پیشنهاد راه‌اندازی کتابخانه عمومی آموزشی-خدماتی برای ارزیابی ایده‌ها و خدمات نوین

به گزارش ایلنا به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، نشست امضای تفاهم‌نامه همکاری نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و دانشگاه آزاد اسلامی روز یک‌شنبه ۴ آذرماه با حضور محمدمهدی طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی؛ مهدی رمضانی، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و فاطمه عزیز آبادی فراهانی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی و عضو هیئت امنای کتابخانه‌های عمومی کشور برگزار شد.

محمدمهدی طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در این نشست اظهار داشت: در ادبیات علم و موضوع کتابخانه با تحولاتی مواجه هستیم. اولین تحولات در ابتدای قرن سیزدهم رخ داد و با ظهور دانشگاه‌ها، کتابخانه از مفهوم پژوهشکده به آرشیو منابع علمی تغییر ماهیت داد. نماد این موضوع، تأسیس کتابخانه ملک توسط مرحوم حاج حسین آقا ملک در سال ۱۳۱۶ است که این کتابخانه دیگر رویکرد پژوهشی نداشت. ابتدای ۱۴۰۰ نیز دوباره با تغییر ماهیت ساختار کتابخانه روبه‌رو شدیم؛ کتاب مفهوم جدیدی پیدا کرد و سالن‌های کتابخانه به قرائت‌خانه تقلیل یافت؛ نسل جدید در دانشگاه ارتباط چندانی با کتابخانه ندارد و حتی گاه نمی‌داند، کتابخانه دانشگاه کجا است. در واقع در نسل اول، دانشگاه، کتابخانه و محل پژوهش محسوب می‌شد؛ در نسل دوم، کتابخانه پناه دانشجو بود و در نسل سوم، دانشجو با کتابخانه تقریباً بیگانه است.

میراث مکتوب، بزرگ‌ترین سرمایه هر ملتی است

وی ادامه داد: واقعیت این است که میراث مکتوب، بزرگ‌ترین سرمایه هر ملتی است و می‌بایست به آن فکر کرد. در حال حاضر باید مفاهیم جدیدی همچون منبع‌باز (open source)، کتاب دیجیتال و... را دریافت و شکل جدید کتابخانه را به رسمیت شناخت و آن را به ریشه خود پیوند داد. ما می‌بایست این نهال جدید را بر روی ریشه‌اش بارور کنیم و برای این کار باید قلمه زدن را بلد باشیم؛ در این صورت است که محصول کتابخانه شیرین‌تر و لذیذتر خواهد شد.

طهرانچی در ادامه پیشنهاد ایجاد یک کتابخانه عمومی آموزشی-خدماتی با همکاری دو مجموعه را مطرح کرد و در این خصوص گفت: کتابخانه با رویکرد نوین، به عرصه‌ای علمی-خدماتی نیاز دارد. در رویکرد نوین کتابخانه درصدد اجرای خدمتی مبتنی بر دانش است و می‌بایست دوره بازخورد، بررسی گزاره‌های علمی و الگوهای مداخله‌ای مشخصی داشته باشد. پیشنهاد بنده، ایجاد یک کتابخانه عمومی آموزشی- خدماتی با همکاری دو مجموعه در نقطه‌ای مشخص، مثل بیمارستان‌های آموزشی-درمانی است؛ این کتابخانه می‌تواند یک مدیر و یک رئیس داشته باشد که رئیس را دانشگاه برای برقراری ارتباط علمی و مدیر را نهاد برای اداره کتابخانه تعیین کند. چنین مرکزی با عملیاتی‌سازی ایده‌ها و اخذ بازخورد، می‌تواند مشخص کند کدام یک از خدمات ارائه شده در کتابخانه پایدار و اثرگذار است و می‌تواند پشتوانه علمی داشته باشد.

در این همکاری مشترک به دنبال یک هم‌آفرینی هستیم

فاطمه عزیزآبادی فراهانی، عضو هیئت علمی و مدیر گروه کشوری فرهنگ و ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامی در ادامه ضمن گرامیداشت یاد امام و شهدا، به ویژه شهدای خدمت، اظهار داشت: در آخرین جلسه هیئت امنای نهاد پیشنهاد همکاری مشترک دانشگاه آزاد اسلامی و نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در بحث توسعه سرمایه‌های انسانی با موضوع اصلی آموزش و به‌ویژه تحصیلات تکمیلی، مطرح شد و به تصویب رسید. به اعتقاد بنده هر دو مجموعه فراتر از یک سازمان مسئولیت‌هایی دارند که در مانایی ارزشی جامعه و پایداری اجتماعی اثرگذار هستند. هر دو مجموعه با دسترسی به سرمایه‌های انسانی و مأموریت خود مبنی بر توسعه این سرمایه‌ها، می‌توانند همکاری مشترکی با رویکرد مدیریت فرهنگی در جامعه رقم بزنند.

