ویولن‌نوازی ایرانی از یک روح پخته و تفکر عمیق می‌آید

به گزارش ایلنا، نشست پژوهشی «شب ویولن ایرانی» با حضور جمعی از نوازندگان و پژوهشگران موسیقی و با سخنانی از رحمت‌الله بدیعی، مهدی آذرسینا، محمدرضا شرایلی و علی جعفری‌پویان با بررسی سیر تحول ساز ویولن ایرانی از ابتدای ورود به ایران تا امروز، عصر جمعه ۲۸ دی‌ماه به همت مجله تصویری هم نوا در سالن استاد جلیل شهناز خانه هنرمندان برگزار شد. 

در ابتدای این نشست عطا نویدی (سردبیر هم‌نوا) گفت: ویلن از دوره ناصرالدین شاه وارد ایران شد و از آن زمان تا اکنون فراز و نشیب‌های فراوانی را تجربه کرده است اما اوج تحول این ساز زمانی بود که این ساز به دستان ابوالحسن صبا رسید و تاریخ ویولن در ایران به قبل و بعد صبا تقسیم شد. شاگردان صبا هر یک سبک و شیوه‌ای متفاوت از صبا را پی گرفتند اما هیچکدام چیزی بیش از صبا به ساز ویولن اضافه نکردند. 

او گفت: یکه تازی ویولن در چند دهه و شهرت این ساز در میان مردم شاید دلیل فراموشی اصالت‌های این ساز شد؛ اما پس از چند دهه سکوت خاموشی اینک می‌بینیم دوباره ویولن ایرانی راه اصلی خود را یافته و جوانانی که در این راه قدم می‌گذارند، نگاه ویژه به همان اصالت‌هایی دارند که صبا برای ویولن ایرانی ترسیم کرد. 

وی افزود: «شب ویولن ایرانی» نگاهی گذرا دارد به سیر تحول ویولن ایرانی و می‌تواند مقدمه‌ای برای برگزاری سلسله نشست‌هایی با همین عنوان باشد. 

نباید از ۵۰ سال تاریخ ساز کششی در ایران غافل شویم

در ادامه مراسم محمدرضا شرایلی، پژوهشگر موسیقی ایرانی گفت: از اوایل دوره ناصرالدین شاه اتفاقاتی در ایران می‌افتد یکی از آن‌ها تعامل با غرب است. بعد از آن یک نقطه پررنگ به نام تاسیس دارلفنون را داریم. پنج سال بعد دو موزیسین اروپایی برای تدریس به ایران دعوت می‌شوند. این دو مدتی ارکستری تشکیل می‌دهند حدود ۱۲ سال موسیقی دارالفنون را سرپرستی می‌کردند. بعد از مدتی یکی از آن‌ها از ایران می‌رود و باتیست لومر به ایران می‌آید. لومر ارکسترهایی تشکیل می‌دهد. پس از مدتی چند نفر دیگر به ایران می‌آیند از جمله موسیو دووال که ویولن را در دارلفنون تدریس کنند. در این دوران هنوز ویولن جایگاه پررنگی در ایران پیدا نکرده است و همچنان ساز ناشناخته‌ای است. 

وی افزود: صفحاتی که از اروپا آمده شنیده می‌شود و به تدریج باعث تغییر ذائقه مخاطبان ایران شد. از اینجا اسناد صوتی اجرای موسیقی ایرانی با ویولن از ۱۲۸۸ گشوده می‌شود. حسین خان اسماعیل زاده کمانچه نواز مشهور تا اوایل رضاشاه است او حلقه واسطی است با سنت قدیم کمانچه نوازان و جوانان علاقمندان اواخر قاجارکه دوست داشتند ویلن ایرانی بنوازند و کم‌کم به دوره‌ای رسیدیم که نسل جوان آن روزها متمایل به ویلن می‌شوند. کنسرت‌ها و ارکسترها بستر مناسبی است که ویولن رونق بگیرد این اتفاق به شکل صعودی رشد می‌کند و ویولن پررنگ و کمانچه کمرنگ شد. 

شرایلی گفت: حدود۵۰سال ما با فقدان کمانچه نوازان مطرح مواجه بودیم، جایگزین ساز کششی در موسیقی ایران ویولن بود. دراینجا در مورد چند نسلی صحبت می‌کنیم که توانایی و خلاقیت خودشان را روی ساز ویولن پیاده کردند. بنابراین فارغ از اینکه بخواهیم فکرکنیم کمانچه ساز اصیل ما هست و ویولن نیست، اگر ویولن را ندیده بگیریم درواقع نیم قرن ساز کششی در موسیقی ایرانی را نادیده گرفته ایم. بنظر می‌رسد اکنون وقت مرورها و تجدیدنظرهایی در مورد ساز ویولن ایرانی است و نمی‌توان از زحمات گذشتگان غافل شد. 

 بعد از صبا چیزی به ویولن ایرانی اضافه نشد

درادامه پیام تصویری رحمت‌الله بدیعی، نوازنده ویولن و کمانچه و از شاگردان ابوالحسن صبا به این همایش پخش شد. رحمت‌الله بدیعی درباره نقش صبا در موسیقی گفت: صبا برای همه کارهایش تازگی داشت، او خودش بود و شاگردان و نوازندگان بعد از او چیزی به صبا اضافه نکردند. یکی از کارهای مهم او تکیه‌هایی بود که در ویولن برای شاگردان می‌نوشت و کسی جز او اینها را اجرا نکرده بود. 

