نشست بررسی هنر تعزیه چالش‌ها و راهکارهای آن برگزار شد
حمید شاه آبادی: فاز اول فعالیت‌های دفتر تعزیه تا پایان دولت اعلام می‌شود
حدود پنج نفر در کل کشور در حوزه پرده خوانی به فعالیت می‌پردازند که این افراد از نسل نوین هستند در صورتی که طی ۱۰ سال گذشته این افراد شامل ۳۰ نفر می‌شدند و هنر تعزیه نیز در آن زمان در وضعیت بهتری به سر می‌برد.
ایلنا: نشست بررسی هنر تعزیه چالش‌ها و راهکارهای آن روز گذشته(۲۵ آذرماه) با حضور حمید شاه آبادی، معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، قادر آشنا، مدیرکل هنرهای نمایشی و جمعی از پیش کسوتان این عرصه در سالن کنفرانس معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار شد.
به گزارش ایلنا به نقل از روابط عمومی مرکز هنرهای نمایشی، در ابتدای این نشست حجت الاسلام جعفری که مسئولیت دفتر تعزیه مرکز هنرهای نمایشی را برعهده دارد، گفت: هنر مقدس تعزیه به عنوان یکی از مردمی‌ترین رویدادهای مهم هنری یک واقعیت است که به لحاظ ویژگی‌های منحصر خود مثل معرفت، احساس و عاطفه، حماسه و رزم و اتصال به چشمه بیکران و بی‌انتهای اهل بیت (ع) به خصوص سرور و سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) طلایه دار و حافظ بی‌ادعا و مبلغ بزرگ‌ترین رخداد فرهنگی، تاریخی و سیاسی یعنی واقعه کربلاست.
وی افزود: از طرف دیگر تعزیه به شریان‌های پاک تاریخی ایران باستان هم متصل است که به تعبیری می‌شود آن را هنر دینی و ملی نام نهاد.
مسئول دفتر تعزیه تاکید کرد: در بررسی‌های به عمل آمده این هنر بومی و غیر وارداتی، ارتباط و تاثیرات معجزه آسایی را به مردم منتقل کرده و عمق این ادعا به نحوی است که خیلی از مجالس تعزیه بیش از پنج ساعت بیننده خود را می‌خکوب کرده و تا پایان آخرین جزء اجرایی آن، آن را همراهی می‌کند به شکلی که گاهی بعضی از شرکت کنندگان بازیگر نقش‌ها می‌شوند.
وی یادآور شد: مردم حقیقتا خواسته‌ها و آرزوهای خودشان را در این مجالس مطرح و دنبال می‌کنند و نیاز‌ها و مطلوبات خود را با تماشای این آثار جست‌و‌جو می‌کنند.
وی اظهار کرد: ما به عنوان متولی و مسئول این هنر و تشکیلات مسئول هستیم که چه مقدار به جایگاه و ارزش و سپس به تعالی و رشد و ترقی آن فکر کرده و انجام وظیفه کرده‌ایم.
جعفری به اختصار فعالیت‌های تعزیه در کشور و برنامه‌های پیش رو را بدین شکل تشریح کرد: گرچه ممکن است خیلی از آمار‌ها دقیق و علمی نباشد، اما گویای واقعیت‌های حداقل است بعضی از استان‌ها مثل اصفهان در جلسه معاونان هنری ادارات کل و روسای انجمن‌های نمایش کشور که اخیرا در تهران به همت دفتر استقرار برگزار شد، ادعا داشتند که بیش از ۱۴۰۰ گروه تعزیه در اصفهان وجود دارد که حدود پنج سوگواره تعزیه در این استان برگزار می‌شود. جدای از جریان و رویداد مهم روستای قودجان خوانسار که خود داستان مستقل و مفصلی است که به همت روحانی جلیل القدر حضرت حجت الاسلام و المسلمین حاج آقای خاتمی خوانساری مدیریت و هدایت می‌شود.
وی ادامه داد: استان‌های دیگر هم کم و بیش هر کدام در حد و توان خود وضعیتی مشابه این دارند که طبق اطلاعاتی که اخیرا به دست آمده در اکثر استان‌ها سوگواره تعزیه برگزار می‌شود که به طور قهری در کنار این اجراهای فراوان تعزیه به خصوص در ماه‌های محرم و صفر جلوه‌ای خاص به استان می‌دهد.
