ممنوعیت فعالیت کارخانه فولاد در ۳۳۰۰ متر محوطه باستانی قره حسنلو/ صدور یا عدم صدور مجوز برای کارخانه در اختیار اداره کل نیست

به گزارش خبرنگار ایلنا، ماجرای محوطه باستانی قره حسنلو و کارخانه فولاد نمین از انتشار تصاویری آغاز شد که نشان می‌دهد پی‌ریزی بخشی از کارخانه فولاد در نزدیکی این محوطه باستانی صورت گرفته. 

۹۷ هکتار زمین در در دشت ویلکیج (آبی بیگلو) واقع در قره‌حسنلو برای احداث کارخانه فولاد اختصاص داده شده است. از همان شروع فرآیند احداث کارخانه، کارزارهایی با موضوعیت وجود منطقه باستانی در این منطقه و امکان تخریب آن راه افتاد چراکه در بررسی پیمایشی دشت اردبیل در سال ۹۸ محوطه باستانی قره‌حسنلو شناسایی شده بود. در بررسی‌های میدانی در دو هکتار از این محوطه آثار ۲۳۰۰ساله از دوره اشکانیان یافت شد اما در نهایت ۳۳۰۰ مترمربع از این مساحت در سال ۱۴۰۱جزو آثار ملی به ثبت رسید. 

محوطه قره حسنلو به وسعت تقریبی دو هکتار در محدوده حریم شهرستان نمین بر سر راه ارتباطی اردبیل به شهر آبی بیگلو در فاصله یک کیلومتری از جاده، در مرکز دشت اردبیل جای گرفته است. 

در سال ۱۴۰۰ با توجه به آغاز عملیات شرکت آهن و فولاد الماس ایرتیک و قرارگیری تپه حسنلو در محدوه فعالیت این شرکت، عملیات کاوش نجات بخشی این محوطه با اخذ مجوزهای لازم از پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری از ششم بهمن ماه برای شناسایی محوطه و بررسی توالی فرهنگی آن آغاز شد و تا بیستم اسفندماه سال ادامه یافت. 

فریبرز طهماسبی (سرپرست هیت کاوش نجات‌بخشی محوطه تاریخی قره حسنلو) در آن زمان اعلام کرده بود: براساس نتایج کاوش ترانشه‌ها شواهدی از ساختار معماری اولیه محوطه به دو شیوه ساختار خشتی و سنگی شناسایی شده است و ساختارهای خشتی به شکل دیوارهای عریض بوده که با ملاط گل بهم چسبیده شده‌اند. این دیوارهای خشتی به نظر می‌رسد قسمتی از ساختار معماری فضاهایی باشد که بخش‌هایی از آن در این کاوش به دست آمده است. 

او گفت: کشف شواهدی از یک تدفین انسانی در این کاوش باستان‌شناختی محوطه، این تدفین انسانی به شیوه طاق باز و گور چاله‌ای بوده و به نظر می‌رسد متعلق به دوران تاریخی و مردی در حدود سنی ۳۰ تا ۳۵ سال باشد. 

طهماسبی گاه‌نگاری محوطه را براساس یافته‌های سفالی متعلق به عصر آهن ۱ و ۲ عنوان کرد و گفته بود: با تداوم کاوش‌های باستان‌شناختی در این محوطه، انتظار می‌رود وضعیت ساختارهای معماری و کاربری فضاها و گاه‌نگاری نسبی آن روشن‌تر شود. 

با وجود چنین یافته‌هایی در این محوطه باستانی، این روزها اخبار و تصاویر منتشر شده حکایت از ورود تاسیسات و پی‌های ساخت و ساز کارخانه فولاد به حریم و در نزدیکی این محوطه دارند. باتوجه به نقدهای موجود در این خصوص با فردین عینی (سرپرست اداره کل میراث‌فرهنگی اردبیل) به گفتگو نشستیم. 

 اهمیت ثبت محوطه باستانی قره‌حسنلو در سال ۱۳۹۸ بر همگان آشکار شد و با وجود تاکیدات فراوان این محوطه تاریخی امسال یعنی در سال ۱۴۰۱ به ثبت ملی رسید دلیل این تعلل چه بود؟ 

محوطه باستانی قره‌حسنلو برای اولین بار در تیرماه سال ۱۴۰۰ و در پی استعلام از اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی با پیمایش کارشناسان اداره کل شناسایی شد و بعد از طی روندهای لازم، به ویژه بعد از کاوش نجات بخشی از بهمن‌ماه ۱۴۰۰ تا اردیبهشت ۱۴۰۱ که منجر به کشف بنای تاریخی شد، در مرداد ماه ۱۴۰۱ به ثبت ملی رسید. 

چرا تاکنون عرصه و حریم این محوطه تصویب نشده است و چرا از ۲ هکتار منطقه باستانی تنها ۳۳۰۰ متر آن ثبت ملی شد آیا این به دلیل محاسبات احداث کارخانه فولاد صورت گرفته؟ 

تعیین عرصه بنای تاریخی برای ثبت ملی ضروری است و عرصه بنای تاریخی قره‌حسنلو در ثبت ملی این اثر مشخص است اما حریم آن باید با نظر پژوهشگاه میراث‌فرهنگی وزارتخانه تعیین شود که در این رابطه رئیس پژوهشگاه مردادماه از محوطه بازدید کرد و در اولین جلسه شورای فنی در پژوهشگاه حریم بنای تاریخی قره‌حسنلو تعیین می‌شود. 

