ایلنا گزارش می‌دهد؛
کاخ کیومرث داراب به‌جای مرمت، تعمیر شده!/ کارشناسان: بنای تاریخی کاخ کیومرث طرح مرمتی نداشته و صرفا رفع تکلیف شده است
مرمت کاخ کیومرث داراب به‌تازگی به‌پایان رسیده است اما مرمتگران باتجربه استان فارس معتقدند، این نوع شیوه که در مرمت کاخ کیومرث به‌کار گرفته شده نامش حتی مرمت غیراصولی نیست بلکه یک نوع جعل تاریخ است. آنها می‌گویند، این کاخ با اینکه در فهرست آثار ملی کشور به‌ثبت رسیده اما هیچ گاه در شورای فنی استان فارس مطرح نشده و فاقد طرح مرمتی بوده است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، مرمت غیراصولی در برخی از مهمترین بناهای تاریخی تبدیل به یک روال معمول شده. مرمتگران می‌گویند، پرفسور هوب و هوگی، ۵۰ سال پیش وقتی برای مرمت قلعه‌دختر به فیروزآباد آمدند چندین ماه فقط گچ محدوده اثر را مورد بررسی‌های آزمایشگاهی قرار دادند تا به یک متریال درست در مرمت قلعه‌دختر دست پیدا کنند. حتی تکه‌ها و نمونه‌هایی از گچ‌های آزمایش شده بعد از گذشت نیم قرن در قلعه دختر وجود دارد حالا چگونه است که گاه یک پیمانکار فرصت پیدا می‌کند با چند کیسه گچ سراغ بناهای تاریخی برود و به نام مرمت یک بنای ارزشمند و ثبت ملی شده را تعمیرات کند، مشخص نیست.
مرمت غیراصولی بنای تاریخی کاخ کیومرث در شهرستان داراب به گفته برخی مرمتگران به اندازه‌ای است که می‌توان چندین ایراد مرمتی ریشه‌ای به آن گرفت. هر چند که در پرونده ثبتی کاخ کیومرث داراب هیچ اثری از قدمت این بنا نیست اما برخی آن را ساسانی می‌دانند و شیوه معماری و مصالح به کار رفته در آن را شبیه کاخ ساسانی و جهانی شده سروستان فارس می‌دانند.
باوجود اینکه شیوه معماری کاخ کیومرث به آثار ساسانی فارس شبیه است اما مرمتگرانی که اثر را مرمت کرده‌اند با برخورد غیراصولی با بنا، ارزش آن را مخدوش کرده‌اند. به گونه‌ای که نشان دادن تصاویر مرمت‌ها به مرمتگران آثار ساسانی موجب اعتراض آنها شده است.
به گفته یکی از مرمتگران بناهای ساسانی استان فارس، در بناهای ساسانی سنگ‌ها بصورت خطی مانند آجرچینی کار نمی‌شوند و اندازه سنگ‌ها در دیوارها متفاوت است. در حالی که در مرمت کاخ کیومرث سنگ‌ها را بصورت خطی در بنا جای‌گذاری کرده‌اند.
این مرمتگر افزود: چه سنگ‌های پاکتراش هخامنشی و ساسانی یا سنگ‌هایی که با استفاده از گچ در بناهای ساسانی کار گذاشته شده است، اندازه سنگ‌ها متفاوت است.
به گفته او، ایراد دیگر در مرمت کاخ کیومرث آن است که گچ کشی بر بنا به داخل سنگ‌ها نفوذ نکرده و همین موضوع باعث می‌شود که در فصول سرد با نفوذ رطوبت و سرما بنا دچار ترک شود و یا به رشد گیاهان لابه لای سنگ‌های بنا منجر شود.
این مرمتگر با مشاهده تصاویر کاخ مرمت شده کیومرث اعلام کرد: مرمت آثار تاریخی نیازمند داشتن طرح مرمت است و با نگاه به این تصاویر کاملا مشخص است که کاخ کیومرث هیچ طرح مرمتی نداشته است.
او با اعلام اینکه براساس تصاویر موجود دیوارهای این اثر در اقدامی کاملا غیراصولی با پنجه گچ کاری شده، افزود: نمی‌توان آثار تاریخی را با ماله کشی مرمت کرد بلکه مرمتگران کاخ سروستان باید دیوارها را با استفاده از روش بندکشی به گونه‌ای که تصویر سنگ‌ها پیدا باشد مرمت می‌کردند. در حالی که این اتفاق در کاخ کیومرث نیفتاده است و آنها با دست روی بنا گچ کشیده اند.
