
پروژه «خانه آیینه ورزان» که توانست رتبه سوم معمار برتر سال ۹۸ را کسب کند، با الهام از ویژگی‌های خانه‌های یزد ساخته شده است. مثلی از انسان امروزی است که ساده اما سرشار از پیچیدگی است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، جایزه معمار هر ساله در مهرماه برگزار می‌شود و یکی از رویدادهای مهم معماری کشور محسوب می‌شود. در ۱۱ مهر سال ۹۸ نیز مراسم اهدای جوایز مانند سال‌های قبل در چهار گروه مسکونی تک واحدی، مسکونی آپارتمانی، عمومی و بازسازی و مرمت برگزار و پروژه‌های برگزیده انتخاب شدند.
پروژه «خانه آیینه ورزان» در نوزدهمین دوره جایزه معمار ۹۸ توانست رتبه سوم در گروه مسکونی تک واحدی را به خود اختصاص دهد. طراحی و ساخت این پروژه برعهده «مجید زمانی» و «محدثه یونسی» بود.
خلاقیت و نوآوری در طراحی، نوآوری در کاربرد مصالح و فناوری ساختمان، مواجهه خلاقانه با مشکلات خاص پروژه (محدودیت‌های اقتصادی، شرایط خاص سایت از نظر ابعاد و اندازه‌ها، ضوابط و رویه‌های قانونی و دشواری‌های فنی) از جمله معیارهای داوری در معتبرترین جایزه معماری ایران است. ملاک‌هایی که از نگاه هیئت داوران جایزه معمار ۹۸ در «خانه آیینه ورزان» رعایت شده است.
این ساختمان در سه طبقه با زیر بنای ۳۸۵ متر مربع در روستای دو هزار ساله آیینه ورزان که سابقه آن به دوران مغول برمی‌گردد، در منطقه آبسرد (۱۷ کیلومتری شهرستان دماوند) قرار دارد. طراحی و اجرای خانه آیینه ورزان از تابستان سال ۱۳۹۶ آغاز شده و در نیمه اول سال ۱۳۹۸ به پایان رسید.
در همین ارتباط با مجید زمانی، یکی از دو طراح و مشاور معماری این پروژه به گفتگو نشستیم.
ویژگی مهم پروژه خانه آیینه ورزان از نگاه شما چیست؟
در ابتدا که طراحی و ساخت خانه آیینه ورزان به ما پیشنهاد شد، یک «تضاد» را محور قرار دادیم که البته بر مبنای خواسته کارفرما بود. قرار شد به همان اندازه که ساختمان از بیرون سخت و غیرقابل نفوذ به نظر می‌رسد، از درون کاملاً شفاف و قابل دسترس باشد. به عبارت دیگر سراغ معماری درونگرا رفتیم.
شاید بهترین مثال برای معماری درونگرا معماری خانه‌های سنتی یزد باشد. در کوچه‌های یزد شما با خانه‌هایی مواجه می‌شوید که نمای بیرونی آن، نمایانگر معماری درون خانه نیست و با یکسری لایه‌های سخت رو به رو هستید. تمام اتفاقات، پیچیدگی‌ها و زیبایی‌های معماری زمانی به چشم ناظر می‌آید که فرد وارد خانه شود. در این گونه از معماری، فضاها رو به بیرون نیستند و یک لایه درونی دارند. معماری ساختمان‌ها قرار نیست رو به بیرون خودنمایی کند. این باعث می‌شود که ساکنان احساس امنیت کنند و حس خوبی داشته باشند.
در خانه آیینه ورزان ما به دنبال تعریف جدیدی از فضای درونگرا بودیم؛ نمای بیرونی بنا کاملاً یک تصویر غیرقابل نفوذ و سخت را ارئه می‌دهد. برای ما مهم بود که معماری این ساختمان نمودی از جامعه ایرانی باشد. اصولاً در فرهنگ ایرانی نهاد خانوده از بیرون خیلی سخت به نظر می‌رسد و نمی‌توان به راحتی به آن نفوذ کرد، اما وقتی وارد همین خانواده شده و پس از جلب اعتماد به آدم‌ها نزدیک شوید، آغوششان باز است. این بنا هم از بیرون خیلی سخت به نظر می‌رسید، اما از درون کاملاً متفاوت است؛ یعنی وقتی شما وارد ساختمان می‌شوید آن لایه سخت بیرونی دژگونه و نفوذناپذیر تغییر می‌کند. لایه‌ها روی هم حرکت می‌کنند و فضاهای متنوعی دارید که کاملاً تعریف عوض می‌شود.
از لحاظ فنی روی چه عناصری تاکید داشتید؟
علاوه بر این تضاد، اصل دیگری که در این پروژه خیلی برای ما مهم بود و سعی کردیم بازتعریف جدیدی از آن داشته باشیم، بحث نور بود. در خانه آیینه ورزان، کاربرد «نور» چیزی بیش از خصلت اصلی آن یعنی روشنایی است. نور و سایه تعریف دیگری دارند و تبدیل به فرم می‌شوند. کارکرد آنها ایجاد فضاهایی است که در ساختمان حالت‌های مختلفی به وجود می‌آورد. به این ترتیب در یک فضای یکسان در ساعات مختلف، شاهد حالت‌های مختلف هستیم که برای ساکنان احساس دلنشین تنوع فضایی به ارمغان می‌آورد.