در پیمایش اولیه برای شناسایی محوطه تاریخی قره‌حسنلو در تیرماه ۱۴۰۰ و با شناسایی اولیه ۲ هکتار از زمین مدنظر به دلیل احتمال تاریخی بودن آن مشخص شد و بعدها با گمانه‌زنی و شناسایی دقیق‌تر ۳۳۰۰ متر از این محوطه تاریخی تشخیص داده شد که در کاوش نجات بخشی نیز بنایی به مساحت ۹۰۰ مترمربع از این محوطه ۳۳۰۰ متری کشف شد. عرصه محوطه باستانی قره‌حسنلو براساس شواهد و نتایج به دست آمده از کاوش و مطالعات انجام شده تعیین شده است. 

 گفته می‌شود که سرمایه‌گذار و طراحان کارخانه فولاد به خاطر مسائل فنی، در بخشی از ۳۳۰۰ مترمربع یادشده در محدوده تاریخی، نیاز به استقرار دستگاه‌های صنعتی دارند. تصاویری که این روزها منتشر شده نشان می‌دهد که صنایع پتروشیمی و فولاد نمین در سه متری منطقه باستانی در حال احداث هستند. چگونه چنین امری امکان‌پذیر است؟ 

پی‌ریزی انجام شده خارج از محوطه ۳۳۰۰ متری تعیین شده قرار دارد و بعد از اعلام نظر پژوهشگاه میراث‌فرهنگی درمورد حریم این محوطه باستانی طبق ضوابط برای حفظ و صیانت از محوطه باستانی قره‌حسنلو رفتار خواهد شد. 

آیا میراث استان مجوزهای فعالیت کارخانه فولاد را صادر یا تایید کرده است؟ 

صدور مجوز برای فعالیت کارخانه فولاد به هیچ وجه در حوزه اختیارات اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی قرار ندارد و این اداره کل فقط به استعلامات درمورد محوطه باستانی در زمین کارخانه فولاد جواب داده است که طبق آن محوطه تاریخی مشخص شده و فعالیت در آن بخش ممنوع اعلام شده است. 

حفاظت و حراست از این میراث چگونه رقم خواهد خورد چه برنامه‌هایی برای این مهم دارید؟ 

حفاظت و صیانت از آثار تاریخی، باستانی و فرهنگی استان جزو وظایف اصلی اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اردبیل است که قطعا شامل حفاظت از بنای تاریخی قره‌حسنلو نیز می‌شود. نظرات و دیدگاه‌های مختلفی درمورد نوع حفاظت و نگهداری از بنای تاریخی قره‌حسنلو وجود دارد اما چگونگی حفاظت از این بنا و اقدامات آتی در این محوطه باستانی باید با نظر پژوهشگاه میراث‌فرهنگی انجام شود و اداره کل منتظر اعلام نظر این مرجع بالا دستی است. 

وضعیت تدفین‌های کشف شده در قره حسنلو چه شد؟ آثار بدست آمده در کجا نگهداری می‌شوند؟ 

چهار تدفین به همراه اشیاء و وسایلی در این محوطه و طی کاوش نجات بخشی کشف شده‌اند که همه آثار به دست آمده بعد از ثبت در مخزن مجموعه جهانی شیخ صفی‌الدین اردبیلی نگهداری می‌شوند. 

 آیا برنامه‌ای برای ادامه روند کاوش در این محوطه در نظر دارید؟ این کاوش‌ها چه زمانی و با چه بودجه‌ای انجام خواهد شد؟ 

ادامه کاوش در این محوطه جزو برنامه‌ها است و کاوش انجام شده در محوطه باستانی قره‌حسنلو فصل اول این کاوش بود، فصل‌های بعدی کاوش در این محوطه با تامین اعتبارات لازم انجام خواهد شد. 

 در برخی از رسانه‌ها و فضای مجازی به نقل از سرپرست میراث استان مطرح شده است که: منطقی نیست به خاطر ۳۳۰۰ متر منطقه باستانی، ۹۷ هکتار زمین صنایع تعطیل شود؟ لطفا در این خصوص توضیح دهید. 

روایت صحیح این نقل قول به این شکل است که ایجاد کارخانه فولاد به معنی از بین بردن محوطه باستانی قره‌حسنلو نیست و همچنین حفاظت از محوطه باستانی قره حسنلو نیز به معنی ممانعت از فعالیت کارخانه فولاد نیست و هردو در کنار هم می‌توانند اتفاق بیفتند. در محوطه ۹۷ هکتاری کارخانه فولاد زمینی به مساحت ۳۳۰۰ متر به عنوان محوطه باستانی قره‌حسنلو تعیین شده است، فعالیت کارخانه فولاد در این ۳۳۰۰ متر ممنوع است و حفاظت از این محوطه وظیفه اصلی ما است، اما خارج از محوطه باستانی ما نمی‌توانیم مانع فعالیت کارخانه فولاد شویم و صدور یاعدم صدور مجوز برای این کارخانه در اختیار اداره کل میراث‌فرهنگی قرار ندارد.