وی با ارائه گزارش جامعی از فعالیت در حوزه تصریح کرد: در چهار محور کلی می‌شود گزارش را تنظیم و تقدیم کرد:
فعالیت‌های انجام گرفته مربوط به تعزیه که خود در هفت بخش تهیه و پیوست است، استان‌هایی که گروه‌های تعزیه خود را معرفی کرده‌اند که شامل هشت استان قم، گلستان، هرمزگان، سمنان، مرکزی، بوشهر، خراسان جنوبی و یزد هستند و همچنین استان‌هایی که فعالیت‌های مربوط به تعزیه خود را ارسال کرده‌اند که پنج استان قم، بوشهر، کرمان، هرمزگان و شهرستان خوانسار در قالب مطالباتی اختصاص دارد.
جعفری افزود: استان‌هایی که به استناد مکاتبه مرکز نمایش خود را برای امور تعزیه معرفی کردند۱۰ استان همدان، هرمزگان، آذربایجان شرقی، زنجان، مرکزی، خراسان رضوی، ایلام، خراسان جنوبی، قم و گلستان هستند، همچنین چشم انداز و برنامه‌های پیش رو به عنوان راهبردهای مرکز هنرهای نمایشی شامل تدوین و تهیه شیوه نامه و آئین نامه دفتر تعزیه، ساماندهی سوگواره‌های استانی و منطقه‌ای و ملی، برگزاری سوگواره ملی، ساماندهی و سازماندهی گروه‌های تعزیه کشور، ساماندهی و سازماندهی تشکل‌های مربوط به تعزیه مثل انجمن‌ها، کانون‌ها، پیگیری موزه تعزیه، ایجاد کارگروه بررسی محتوایی تعزیه، حمایت از پژوهش‌ها و تحقیقات و فعالیت‌های علمی، برگزاری کارگاه‌ها و همایش‌های علمی و پژوهشی و تحقیقاتی مربوط به تعزیه و تشکیل گروه ملی تعزیه می‌شود.
حمیدرضا اردلان در این نشست اظهار کرد: تکنولوژی در دنیای امروز باعث کم رنگ شدن آئین‌ها در زندگی شده است؛ در حالی که تعزیه به خاطر باطن عمیقش، حقیقت و نشانه‌هایی با خود به همراه دارد که توانسته است برخلاف دیگر هنرهای آئینی، مذهبی به حیات خود در این زمانه ادامه دهد.
وی تاکید کرد: در حال حاضر حدود پنج نفر در کل کشور در حوزه پرده خوانی به فعالیت می‌پردازند که این افراد از نسل نوین هستند در صورتی که طی ۱۰ سال گذشته این افراد شامل ۳۰ نفر می‌شدند و هنر تعزیه نیز در آن زمان در وضعیت بهتری به سر می‌برد.
این پژوهشگر تئا‌تر تصریح کرد: در صورتی که ۲۰ گروه نمایشی در استان‌ها به فعالیت بپردازد حمایت و گسترش فعالیت و رشد در این حوزه بیشتر خواهد بود. از سوی دیگر سنت‌های اجرای تعزیه باید مورد بررسی قرار گیرد؛ چراکه حقیقت در اصالت سنت‌های تعزیه است که نمی‌توان میزان حفظ آن تا به امروز را مشخص کرد، اما با حفظ و ایجاد مجموعه‌ای قوی و بالنده می‌توان گروه‌های کوچک که زیرمجموعه ارگان بزرگ تعزیه هستند را ساماندهی کرد.
اردلان تشکیل اساسنامه‌ای که دارای اهدافی مشخص باشد را از مهم‌ترین مواردی دانست که در رشد و حفظ این هنر تاثیرگذار است و در ادامه افزود: ماهیت دفتر تعزیه باید پژوهشی باشد و نباید به شکل عملگرا فعالیت داشته باشد. این دفتر باید به صورت پژوهشی خوراک افراد را تهیه کند و در صورتی که محتوای پژوهش عمیق و درست بود، درباره اشاعه و نحوه استفاده از آن تصمیم گیری کند.
وی حفظ، ثبت و صیانت از اسناد موجود را از دیگر مواردی معرفی کرد که باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد و اذعان کرد: شاید پیش کسوتان این حوزه آخرین نسل تعزیه خوانان باشند، بنابراین باید از هنرمندان این حوزه اسناد شفاهی تهیه کرد؛ چراکه گردآوری اسناد شرح تعزیه است و از سنت‌های اجرا محسوب می‌شود.
در ادامه این نشست اردشیر صالح‌پور بیان کرد: در طی سالیانی که در این مجموعه فعالیت کردم، شاهد فعالیتی برای این هنر اصیل و مردمی نبودم و نگاه گلخانه‌ای و موسمی نسبت به تعزیه تا به امروز ادامه داشته است.
وی تاکید کرد: ما با ثبت جهانی تعزیه، توقع جهانیان را نسبت به این هنر بالا برده‌ایم و آن‌ها منتظرند تا از برنامه‌هایی که برای صیانت، استمرار و زنده نگاه داشتن آن داریم، اطلاع یابند.
