بتن‌ریزی در محوطه باستانی بیشاپور! / عباس مقدم: این نوع مداخلات ناجوانمردانه است!

به‌ گزارش خبرنگار ایلنا، شهر ساسانی بیشاپور که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است، در اقدامی عجیب و طی یک هفته گذشته با تصمیم اداره میراث فرهنگی استان فارس بتن ریزی شد. اقدام پایگاه میراث جهانی بیشاپور در بتن ریزی محوطه های این شهر ساسانی در حالی انجام شده است که معمولا برای ایجاد راه دسترسی در محوطه‌های باستانی که کف باستانی دارند از سازه های سبک با پوشش چوبی آن هم بدون اتصال قوی به زمین استفاده می‌شود. این شیوه پیشتر در محوطه ثبت جهانی شده شوش و میراث جهانی شهر سوخته هم استفاده شده است.

با این حال، آنطور که صدای میراث اعلام کرده است، افشین ابراهیمی که پیشتر در پایگاه میراث جهانی پارسه و پاسارگاد مشغول به کار بود و مدتی نیز در شوش پایتخت زمستانی هخامنشیان برای نظارت بر مرمت آثار سنگی این محوطه باستانی رفته بود و حالا معاون میراث فرهنگی استان فارس و با حفظ سمت مدیر پایگاه میراث جهانی بیشاپور است، با معرفی پیمانکار مجوز بتن ریزی شهر ثبت جهانی شده بیشاپور را صادر کرده است.

«عباس مقدم» یکی از باستان‌شناسان شناخته‌شده ایران در واکنش به این اقدام در گفت و گو با ایلنا اعلام کرد، زمانی که ضوابط یک محوطه باستانی و ثبت جهانی تعیین و عرصه و حریم آن مشخص می‌شود به این معنی است که هیچگونه مداخله‌ای دیگر نباید در آن محوطه صورت بگیرد مگر آنکه با مجوز میراث‌فرهنگی که آن مداخله را بر اساس ملاحظات و ضرورت‌ها مجاز می‌کند.

این باستان‌شناس پیشکسوت درخصوص بتن‌ریزی و سیمان‌کشی بخشی از محوطه‌ ساسانی و ثبت جهانی شده بیشاپور گفت: درست است که مداخلات توسط میراث‌فرهنگی بلامانع است اما هر اقدامی یک اصولی دارد و نمی‌توان در محوطه‌ای چون بیشاپور برای ایجاد مسیر دسترسی و سهولت بازدید برای بازدیدکنندگان و هزار دلیل دیگر از بتن استفاده شود.

او گفت: بتن ریزی در یک محوطه ثبت جهانی کاملا بی‌معناست چراکه کلی راهکار وجود دارد. در محوطه‌های مهم جهان ببیند از چه روشی استفاده می‌کنند اگر نمی‌خواهید به آن منابع مراجعه کنید از اقدامات اصولی که در دیگر محوطه‌های ایران صورت گرفته مثل شوش، محوطه باستانی سیلک استفاده کنید.

به گفته مقدم، در محوطه‌هایی چون سیلک و شوش برای اینکه مسیری برای بازدید‌کننده ایجاد شود از الوارهای چوبی استفاده شده که برگشت‌پذیر است به‌طوری که اگر زمانی کاوشگران و مرمت‌گران خواستند در این محوطه‌ها کاوش یا مرمت کنند به‌راحتی جمع‌آوری شود اما زمانی که از بتن استفاده می‌شود یعنی یک عارضه پایدار در یک محوطه جهانی و باستانی ایجاد کرده‌اید و این نوع دخل و تصرف عاقلانه نیست و با محوطه‌های باستانی همخوانی ندارد.

این باستان‌شناس ادامه داد: حتی اگر پایگاه جهانی بیشاپور و اداره میراث‌فرهنگی به الوار دسترسی ندارد می‌تواند از سنگ‌ریزه که قابل برداشت باشد استفاده کند به‌گونه‌ای که یک لاین محافظ چوبی گذاشته شود و لابه‌لای آن سنگریزه ریخته شود که درصورت کاوش و مرمت و حفاظت این سنگریزه‌ها به‌راحتی جمع‌آوری شود.

او گفت: این اقدامات و تصمیماتی که توسط اداره‌های میراث‌فرهنگی گرفته می‌شود بسیار ناجوانمردانه است چرا باید از عارضه‌ای استفاده شود که تصویر زشتی دارد و هیچ همخوانی با محوطه با اهمیتی چون بیشاپور ندارد چرا از هنرمندان و گرافیست‌ها استفاده نمی‌شود تا با کمترین هزینه و مداخله و بیشترین خلاقیت بتوان تصمیم درستی برای این محوطه‌ها گرفت.

