عضو موسسه عالی مطالعات بین‌المللی ژنو در گفت‌وگو با ایلنا:
اینستکس پتانسیل رهایی کشورها از زنجیره دلار را دارد/ سازوکار مالی اروپا اولین اقدام عملی برای خنثی‌سازی تحریم‌هاست/ اجرای FATF را «امتیاز» اروپا تلقی نکنیم
یک حقوقدان بین‌المللی و عضو موسسه عالی مطالعات بین‌المللی ژنو تاکید کرد: کشورهای مهمی مانند چین از هم‌اکنون از توسعه و گسترش این سازوکار به کشورهای ثالث استقبال کردهاند و قطعاً برنامه اروپا هم این است که این سازوکار دامنه‌ای فراگیر و فراتر از حوزه کشورهای موسس آن (فرانسه، آلمان و بریتانیا) داشته باشد.
سرانجام پس از هفته‌ها تاخیر، وزرای امور خارجه آلمان، فرانسه و بریتانیا از تشکیل و راه‌اندازی سازوکار ویژه مالی اتحادیه اروپا موسوم به اینستکس که تا پیش از این به SPV شهرت یافته بود، خبر دادند. نهادی که هدف از آن حفظ و گسترش همکاری اقتصادی ایران و کشورهای عضو اتحادیه اروپا و مقابله با تحریم‌های یکجانبه امریکا اعلام شده است. درباره ابعاد، اهداف و چشم‌انداز این سازوکار گفت‌وگویی با رضا نصری، حقوق بین‌المللی، عضو موسسه عالی مطالعات بین‌المللی ژنو و تحلیل‌گر ارشد مسائل امریکا داشته‌ایم که مشروح آن در ادامه می‌آید:
اگر اینستکس توسعه یابد، عوایدی فراتر از برجام نصیب ایران می‌کند
سازوکار ویژه مالی اتحادیه اروپا موسوم به اینستکس روز پنج‌شنبه با اعلام وزرای امور خارجه آلمان، فرانسه و بریتانیا آغاز به کار کرد. آیا این سازوکار می‌تواند منافع ناشی از حضور ایران در برجام را تامین کند؟
اگر سازوکار - که امروز نهال آن کاشته شده - با همکاری ایران و اروپا توسعه پیدا کند، بازیگران اقتصادی جهان را درگیر کند و تدریجاً به درخت تنومندی تبدیل شود، شاید حتی در بلندمدت عوایدی بسیار فراتر از آنچه در برجام انتظار داشتیم، نصیب ایران کند. این سازوکار این پتانسیل را دارد که کشورها را از گزند پدیده «تحریم‌های ثانویه» و قوانین فراسرزمینی آمریکا نجات دهد و اگر این اتفاق بیفند، چه بسا خروج آمریکا از برجام خیری بوده باشد که عدو سبب آن شده است! این ادعا هم به هیچ عنوان یک شعار یا ناشی از خوش‌خیالی نیست. وزیر اقتصاد فرانسه تشکیل این سازوکار را قدمی «اساسی» جهت رسیدن به «استقلال واقعی» اروپا خوانده است؛ و حال که اروپا - علیرغم همه موانع سیاسی، فنی و روانی - چنین نگاهی به پتناسیل این سازوکار پیدا کرده است، لازم است از فرصت استفاده کنیم.
اینستکس در تأمین نیازهای اولیه و جلوگیری از تشدید مشکلات ناشی از تحریم‌ها موفق خواهد بود
اینستکس تا چه اندازه از توانایی خنثی‌سازی و حفاظت از شرکت‌ها و موسسات اقتصادی در برابر تحریم‌های ایالات متحده برخودار است؟
این سازوکار قطعاً در تأمین نیازهای اولیه ایران و جلوگیری از تشدید مشکلات ناشی از تحریم‌ها موفق خواهد بود. اما برای اینکه فرای این نیازها - و فرای «مدیریت بحران تحریم» - به اقتصاد ایران سود قابل ملاحظه‌ای برساند، باید قادر باشد بازیگران اقتصادی را در برابر تهدیدات، کارشکنی‌ها و فضاسازی‌های آمریکا مصون نگه دارد. به همین خاطر هم لازم است برای خنثی‌سازی تحریم‌ها و کارشکنی‌های آمریکا با هوشیاری، احتیاط و به صورت مرحله‌ای راه‌اندازی شود تا قدرت تخریبی آمریکا را به حداقل برساند. اما در هر حال، پیدایش و ورود این سازوکار به معادلات بین‌المللی، اتفاق مهم و مبارکی است که باید از آن به بهترین شکل بهره‌برداری کرد.