صالح‌پور هم در این نشست اظهار کرد: تعزیه هنری زنده است و اسباب و ادوات خاص خود را دارد. این هنر همانند رودخانه‌ای است که می‌توان از هر قسمت آن آبی برداشت. من کتابی نوشته‌ام که تنها مربوط به پیشخوانی‌های اول تعزیه است که این نشان از پر محتوا بودن این هنر دارد.
این مدرس و پژوهشگر تصریح کرد: در دوره‌ای که سازمان میراث فرهنگی دچار بروکراسی‌های مدیریتی شده بر معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی واجب است که این هنر را جدی بگیرد و در جهت تداوم آن تلاش کند.
وی ادامه داد: من معتقدم باید با تشکیل موزه‌ای ضمن حفظ اسناد، مدارک و مستندات به جنبه‌های پژوهشی در این هنر بپردازیم و با استمرار سنت‌های تعزیه، زمینه حفظ این هنر را فراهم آوریم.
صالح‌پور خطاب به حاضران و معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مدیر کل هنرهای نمایشی تشریح کرد: تعزیه تنها نمایش جهان اسلام است و تنها ژانر و سبک نمایشی مذهبی محسوب می‌شود. ما این هنر را در کشورهایی چون عربستان نداریم و این برآیند هویت دینی، آئینی، اقلیمی و بومی ما است؛ بنابراین باید از ارزش آن آگاه باشیم که این امر تنها با همراهی مدیران و مسئولان هنری اتفاق می‌افتد.
وی افزود: ما در حال از دست دادن اساتید تعزیه هستیم؛ بنابراین باید برپایی این نشست را مغتنم بشماریم و برنامه‌هایی را برای اجرا در این هنر مشخص کنیم.
در ادامه پیش کسوتان حوزه تعزیه از جمله احمد عزیزی، حسینعلی مومن‌زاده، حسن عنایت‌پور، بهمن نامداری، مهدی دریایی، علاءالدین قاسمی، حسین زمانی، مرتضی صفاریان، رضا حیدری و محمدرضایی که در این نشست حضور داشتند ضمن معرفی و تشریح فعالیت‌های استان‌های خود پیشنهاداتی را مبنی بر نظارت بر بخش نسخه‌های تعزیه، بازیگری تعزیه، اجرای موسیقایی، ادبیات، تخصیص مکانی برای اجرای تعزیه، برپایی دوره‌های آموزش، حمایت از پیش کسوتان تعزیه، ضبط و ثبت اشعار نسخه‌های قدیمی تعزیه و تجربیات اشخاص ارائه کردند.
در ادامه حمید شاه آبادی، معاون هنری وزیر، پس از شنیدن گزارش‌ها و سخنان پیش کسوتان تعزیه ایران گفت: تردیدی نیست بالا‌ترین هنر آئینی ما هنر ارزشمند تعزیه است که از یک سو تمامی شاخصه‌های ویژگی‌های یک اثر هنری را در خود دارد و از سوی دیگر یک منبع غنی و متصل به لایتناهی است.
وی افزود: بنیان فرهنگ شیعی ما از فرهنگ شهادت نشئت می‌گیرد که تعزیه نیز از چنین آبشخوری تغذیه می‌کند. تعزیه به عنوان بزرگ‌ترین میراث معنوی ما است که اگر به آن توجه نشود قطعا جفا و ظلمی به آن شده؛ بنابراین ما وظیفه صیانت و پاسداری از آن را داریم.
معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تصریح کرد: به بهانه اینکه تعزیه را دستخوش تغییر نکنیم، نمی‌توانیم راه را بر روی آن سد کنیم؛ چراکه همچون تمام حرکت‌های ماندگارمان سیل خروشان مردم را در این موضوع به همراه داریم و باید این خوراک فکری را برای آن‌ها فراهم کنیم. همچنین از سوی دیگر برای نگهداری آن نباید نسبت به تحریف آن نیز بی‌تفاوت باشیم.
وی اظهار کرد: قانع شدن به اینکه به بهانه تحریف تعزیه را به هنر آرشیوی تبدیل کنیم، خطا است. همچنین نباید با ایجاد انحرافات وظیفه‌مان را به هر نوع اشک ریختن مردم معطوف کنیم.
شاه آبادی تشریح کرد: از دو سال گذشته موضوع تعزیه دغدغه مشخص من بود، به همین دلیل جلساتی را با پیش کسوتان این حوزه برگزار کردیم، ولی عدم همراهی و همسانی اینجامعه باعث نگرانی و ناراحتی من شد چراکه با جمع واحدی که رویه یکسانی نداشتند رو به رو شدم.