اکنون بیش از یک کیلومتر بتن ریزی تنها در کف کاخ و شهر باستانی بیشاپور که در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده بتن شده است. گفته می‌شود تالار چلیپا، تالار موزاییک و راهروهای شهر باستانی بیشاپور به عرض ۲٫۵ متر و به ارتفاع ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر بتن ریزی شده است و مسیر بتن ریزی شده تا ورودی معبد آناهیتا ادامه یافته است. جالب آن که پیمانکار این پروژه همان فردی است که پیشتر زیر عنوان مرمت و استحکام بخشی، سقف بازار وکیل شیراز را ایزوگام کرده بود.

شهر باستانی بیشاپور توسط شاپور اول ساسانی در سال ۲۶۶ میلادی و پس از پیروزی شاپور اول ساسانی بر والرین، امپراتور روم بنا شد. شاپور دستور داد در ناحیه‌ای خوش آب و هوا بر سر راه تخت جمشید به تیسفون شهر بیشاپور بنا شود. این جاده در زمان هخامنشیان، شهرهای تخت جمشید و استخر را به شوش متصل می‌کرد و بعدها نیز تبعیدگاه امپراتور شکست خورده روم و هزاران تن از همراهان او در جنگ با پادشاه ساسانی شد. طراحی شهر توسط مهندسین رومی اسیر به سبک شهرهای یونانی انجام شد و معماری آن برعهده اوپسای دبیر و فرزندش که معماران اهل سوریه در آن دوران بودند گذاشته شد.

پس از پایان یافتن احداث شهر بیشاپور، شاپور اول ساسانی چنان از زیبایی آن شگفت‌زده شد که هدایای فراوان به اوپاس و فرزندش اهداء کرد. شهر باستانی بیشاپور تنها شهر باستانی ایران است که تاریخچه احداث آن بر دو ستون برجای مانده در این شهر نوشته شده است و به همین دلیل تنها شهر باستانی تاریخچه دار کشور است.

۹۷ درصد شهر باستانی بیشاپور کاوش نشده است

شهر باستانی بیشاپور در دو مرحله یکبار توسط رومن گریشمن و یکبار توسط علی اکبر سرفراز کاوش باستان شناسی شد. اما این کاوش ها تنها ۳ درصد از این محوطه میراث جهانی را شامل شده و ۹۷ درصد این شهر باستانی همچنان زیر خاک مدفون مانده است. حالا اداره میراث فرهنگی استان فارس در شرایطی مجوز بتن ریزی در این محوطه باستانی را صادر کرده است که کف تالارهای کاخ بیشاپور هنوز کاوش نشده و در کاوش های اولیه این محوطه میراث جهانی موزاییک های رنگینی کشف شد که بخشی از آن‌ها در موزه لوور و بخشی دیگر در مخازن موزه ای ایران نگهداری می شود.

در گزارش‌های علی اکبر سرفراز اشاره شده است که در ترانشه های ده در ده متر ایجاد شده در همین قسمت بتن ریزی شده نیز کاوش های باستان شناسی صورت گرفته است. سرفراز همچنین در گزارش خود از کاوش شهر ساسانی بیشاپور آورده است که در ترانشه های پشت دیوار و برج و باروهای شهر بیشاپور، آثار دوره ایلامی کشف شده و در ترانشه های داخل شهر و ایوان موزاییک و تالار تشریفات کاخ بیشاپور موزاییک های تاریخی رنگی کشف شده است.

این موزاییک‌های رنگی تصاویری از نوازندگان چنگ را که زن و مرد بودند و همچنین حیوانات افسانه ای ترسیم شده بودند. مجسمه هایی نیز داخل ستون دیوارها پیدا شده بود که یکی از آن‌ها یک مجسمه مرمرین متعلق به یک زن بود. گریشمن نیز در یکی از ترانشه‌های داخل شهر که حالا در آن بتن ریزی شده است یک آتشدان پیدا کرد که به اشتباه اعلام کرد شهر باستانی بیشاپور یک آتشکده است. بعدها سرفراز با کاوش معبد آناهیتا به او اعلام کرد که این نقطه آتشکده نیست و با توجه به یافتن آثار مرتبط با الهه آب و معبد آناهیتا زندگی در این منطقه حتی پیش از دوران ساسانی نیز وجود داشته است.

در اندک کاوش های باستان شناسی شهر باستانی بیشاپور که سال ۹۷ در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز قرار گرفته است، غیر از موزاییک های رنگین کف آثار ایلامی نیز شامل مهرها و تبرزینی شبیه به تبرزین لرستان یافت شده است. این محوطه همچنین لایه‌نگاری های دوران اشکانی را نیز در خود جای داده است.

حالا اداره میراث فرهنگی استان فارس بدون توجه به مخالفت کارشناسان میراث فرهنگی شهرستان کازرون بتن ریزی در محوطه‌ای را انجام داده است که هنوز ۹۷ درصد آن کاوش باستان شناسی نشده و مشخص نیست که آیا زیر مسیرهای بتن ریزی شده آثار بیشتری از موزاییک‌های رنگی نهشته‌های فرهنگی دوره های تاریخی وجود دارد یا خیر؟

مریم‌جلیلوندفرد