این مرمتگر آثار ساسانی فارس ایرادات مرمتی کاخ کیومرث را چنین برشمرد: اصول ساسانی در چیدن سنگ‌های بنا رعایت نشده، کاخ کیومرث طرح مرمت نداشته، گچ کاری با پنجه کشی بر دیوارها به نحوی که گچ خلل و فرج دیوارها را پر نکرده است، دوغاب ریزی بر سنگ‌ها برای پر کردن شیارها انجام نشده و نابلد بودن مرمتگر در این بنا کاملا واضح است.
او اعلام کرد که مرمت کاخ کیومرث بدون داشتن طرح و به صورت امانی انجام شده است. یعنی کارگران کارنابلد برای مرمت بنا مورد استفاده قرار گرفته‌اند و بصورت روزمزد به آنها پول پرداخت شده است.
مرمت غیراصولی یک نوع جعل تاریخی است
«مهدی پیرحیاتی» مرمتگر برجسته و استاد دانشگاه نیز پس از مشاهده عکس‌های مرمت کاخ کیومرث شهرستان داراب فقط یک جمله را بیان کرد: مرمت غیراصولی. او گفت: زمانی که شما شناخت کافی از یک اثر تاریخی نداشته باشید مداخلاتی هم که در آن بنا صورت می‌گیرد قطعاً پایه و اساس علمی و فنی ندارد و همین عامل به عنوان یک آسیب در اثر تاریخی محسوب می‌شود.
او تاکید کرد: بدتر آنکه بدون اتکا بر شواهد تاریخی و بدون تهیه طرح مرمت و مطالعات فنی است تا زمانی که آگاهی کامل و شناخت کامل نسبت به یک اثر نداشته باشیم هرگونه مداخله در بنا می‌تواند به اصالت و یکپارچگی اثر آسیب جدی وارد کند.
این استاد دانشگاه در حوزه مرمت آثار تاریخی تاکید کرد: زمانی‌که با مرمت غیر اصولی ساختار بنا را متحول می‌کنید قاعدتاً به یک نوع جعل تاریخی دست زده‌اید، اقدامی که هیچ پشتوانه علمی و فنی نداشته و فقط وضعیت اثر را از آنچه که هست وخیم‌تر می‌کند.
پیرحیاتی ادامه داد: این اقدامات را می‌توانیم یک نوع مرمت بد در نظر بگیریم مرمتی که با کمترین امکانات و بدون پشتوانه فنی و بدون تهیه طرح مرمت صرفا یک اقدام شتاب زده و تنها در جهت رفع تکلیف بوده است. رفع تکلیفی که به یک معضل در مرمت بناها و آثار تاریخی تبدیل شده است تا زمانی که مطالعات و طرح مرمت در مورد یک اثر به صورت کامل با در نظر گرفتن تمام ویژگی‌های اثر ارزش‌ها و اصالت و یکپارچگی آن در نظر گرفته نشود قطعاً هر مداخله‌ای در آثار تاریخی فرجامی جز تباهی نخواهد داشت.
چیزی به اسم مرمت در کاخ کیومرت ندیدم
یکی دیگر از مرمتگران استان فارس که در شورای فنی این استان حضور دارد و نامش در خبرگزاری ایلنا محفوظ است، نیز گفت: براساس قوانین و ضوابط میراث‌فرهنگی هر گونه مداخله در اثر تاریخی بدون در نظر گرفتن دوره تاریخی نیازمند یک فرایند اصولی است. این فرایند شامل آسیب‌نگاری، آسیب‌شناسی و طرح مرمت براساس مبانی نظری است.
او گفت: آنچه که به نام مرمت در کاخ کیومرث داراب مشاهده کردم، استحکام بخشی بوده اما متاسفانه فاقد طرح مرمت بوده است. درواقع اقداماتی که در این بنای تاریخی صورت گرفته، بر مبنای طرح آسیب‌شناسی و مرمتی نبوده است. این درحالی است که کاخ کیومرث در شهرستان داراب بسیار شاخص است و حتی به قبل از دوره ساسانی برمی‌گردد. پس ضرروی بوده که نظر شورای فنی استان را داشته باشد اما با توجه به اینکه خودم در جلسه شورای فنی استان فارس حضور دارم چنین طرحی تاکنون مطرح نشده است.