وی اضافه کرد: به اعتقاد من در ارتباط با برخی از دستگاه‌ها، فراتر از هم‌افزایی فرهنگی به هم‌آفرینی فرهنگی نیازمندیم؛ ان‌شاءالله در این همکاری مشترک در چارچوب تفاهم‌نامه بین دانشگاه آزاد و نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، بر اساس مشابهت‌ها و ویژگی‌های انحصاری هر دو مجموعه به یک هم‌آفرینی می‌رسیم؛ بنابراین ما در مسیر دستیابی به ارتقای فرهنگی و عدالت فرهنگی به کمک زیرمجموعه‌های هر دو نهاد خواهیم بود. دانشگاه آزاد اسلامی بعد از آموزش و پرورش پرمخاطب‌ترین نهاد علمی، آموزشی و فرهنگی در کشور محسوب می‌شود؛ از طرف دیگر، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور نیز با مجموعه‌ای بالغ بر ۷۲۰۰ کتابدار و همکار ستادی، و با داشتن حدود ۳۸۰۰ کتابخانه عمومی، شبکه‌ای بزرگ با ارتباطات گسترده در اقصی نقاط کشور است. مجموعه فعالیت‌های نهاد کتابخانه های عمومی کشور، به‌ویژه در سه سال اخیر، از جمله تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام و افتتاح کتابخانه‌های مرکزی در سطح کشور قابل تقدیر است. اقدامات مجموعه نهاد در بحث توسعه خدمات کتابخانه‌های عمومی با رویکرد تبدیل کتابخانه به پایگاه فرهنگی-اجتماعی انجام شده و در حال حاضر مجموعه‌ای از فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی و مهارت‌افزایی در کتابخانه‌ها اجرا می‌شود.

عزیزآبادی فراهانی ادامه داد: بنده به عنوان عضو هیئت امنای کتابخانه‌های عمومی و عضو کوچکی از مجموعه بزرگ دانشگاه آزاد اسلامی، برای به فعلیت رسیدن این ظرفیت تلاش خواهم کرد و امیدوارم به توسعه سرمایه‌های انسانی مجموعه نهاد کمک کنیم. ۵۰ درصد کارکنان مجموعه نهاد ظرفیت خوبی برای دریافت آموزش‌های تحصیلات تکمیلی دارند. از طرفی دانشگاه آزاد اسلامی ظرفیت وسیعی برای هدایت و رهبری تدوین پایان‌نامه‌ها در راستای تقویت رسالت‌های نهاد و رفع چالش‌ها و مسائل این مجموعه دارد.

پیشنهاد راه‌اندازی کتابخانه عمومی آموزشی-خدماتی برای ارزیابی ایده‌ها و خدمات نوین

در ادامه مهدی رمضانی، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با اشاره به سیر تاریخی تحولات کتابخانه، اظهار داشت: در سیر تاریخی کتابخانه، عمومی شدن از دیگر اتفاقاتی است که رخ داد و کتابخانه از دربار و حاکمیت به سمت ارائه خدمات عمومی حرکت کرد. در واقع با فراگیر شدن دانش فرصت استفاده از کتابخانه برای همگان میسر شد. قدیمی‌ترین کتابخانه عمومی ساختارمند در ایران به ۱۰۱ سال پیش برمی‌گردد و آن کتابخانه تربیت تبریز است. سال گذشته این کتابخانه پس از بازسازی کامل بازگشایی شد و در حال حاضر خدمات نوینی در این کتابخانه ارائه می‌شود.