اروپا می‌خواهد اینستکس دامنه‌ای فراگیر و فراتر از حوزه کشورهای موسس داشته باشد
آیا اینستکس از این ظرفیت برخودار است که بتواند همکاری کشورهای دیگر غیراروپایی برای همکاری با ایران را شامل شود؟
کشورهای مهمی مانند چین از هم‌اکنون از توسعه و گسترش این سازوکار به کشورهای ثالث استقبال کردهاند و قطعاً برنامه اروپا هم این است که این سازوکار دامنه‌ای فراگیر و فراتر از حوزه کشورهای موسس آن (فرانسه، آلمان و بریتانیا) داشته باشد. در این جهت، گمان نمی‌کنم قدرت‌های اصلی اروپایی - یعنی پاریس و برلین - در اقناع سایر دولت‌های اروپایی برای همکاری با این سازوکار مشکل چندانی داشته باشند. کمی زمان لازم است تا رفته‌رفته این سازوکار را - در چارچوب اهداف راهبردی خود - در درون اتحادیه اروپا گسترش دهند. برای کشورهای ثالث هم گمان می‌گنم با آمدن آقای ترامپ تقریباً همه آنها - از چین و روسیه و ترکیه گرفته تا کشورهای همسایه مانند کانادا - به سخت‌ترین شکل متوجه شده باشند که وابستگی آنها به دلار بیش از آنکه تصور می‌کردند ابتکار عمل و «استقلال» و هویت‌شان را زیر سوال برده است؛ و به همین خاطر ایده پیوستن به سازوکاری که پتانسیل رهایی آنها از زنجیر دلار را داشته باشد قطعاً برای‌شان ایده جذاب و جالبی خواهد بود.
سازوکار مالی اروپا اولین اقدام عملی برای خنثی‌سازی تحریم‌هاست
روزنامه واشنگتن‌پست با اشاره به راه‌اندازی اینستکس، آن را چالشی بزرگ در برابر «قدرت اقتصادی» آمریکا و تحریم‌های این کشور توصیف کرده است. آیا می‌توان این انتظار را داشت که سازوکار مالی اتحادیه اروپا به سلطه دلار در مبادلات تجاری پایان ببخشد؟
این هشداری است که پیش از واشنگتن‌پُست، تکنوکرات‌ها و معماران تحریم‌های ثانویه آمریکا - که سال‌ها به صورت حرفه‌ای در وزارت خزانه‌داری ایالات متحده مشغول به این کار بوده‌اند - به دولت ترامپ گوشزد کردهاند. هشدار اعضای برجسته حزب دموکرات و اندیشکده‌های تخصصی هم در مورد تاثیر یکجانبه‌گرایی ترامپ بر اهرمی به اسم تحریم که ماهیتاً و ذاتاً نیازمند «همکاری چند جانبه» است، همین بوده است. در هر حال، دونالد ترامپ ظاهراً نفهمیده است چرا اسلاف او ماه‌ها و ماه‌ها برای اقناع متحدین خود و دولت‌های دیگر برای تصویب یک قانون یا یک قطعنامه تحریمی رایزنی می‌کردند و چرا حتماً اصرار داشتند سایر دولت‌ها هم با رضایت کامل در روند تحریم یک کشورِ هدف همکاری کنند! به همین خاطر هم سرانجام باعث شد دولت‌های اروپایی برای خنثی‌سازی این اهرم - برای اولین بار پس از بیش از نیم قرن - دست به یک اقدام عملی بزنند!
کسانی که اینستکس را با «برنامه نفت برای غذا» مقایسه می‌کنند، منافع جناحی‌شان را بر منافع ملی ترجیح می‌دهند
در بیانیه وزرای امور خارجه سه کشور موسس اعلام شده که گام نخست اینستکس مربوط به کالاهای بشردوستانه از جمله اقلام دارویی، پزشکی و غذایی می‌شود. آیا می‌توان این برداشت بدبینانه را داشت که اروپایی‌ها فقط در همین سطح حاضر به همکاری تجاری با ایران هستند؟
برای راه‌اندازی یک خودرو هم ابتدای کار با «دنده یک» آغاز می‌کنند. تدریجاً که خودرو به حرکت افتاد و راننده هم با قلق ماشین و وضعیت جاده آشناتر شد، دنده را عوض می‌کند تا خودرو سرعت بگیرد! آغاز این سازوکار با اقلام دارویی و غذایی هم حکم همان «دنده یک» را دارد! نمی‌شود از ابتدا دنده چهار زد و پدال گاز را فشار داد و امید داشت خودرو روان، سریع و بی‌‌دردسر حرکت کند. برای راه‌اندازی یک سازوکار جدید و نوین - آن هم سازوکاری که در تقابل با آمریکا و در موازات نظام دلارمحوری که بیش از ۵۰ سال ریشه دوانده تاسیس شده است - اینکه با احتیاط و با هدف کاهش حداکثری ریسک آغاز به کار کند، امری عجیبی نیست. کسانی که داستان را جور دیگری تفسیر می‌کنند و این سازوکار را از هم‌اکنون با «برنامه نفت برای غذا» در عراق مقایسه می‌کنند، احتمالاً منافع جناحی‌شان را بر منافع ملی و واقعیت‌های دنیای امروز ترجیح می‌دهند.