به گفته این مرمتگر پیشکسوت، انتخاب پیمانکار در مرمت بناهای تاریخی ارزشمند، یکی از مهمترین اقدامات است و صرف داشتن گرید و رتبه مرمت سبب نمی‌شود که یک پیمانکار اجازه ورود و مداخله در اثر تاریخی داشته باشد. بناهای تاریخی فرصت آزمون و خطا را از مداخله‌کننده می‌گیرند. هر گونه مداخله غیراصولی می‌تواند به ساختار اثر لطمه وارد کند و بنا را آسیب‌پذیر کند.
منظر بصری کاخ کیومرث تخریب شده است
او با بیان اینکه هم‌اکنون مرمت منظر بصری بنای تاریخی با اهمیتی چون کاخ کیومرث تخریب شده است، با طرح این پرسش ادامه داد: باید از مسئولان این سوال را مطرح کرد که چرا این نوع شیوه را انتخاب کرده‌اند؟ پرونده مرمتی این بنا کجاست؟ آیا مورد آسیب‌شناسی قرار گرفته است؟ مشخص است که این بنا طرح مرمتی نداشته است.
او تاکید: متاسفانه روالی در حوزه برخی مرمت‌ها در پیش گرفته شده که گویی هر چه بنا به لحاظ تاریخی با قدمت بیشتری باشد نظارت کمتری روی آن انجام می‌گیرد. یک خانه ساده در بافت تاریخی که حتی اگر ثبت ملی هم نشده باشد اگر سه الی چهار جلد طرح مرمت نداشته باشد، اجازه مداخله در آن نباید داده شود حتی خانه‌هایی که در فهرست آثار ملی ثبت نیستند ملزم به ارائه طرح مرمتی هستند، چگونه این اثر ارزشمند بدون طرح مرمت در اختیار یک پیمانکار قرار گرفته است؟ مسیری که در تصاویر مشاهده می‌شود این است که مرمت با اینکه هدف استحکام بخشی بوده اما شیوه کاری که صورت گرفته کاملا غلط است و بیشتر به تعمیر شباهت دارد تا مرمت.
مهدی پیرحیاتی نیز معتقد است، استراتژی نخست در مرمت این است که عملیات مرمتی منجر به شناخت بیشتر اثر تاریخی شود.
او گفت: مرمت صرفاً کار فنی نیست بلکه با شواهد و قرائن تاریخی سر و کار دارد. بدین معنی که هر اثر تاریخی شاهدی بر رویدادهای رخ داده در طول تاریخ است. بنابراین باید تلاش کنیم تا ناشناخته‌های تاریخی اثر به خوبی درک و آشکار شود. اگر مرمت بر این اصل استوار نباشد قطعاً در ادامه موفق نخواهد بود. درک این موارد نیاز به یک زیرساخت آموزشی قوی دارد. نبود آموزش‌های مفهومی و شناختی دانشجویان و حتی جامعه مهندسان و دانشگاهیان خلاء پژوهش‌های تاریخی پیش از مرمت را را بیش از پیش به نمایش می‌گذارد.
این استاد دانشگاه ادامه داد: از طرف دیگر شهر و شخصیت بنای تاریخی هم در مرمت باید مدنظر قرار بگیرد هنگامی که از مرمت صحبت می‌کنیم راجع به اقداماتی می‌گوییم که علاوه بر تطویل عمر بنا از جنس، آیین، حکمت بنای تاریخی را باید درک کنیم تا یک مرمت اصولی انجام شود و اگر این بستر وجود نداشته باشد نمی‌توان آن را ارزیابی و قضاوت کرد. در واقع مرمت باید با آگاهی از گذشته و نگاه به آینده و بررسی تمامی ارزش‌های بنا صورت بگیرد. از سوی دیگر اصالت و یکپارچگی اثر تاریخی هم باید مدنظر قرار گیرد تا در حین عملیات مرمت کمترین میزان آسیب بر آنها وارد شود.
گزارش: مریم جلیلوندفرد