وی با اشاره به تغییر خدمات و کارکردهای کتابخانه‌ای، اظهار داشت: در حال حاضر شبکه کتابخانه‌های عمومی کشور با داشتن ۳۸۰۰ باب کتابخانه در منطقه رتبه نخست را دارد و کشور ترکیه با ۱۳۰۰ کتابخانه در رتبه بعدی قرار گرفته است. ارزش این شبکه به ایجاد دسترسی است. بعلاوه، خدمات این شبکه بسیار توسعه یافته است. در حال حاضر ۶۰ نوع خدمت در کتابخانه‌ها تعریف شده که از جمله می‌توان به خدمات ارائه شده در حوزه کودک و نوجوان، گروه‌های خاص، آموزش، هنر و فرهنگ و... اشاره کرد. امروز ۵۰۰ مرکز مشاوره روانشناسی و تربیتی در قالب تفاهم‌نامه همکاری با کمیته امداد امام خمینی(ره) در کتابخانه‌ها ایجاد شده است. همچنین در حوزه کودک و نوجوان نیز به سمت ارائه خدمات ویژه رفته‌ایم و تمامی کتابخانه‌ها مجهز به بخش کودک است. نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور تنها دستگاه فرهنگی است که به گروه‌های خاص از جمله نابینایان و ناشنوایان خدمات ارائه می‌دهد.

عضو شورای فرهنگ عمومی تصریح کرد: با وجود تمامی مشکلات، امروز صنعت کتاب بزرگترین اقتصاد حوزه فرهنگ و هنر است؛ سال گذشته حدود ۱۲۰ هزار عنوان کتاب با گردش مالی حدود ۱۲ هزار میلیارد تومانی منتشر شده است.

وی اظهار داشت: متأسفانه رابطه معنادار بین تولید علم در دانشگاه و ساحت اجرا وجود ندارد؛ هر جا این دو به یکدیگر نزدیک شده، توفیق حاصل شده است و باید به این موضوع اهتمام داشته باشیم.

وی تأکید کرد: در حوزه کتابخانه‌ای ما با تغییر مفاهیم مواجهیم؛ مثلاً طبق مطالعات ما، در دنیا مفهوم «مطالعه» به «خواندن» تغییر پیدا کرده است. در خواندن با طیف گسترده‌ای از مواد خواندنی و نه صرفاً کتاب، مواجهیم. به اعتقاد من دانشگاه آزاد اسلامی می‌تواند در این حوزه ورود کند و این مسئله را پیش ببرد. ما نظام‌مسائل این حوزه را احصاء کرده‌ایم تا قادر به پیشبرد آن باشیم. اواخر سال گذشته «سند ملی خواندن» در شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رساندیم؛ ما معتقدیم با اجرای این سند، مسئله کتابخوانی در کشور یک گام به جلو پیش خواهد رفت. سند، حاوی تکالیف قابل انجام توسط دستگاه‌های مختلف بوده و نگاهی هم‌افزایانه و راهبردی دارد. در تدوین این سند به تغییر مفاهیم توجه شده و خواهش بنده این است که در اجرای این سند دانشگاه در کنار نهاد قرار گیرد.

دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور ادامه داد: یکی از اقدامات انجام شده در کتابخانه‌های عمومی در راستای این تغییر رویکرد، پرداختن به موضوع کسب‌وکارهای کوچک و خانگی و کتابخانه‌های عمومی است. منطق این کار، فراهم‌سازی امکان آموزش در کتابخانه‌های عمومی بود. در بسیاری از کشورها، افراد حتی برای مشاوره اجاره خانه، شغل و... به کتابخانه به عنوان مرکز اطلاعات مراجعه می‌کنند. ما بر آن شدیم کتابخانه، مرکزی برای آموزش مشاغل کوچک و خانگی باشد و با مهارت‌افزایی و آموزش تجاری‌سازی، افراد را برای ورود به بازار توانمند می‌کنیم. در این زمینه همایشی بین‌المللی با حضور مهمانانی از ۵ کشور و سخنرانانی از ۲۰ کشور برگزار کردیم که در دنیا با استقبال روبه‌رو شد. ایجاد «کلینیک خواندن» برای اولین بار در زنجان نیز از دیگر اقدامات انجام شده بود که یک سال از اجرای آن می‌گذرد؛ این طرح می تواند در دانشگاه پشتوانه پیدا کند.

وی همچنین خواستار فراهم‌سازی امکان دسترسی عموم به کتابخانه‌های دانشگاهی شد و این فرصت را در پویایی فضای کتابخوانی کشور اثرگذار دانست و در خاتمه اظهار داشت: امیدوارم این تفاهم‌نامه نمونه موفقی از کار تعاملی بین حوزه دانشگاه و حوزه اجرا باشد.