هنوز شاهنامه گشوده نشده است

علی دهباشی ضمن اشاره به تاثیر مهمی که شاهنامه می‌تواند بر ادبیات امروز ما داشته باشد؛ گفت: ما قطعا وارثان خوبی برای فردوسی نیستیم. هر آینه اگر فردوسی در جای دیگری از دنیا بود درباره‌ی او اثرش کارهای بسیار بهتری انجام می‌شد. در ایران تعداد محدودی مثل امین ریاحی، مجتبی مینوی و خالقی‌مطلق عمر خودشان را بر سر این کار گذاشتند و کارهای ارزنده‌ای انجام دادند ولی هنوز راه درازی در پیش داریم. هنوز شاهنامه گشوده نشده‌است. هنوز شاهنامه خوانده نشده است. ما هنوز وارد لایه‌های پنهان شاهنامه نشدیم.

علی دهباشی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا؛ گفت: به نظر می‌رسد بسیاری از نویسندگان معاصر ما خودشان را از خواندن شاهنامه بی‌نیاز می‌دانند اما واقعا چگونه می‌توان نویسنده بود و داستان‌های تراژیک بزرگی همچون رستم و سهراب و رستم و اسفندیار و بسیاری از داستان‌های مهم و بزرگ جهان را نخواند.

وی درباره‌ی علت این غفلت نویسندگان معاصر گفت: علتش این است که ما کسانی را نداریم که با اتکا بر اصول نقد مدرن شاهنامه را بررسی کنند و مردم را با این ژانر ادبی یعنی حماسه آشنا کنند و زیبایی‌های شاهنامه را بازنمایند. هنوز عده‌ای با این شیوه‌ی ادبی یعنی حماسه آشنا نیستند و گاهی می‌گویند چرا یک قهرمان شاهنامه ۷۰۰ سال عمر می‌کند و چرا فلان قهرمان مسافت خیلی زیادی را بدون خستگی و با سرعت زیاد طی می‌کند. اینها نمی‌دانند فردوسی به عمد این قالب را انتخاب کرده و این ویژگی ژانر ادبی اوست.

دهباشی در ادامه به تعصب ناآگاهانه‌ی برخی از مردم و اساتید درباره‌ی فردوسی اشاره کرد و گفت: بی‌تردید هرگونه تعصبی درباره‌ی فردوسی و شاهنامه مردود است زیرا فردوسی و متن شاهنامه یکی از زیبایی‌های بزرگ شاهنامه دوری از تعصب است. فردوسی در اثرش چندفرهنگی بودن و چندصدایی بودن را ترویج می‌کند.

وی افزود: اینکه ما مدام فریاد بزنیم فردوسی مهم است کافی نیست. باید این مهم بودن را نشان دهیم. بدون تردید زبان فارسی در دستان فردوسی مثل موم نرم بوده است. شاید هیچ شاعری به اندازه‌ی فردوسی در توصیف جنبه‌های تراژیک زندگی بشر توانا نبوده است. ما چه بخواهیم و چه نخواهیم شاهنامه بزرگترین متن حماسی بشریت است. ولی متاسفانه توجه عمیقی در خور این بزرگی به این اثر نمی‌شود.

وی در ادامه ضمن اشاره به آثار حماسی بزرگ دیگر جهان گفت: بدیهی است که متن‌هایی مثل ایلیاد و اودیسه جایگاه خودشان را دارند. اما فردوسی موفق شده که به جانمایه‌های عمیق‌تری در ژانر حماسه دست پیدا کند. او موفق شده خودش را به جایگاهی برساند که از دیگر بزرگان این حیطه فراتر رود. این را فقط ما که ایرانی هستیم نمی‌گوییم بلکه کسانی نیز که تعصیب ایرانی ندارند به آن اقرار می‌کنند. کسی مثل ژول مول که شاهنامه را به زبان فرانسه ترجمه کرده و بسیاری از متون بزرگ جهان را مطالعه کرده به این مسئله اذعان کرده است.

علی دهباشی در پایان گفت: متاسفانه ما با همه‌ی تعصب‌های بی‌جایی که داریم از این مسئله خیلی غفلت می‌کنیم. هنوز بزرگترین نقدهای نوشته شده درباره‌ی شاهنامه را از آن فرنگی‌هاست. البته در ایران کسانی مثل شاهرخ مسکوب و مصطفی رحیمی نیز بوده‌اند که نقدها و تحلیل‌های بسیار خوبی در این باره نوشته‌اند؛ اما تعدادشان بسیار کم است. در واقع ما نسبت به ادعاهایی که داریم خیلی کم کار کرده‌ایم. همچنان که شاهرخ مسکوب در مقدمه‌ای که بر رستم و سهراب نوشت از این مسئله گلایه کرده‌است.