وی ادامه داد: اینکه تمامی پیش کسوتان تعزیه امروز اینجا جمع شده‌اند، سرمایه ارزشمند و نقطه شروع برای جدی شدن این فعالیت به شمار می‌رود. تاسیس دفتر تعزیه در معاونت هنری نیز اتفاق مبارکی است که امیدوارم این دفتر با پشتوانه‌ای که ریشه در تک تک استان‌ها دارد از امروز فعالیت جدی خود را آغاز کند.
شاه آبادی بیان کرد: شور، عشق، احساس و علاقه مردم و جامعه‌ای که تعزیه را هدایت کرد، سرمایه امروز و آینده فردای ما است.
وی اذعان کرد: دفتر تعزیه باید تمام مقدمات را برای پیش رفتن هنر تعزیه فراهم کند و اگر تعریف خاصی برای گروه‌های شاخص نیاز است با ایجاد اساسنامه و با بهره گیری از بدنه کار‌شناسانه آن را مشخص کند.
معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تاکید کرد: باید فاز اول فعالیت‌های این هنر تا پایان دولت دهم اعلام شود. ما نیازمند پیش نویس‌های جامع هستیم. یکی از مهم‌ترین کارهایی که باید انجام شود ارائه تعریف گروه‌های تعزیه و گروه‌های درجه یک این حوزه است.
شاه آبادی جمع آوری داشته‌های تعزیه کشور را از وظایف دفتر تعزیه معرفی کرد و افزود: باید فهرست تمام منشورات را یک جا داشته باشیم. همچنین جمع آوری نسخه‌ها، تشکل‌ها و داشته‌ها و کتاب‌های مربوط به تعزیه از دیگر کارهای دفتر تعزیه است.
وی گفت: جمع حاضر باید در خود احساس تکلیف کند و سطح این تشکیلات را تا سطح یک هیئت امنا که سه ماه یک بار دور هم جمع می‌شوند و شاخصه‌های دفتر تعزیه را مورد بررسی قرار می‌دهند، بالا ببرد.
شاه آبادی ادامه داد: صرف تشکیل انجمن تعزیه مسئله‌ای را حل نمی‌کند، در صورتی که اگر هسته مرکزی باشد که سرشاخه‌های حوزه تعزیه را داشته باشد و نسخه‌هایی صحیح توسط کار‌شناسان را شناسایی کند، بسیاری از مسائل حل خواهد شد.
معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تصریح کرد: با تاسیس دفتر تعزیه بسیاری از اتفاقات نشدنی، شدنی می‌شود، ولی این در صورتی است که پشتوانه‌ای از افراد وجود داشته باشد؛ بنابراین اگر مناقشه‌ای نباشد و حاضران در این نشست فعالیت‌های این حوزه را دنبال کنند و امور کار‌شناسی شده را مورد تایید قرار دهند، مسائل این حوزه رفع می‌شود.
شاه آبادی اذعان کرد: اگر قرار باشد اهالی تعزیه را بیمه کنیم باید تمامی بندهای مربوط به آن در فاز اول این دفتر تعریف شود. بانک اطلاعات از افرادی که در اجرا‌ها شرکت می‌کنند و سوابقی از گذشته دارند به شرطی که به این مرجع اعتقاد داشته باشند حفظ و ثبت می‌شود.
شاه آبادی ادامه داد: با هیئت علمی کار‌شناسی می‌توان اسناد شفاهی گروه‌ها را ضبط و نگهداری کرد. همچنین باید نسخه‌های آموزشی و سی دی‌های آموزشی را تولید کنیم و از میان آثار تولید شده پس از بررسی دفتر تعزیه در صورت تایید کار‌شناسان، هولوگرام دفتر تعزیه را برای معتبر بودن سی دی‌ها به آن اضافه کنیم.
وی در ادامه به فهرست هیئت علمی و شواری سیاست گذاری هنر تعزیه اشاره کرد و افزود: محصور نبودن اجرای تعزیه به ماه محرم و صفر و برنامه ریزی پس از دو ماه یاد شده برای اجرای تعزیه در ۱۰ ماهه دیگر سال از دیگر برنامه‌هایی است که باید جدی گرفته شود.
شاه آبادی در پایان خاطرنشان کرد: یکی از دلایل اختصاص مکان موقت برای تعزیه، موقت بودن اجراهای تعزیه است که با استمرار اجرا‌ها این مسئله نیز رفع می‌شود. همچنین در بخش حمایت از این هنر در بودجه سال آینده مبلغی برای حمایت از هنر تعزیه در نظر گرفته خواهد شد.