بدیعی درباره آینده ویولن ایرانی گفت: ویولن جایگزین کمانچه نمی‌شود و هرکدام جایگاه خودش را دارد، تفاوت این دو جای بحث ندارد و جای مقایسه‌ای نیست. ویولن ایرانی ابدا حذف نمی‌باید احترامی برای خود ویولن و هم کمانچه را نگه داشت تا مردم بتوانند از هر دو استفاده کنند. 

 متاسفانه هنرمندان ممتاز ویولن به سمت سلیقه‌ی مردم رفتند

در ادامه این همایش مهدی آذرسینا، نوازنده‌ی پیشکسوت کمانچه و ویولن گفت: من ویولن می‌زدم بعد که به تهران آمدم شاگرد کلاس استاد بدیعی شدم. چند سال گذشت در دانشکده هنرهای زیبا شروع به تحصیل کردم سال‌های حدود۴۸ بود در این سال‌ها تقریبا حالتی شد که به دلایل مختلف کمانچه آمد و ویولن به تدریج حذف شد و همان طور که اشاره شد دست افراد خاصی در میان بود. ما قصد این را داریم وارد عرصه هنر شویم ویولن و کمانچه و تمام جزییات وسیله‌ای هستند که هنرمندی پرورش یابد وهرسازی گنجایش دارد تا هنرمند حرف خود را با آن ساز بیان کند. اعتقاد دارم که باید کار از صبا ادامه پیدا می‌کرد و به آن اضافه می‌شد اما چنین اتفاق نیفتاد. 

آذرسینا افزود: در دوره‌ی زندگی ما اوج نوازنده‌های رادیو بود و همه کاره‌ی موسیقی ایران بودند. ما نام‌های بزرگی داشتیم که همه کاره موسیقی ایران بودند گروه درست می‌کردند خواننده تعیین می‌کردند و بدعت‌های زیادی داشتند اما به خاطر وضعیت سیاسی و اجتماعی آرام آرام به سمتی کشیده شدند که باب سلیقه مردم ساز می‌زدند. این درست نیست؛ هنرمند باید چیزی را به حد عالی یاد بگیرد و اصول آن را تا جایی که جسم و عمرش اجازه می‌دهد با آن ساز بنوازد و در تکنیک‌های آن ساز حرکت کند با فرهنگ ملی‌اش کار کند. 

این نوازنده پیشکسوت گفت: اصل قضیه این است که ویولن به دست آدم‌های ممتازی بود اما بعد از آن به دست هر آدم نابلدی افتاد ویولن‌سازی است که با آن می‌شود حرف‌های زیادی زد. موسیقی زبان گنگی دارد و فهمیدنش کار هر کسی نیست و مردم هم باید موسیقی را بشناسند و هر لاطالئاتی را جای موسیقی نپذیرند. 

درادامه مراسم هوشنگ اکبری، سازنده ویلن و از شاگردان ابراهیم قنبری‌مهر مختصری درباره تغییرات قنبری‌مهر در ساز ویولن و همچنین درباره ساختمان ساز ویولن صحبت‌هایی را ارائه کرد. 

خوشحالیم که پیشرفت ویولن در ایران متوقف نشده است

علی جعفری‌پویان، نوازنده ویولن کلاسیک آخرین سخنرانان این برنامه بود. او در سخنانی گفت: همه ما وامدار نسل پیش خود هستیم و کارمان مثل دوی امداد است و به هم پیشرفت را واگذار می‌کنیم خوشحالیم که پیشرفت ویولن در ایران متوقف نشده است. به عنوان آدمی که این شانس به من داده شده که با ویولن همراه باشم از جایی تصمیم گرفتم که با ویولن حرف خودم را بزنم. فکر می‌کنم ما که در این کار هستیم وظیفه داریم یک فرهنگ‌سازی شنیداری انجام دهیم. 

وی افزود: من اصلا موسیقی ایرانی را کم عمق ندیدم همش غصه می‌خورم که چرا دیر آگاهی‌ام به آن بیشتر شد. شانس این را داشتم که دوره یک‌ساله استاد علیزاده مدیرهنرستان شدند قبل از او یک گاردی در خیلی از مدرسان موسیقی کلاسیک ما وجود داشت که با نگاه ایشان، نگاه به موسیقی بسیار عوض شد و خوشحالم این شانس را داشیتم که این تحول را در خود ایجاد کنم. ما قدر چیزی که داریم نمی‌دانیم ویولن نوازی ایرانی از یک روح پخته و تفکر عمیق می‌آید. 

در این مراسم شیوا عابدی، علیرضا دریایی و بهمن فریادرس هرکدام قطعاتی را در دستگاه و آوازهای مختلف با ویولن اجرا کردند. از دیگر بخش‌های این برنامه اجرای قطعاتی با ویولن توسط دو هنرمند نوجوان پوریا برجی و آورین روسفید بود که با استقبال خوب حضار مواجه شد. 

نشست پژوهشی «شب ویولن ایرانی؛ بررسی ویولن ایرانی از آغاز تا امروز» روزجمعه ۲۸ دی‌ماه در میان استقبال زیاد هنرمندان و علاقمندان در سالن استاد جلیل شهناز خانه هنرمندان ایران برگزار شد.