خانه آیینه ورزان برای انسان امروزی طراحی شده است. انسانی که درعین سادگی سرشار از پیچیدگی است. این ساختمان هم در عین سادگی، پر از فضاهای متنوع است. ساکنان مدام درحال کشف فضاها و لایه‌های مختلف هستند. از سوی دیگر، زاویه دیدهای متنوعی را هم چه از درون فضا به بیرون و چه در داخل آن تجربه می‌کنند. برای ما مهم بود که این بنا برای کاربران قابل حس و ملموس باشد. هدف این بود که کاربر با حرکت در ساختمان، پیچیدگی‌های آن را کشف کند و از آن لذت ببرد.
این ایده‌ها بیشتر بر اساس خواسته کارفرما شکل گرفت یا نگاه شما نیز در آن دخیل بود؟
ترکیبی از هر دو نگاه و ایده بود. ما مشاور معماری هستیم. با پیشنهاداتی که ارئه می‌دهیم، خواسته و ذهنیت کارفرما را در قالب معماری پیاده می‌کنیم. ببینید، اصل مهم برای ما احساس رضایت و لذت کارفرما هنگام تحویل گرفتن پروژه است. در خانه آیینه ورزان هم این همفکری واقعاً در حد بسیار بالایی وجود داشت.
از سوی دیگر، از آنجا که هم طراحی و هم اجرا به صورت همزمان با خودمان بود، کار با سرعت و کیفیت بیشتری جلو می‌رفت. البته منظورم از طراحی به صورت همزمان، تغییرات احتمالی در جزئیات است چراکه طراحی کلیات پروژه که در همان مراحل اولیه انجام شد.
باتوجه به تاکیدی که در طراحی خاص این پروژه دارید، در طبقات خانه آیینه ورزان با چه فضایی مواجه هستیم؟
این پروژه تقریباً در بیرونی‌ترین بخش روستای آیینه ورزان و به نوعی در پیشانی آن قرار دارد. طبقه اول شامل فضای پذیرایی و آشپزخانه است. در طبقه دوم فضای نیمه‌خصوصی یا همان نشیمن را به همراه یک اتاق خواب داریم؛ تراس اول ساختمان هم در این طبقه واقع شده است. در طبقه سوم که بیشتر شامل فضای خصوصی است علاوه بر اتاق خواب، یک تراس بزرگتر طراحی شده است که بیشتر برای مهمانی‌ها کاربرد دارد. این تراس از سه طرف محصور شده تا فضای امنی برای کاربران ایجاد کند و فقط از یک جهت منظره چشم نوازی به دشت آبسرد دارد.
در نگاه کارفرمای پروژه و طراحی شما این بنا یک خانه مسکونی تعریف شده بود یا صرفا یک ویلا برای گذراندن روزهای تعطیلات است؟
از همان ابتدای پیشنهاد طراحی از سوی کارفرما و در جلساتی که با هم داشتیم پروژه را با عنوان «خانه» تعریف کردیم و نه ویلا. خانه آیینه ورزان کاملاً برای زندگی دائمی طراحی‌شده است و صرفاً ویلایی برای آخر هفته‌ها نیست.
اصولاً عنصر «حضور» و پویایی ساکنان در پروژه خانه آیینه ورزان اهمیت بالایی دارد. تمام نورگیرها از پوسته اولیه خود یک لایه به سمت داخل آمده‌اند. به همین خاطر ما دو فضای شفاف را در پروژه تعبیه کرده‌ایم. این وضعیت باعث شده تا افق دید کاربران بسیار بالا برود به گونه‌ای که شما از طبقه سوم بدون نیاز به دوربین مداربسته به طبقه اول دید دارید. تقریبا تمام لایه‌ها و فضاها در بخش نشیمن و عمومی بنا نسبت به هم دید دارند.
زندگی روزمره کاربران در این ساختمان، درک ظرایف و مزیت‌های آن را آسان‌تر می‌کند. خانه آیینه ورزان از آن پروژه‌هایی است که شاید نتوان صرفاً با عکس یا فیلم زیبایی‌ها، ظرفیت‌های آن و بده بستان فضاها نسبت به یکدیگر را به مخاطبان نشان داد. حضور فیزیکی افراد به فهم بهتر پروژه خیلی کمک می‌کند.
تا چه اندازه به مباحثی مانند دغدغه‌های زیست‌محیطی و بحث صرفه‌جویی در انرژی در ساخت این پروژه اهمیت داده‌اید؟
تمام تلاتش ما در ساخت این بنا و کارهای قبلی این است که تا جایی که موقعیت مکانی اجازه می‌دهد از مصالح بومی منطقه استفاده کنیم. در پوسته نمای خانه آیینه ورزان از سنگی استفاده شده که مربوط به همان منطقه است و در همان جا هم زیاد استفاده می‌شود.
تا جایی که امکان‌پذیر بوده است از نور طبیعی بهره برده‌ایم. با توجه به اینکه منطقه دماوند سردسیر است گرمایش و سرمایش را بر اساس سیستم گلخانه‌ای تعریف کرده‌ایم. در این طراحی، در ایام سرد سال، نور خورشید در فضای داخل ساختمان حفظ می‌شود تا از سوخت‌های فسیلی کمتر استفاده شود. در تابستان هم صرفاً با باز بودن دو پنجره، چرخش هوا به صورت کامل در ساختمان رخ می‌دهد.
نکته‌ای که باید به آن اشاره کنم این است که خانه آیینه ورزان واقعاً پروژه گرانی نبود. شاید بیش از ۹۵ درصد مواد و تجهیزات استفاده شده در این ساختمان تولید داخل بود. ما همواره دو اصل «خاص بودن» و «هزینه معقول» را در پروژه‌هایمان درنظر داریم. یعنی اینکه دغدغه این را داشته باشیم که کارهای جدید که قبلاً انجام نشده را با کمترین هزینه و با نیروی متخصص و مواد اولیه ایرانی به بهترین شکل به سرانجام برسانیم.