دولت ترامپ از فشار و تهدید تا تطمیع و تشویق علیه ایران استفاده می‌کند
با توجه به رویکرد خصمانه امریکا علیه ایران، استراتژی احتمالی ایالات متحده برای مختل‌سازی و از بین بردن اینستکس چیست؟
از هم‌اکنون سازمان‌های ضدایرانی مانند اف.دی.دی هشدار داده‌اند که مبادا آمریکا اجازه دهد این سازوکار پا بگیرد! آنها خوب می‌دانند که این سازوکار می‌تواند رفته‌رفته توسعه پیدا کند و یک بار برای همیشه آمریکا را از اهرم تحریم - که سال‌ها به کمک آن توسعهٔ ایران را کُند کردهاند - محروم سازد. به همین خاطر هم به احتمال قوی دولت ترامپ از تمام ابزار خود - یعنی از فشار به شرکت‌ها و تهدید و ارعاب مدیران آنها گرفته تا تطمیع و تشویق اشخاص حقیقی و حقوقی - استفاده خواهد کرد تا بازیگران اقتصادی را از کار با این سازوکار منصرف کند.
اروپا اراده سیاسی غیرقابل انکاری برای مقابله با امریکا و تحکیم استقلال دولت‌های اروپایی دارد
محمدجواد ظریف در پاسخ به انتقادات درخصوص تاخیر در اجرایی شدن سازوکار ویژه مالی اتحادیه اروپا، اعلام کرده بود که این تاخیر نشان داد که اروپایی‌ها از توان اجرای کار برخودار نیستند. با توجه به مخالفت ایالات متحده از هر اقدامی به سود ایران و وابستگی مفرط شرکت‌های اروپایی به امریکا، سقف تحمل اروپا در برابر اقدامات عملی ایالات متحده تا کجاست؟
در اروپا یک عزم عمومی و یک اراده سیاسی غیرقابل انکار برای مقابله با زورگویی، قوانین فراسرزمینی آمریکا و تحکیم استقلال دولت‌های اروپایی وجود دارد. باید از خود بپرسیم چرا وزیر اقتصاد فرانسه ساعاتی پیش از راه‌اندازی این سازوکار در یکی از پُربیننده‌ترین برنامه‌های شبانه تلویزیون فرانسه حاضر می‌شود و - به عنوان یک دستآورد دولت خود - از راه‌اندازی سازوکاری که بشود به کمک آن «با هر کشوری که دل‌مان می‌خواهد تجارت کنیم» سخن می‌گوید؟ او چه برداشتی از فضای عمومی و مطالبات مردم کشورش دارد که در یک برنامه پُر مخاطب این سازوکار را به منظور «دور زدن تحریم‌های آمریکا» و گامی اساسی در جهت یک «استقلال واقعی» برای اروپا معرفی می‌کند؟ معتقدم نباید این عزم سیاسی را دست‌کم گرفت یا بی‌پشتوانه تصور کرد. مادام هم که این عزم وجود داشته باشد، چه بسا اروپا در مقابل هر مانع‌تراشی آمریکا یک پاتک جدید پیدا کند.
نباید اجرایی کردن FATF را یک «امتیاز» به اروپا تلقی کرد
در بیانیه راه‌اندازی اینستکس از ایران خواسته شده تا هرچه زودتر FATF را اجرایی کند. دلیل تاکید اروپا بر این مسئله چیست؟ آیا می‌توان این تلقی را داشت که اروپایی‌ها اجرای اینستکس را به اخذ یک امتیاز خارج از برجام گره زده‌اند؟
نباید اجرایی کردن FATF را یک «امتیاز» به اروپا تلقی کرد یا آن را با تعهداتی که ایران در چارچوب مذاکرات برجام متقبل کرده، مقایسه کرد. برای تسهیل همکاری‌های مالی بین دو طرف لازم است طرفین در این حوزه خاص از سطح کیفی و استانداردهای مشابه‌ای برخوردار باشند و اجرایی کردن FATF مستعد است این هم‌ترازی را ایجاد کند.
گفت‌وگو از: محمدابراهیم ترقی‌نژاد
