از پژو تا پلتفرم ملی؛ ایران‌خودرو، روایتی از صعود، سکون و سودای بازگشت
پیش‌تر، آبی‌پوشان جاده مخصوص نماد پیشرفت صنعتی ایران بودند؛ کارخانه‌ای که قرار بود اتومبیل ملی را بر چهارچرخ توسعه سوار کند. اما آنچه قرار بود موتور توسعه باشد، سال‌ها در چرخ‌دنده‌های سیاست، انحصار و کیفیت پایین گیر کرد. اکنون، در میانه‌ی دهه‌ای پرتلاطم، صدای تجدیدساختار از درون شنیده می‌شود؛ آیا ایران‌خودرو به مسیر رشد بازخواهد گشت؟
اتومبیل‌سازی در ایران؛ رؤیای ناتمام نوسازی
ایلنا، دهه ۴۰ خورشیدی با صنعتی‌شدن ایران هم‌زمان شد. ایران‌ناسیونال (بعدها ایران‌خودرو) با همکاری شرکت روتس انگلیس و سپس پژو فرانسه، تولید پیکان را آغاز کرد. این خودرو خیلی زود به نماد مدرنیزاسیون تبدیل شد. اما مدل تولید مبتنی بر مونتاژ، بدون انتقال فناوری، وابستگی به خارج را نهادینه کرد. درحالی‌که ژاپن و کره جنوبی با الگوبرداری، مسیر بومی‌سازی و طراحی را پیمودند، صنعت خودرو در ایران در سطح مونتاژ باقی ماند.
دهه‌های پرشتاب و سیاست‌زده
انقلاب اسلامی و متعاقب آن، جنگ تحمیلی، ایران‌خودرو را با بحران تولید مواجه کرد. اما پس از جنگ، به لطف حمایت‌های دولتی و سیاست‌های بازسازی، تولید از سر گرفته شد. در دهه ۸۰، تیراژ تولید به بیش از نیم میلیون دستگاه رسید. بااین‌حال، کیفیت پایین، قیمت‌گذاری دستوری، و تکرار طراحی‌های قدیمی، برند ایران‌خودرو را در افکار عمومی تضعیف کرد. سیاست‌زدگی در انتصاب مدیران و نبود استراتژی بلندمدت، موجب از دست رفتن فرصت‌های طلایی مشارکت با خودروسازان جهانی شد.
پلتفرم ملی یا بن‌بست تکنولوژیک؟
در سال ۱۳۸۰، پروژه خودروی ملی با تولید "سمند" کلید خورد. اگرچه طراحی بدنه و برخی قطعات در داخل انجام شد، اما موتور، جعبه‌دنده و بسیاری از زیرساخت‌ها همچنان وارداتی بودند. سال‌های بعد با تولید دنا، رانا و سورن، مسیر ملی‌سازی ادامه یافت، ولی عملاً پلتفرم‌های قدیمی پژو ۴۰۵ با بازطراحی مواجه بودند. فناوری موتور، ایمنی و مصرف سوخت همچنان با استانداردهای جهانی فاصله داشت. تلاش‌هایی برای طراحی پلتفرم مستقل نیز ناکام ماند؛ از جمله پروژه‌های X11 و IKCO EF که به مرحله تولید انبوه نرسیدند.
ایران‌خودرو در آیینه اقتصاد کلان
ایران‌خودرو یکی از سه شرکت صنعتی بزرگ کشور است. زنجیره تأمین این شرکت بیش از ۵ هزار قطعه‌ساز و شرکت خدماتی را درگیر می‌کند. اشتغال مستقیم و غیرمستقیم بیش از ۲۰۰ هزار نفر به ایران‌خودرو وابسته است. از این منظر، این شرکت نه‌فقط یک بنگاه اقتصادی، بلکه یک رکن مهم در اشتغال و ثبات اجتماعی محسوب می‌شود. اما همین جایگاه استراتژیک، باعث شده سیاست‌های حمایتی دولت در قالب قیمت‌گذاری دستوری، الزام به تیراژ و خودکفایی، بر چابکی و نوآوری شرکت سایه بیندازد.
نقشه راه جدید؛ از برقی‌سازی تا خصوصی‌سازی
در دهه ۱۴۰۰، با تغییر مدیریت و فشار تحریم‌ها، ایران‌خودرو مسیر تازه‌ای را آغاز کرده است. پروژه پلتفرم جدید IKCO P1 در حال توسعه است. مدل‌های برقی مانند "ری‌را الکتریک" و همکاری‌های فناورانه با شرکت‌های دانش‌بنیان آغاز شده‌اند. همچنین، عرضه سهام در بورس و وعده کاهش تصدی‌گری دولت، نشانه‌هایی از گذار به سمت رقابت‌پذیری است. اما تحلیلگران معتقدند تا زمانی‌که ساختار تصمیم‌گیری و تعامل با بخش خصوصی اصلاح نشود، حرکت به‌سوی استانداردهای جهانی دشوار خواهد بود.
گزارش‌های میدانی نشان می‌دهد مشتریان همچنان از کیفیت پایین برخی محصولات ناراضی‌اند، اما در عین حال، تولید خودروهای جدید با طراحی بومی و توجه به نیاز بازار داخلی، امیدهایی تازه ایجاد کرده است. اگر ایران‌خودرو بتواند از وابستگی به رانت و سیاست فاصله بگیرد، شاید دوباره به نماد افتخار صنعتی بدل شود؛ این‌بار نه در دهه ۵۰، بلکه در سده ۱۵۰۰.
تحول مدیریتی در پایان ۱۴۰۳؛ عبور از دولتی‌گری
در ماه‌های پایانی سال ۱۴۰۳ ، پس از چند دوره تغییرات نیم‌بند، در نهایت مدیریت ایران‌خودرو به بخش خصوصی رسمی و واقعی سپره شد.
بر اساس اعلام سازمان خصوصی‌سازی، بیش از ۴۵ درصد از سهام مدیریتی این شرکت به یک کنسرسیوم صنعتی و مالی خصوصی اختصاص داده شده و دولت تنها نقش نظارتی خواهد داشت. این اقدام که با هدف رقابت‌پذیری، ارتقای کیفیت و چابک‌سازی ساختار انجام شده است، نقطه عطفی در تاریخ ایران‌خودرو به شمار می‌آید.
نگاه مدیران جدید؛ نقشه راه پنج گام برای بازسازی اعتماد ملی
مدیرعامل جدید ایران‌خودرو در اولین نشست خبری خود با اشاره به نقشه راه آینده گفت: «هدف ما بازگرداندن ایران‌خودرو به جایگاه یک برند ملی افتخارآمیز است. این مسیر با تکیه بر صرفه و صلاح اقتصادی، روزآمدی پلتفرم‌ها، اصلاح ساختار سازمانی، بهبود کیفیت و ایمنی قطعات و محصولات و نهایتاً تنوع‌بخشی به محصولات انجام خواهد شد.» عادل پیرمحمدی همچنین خبرداد که طی سه سال آینده، دست‌کم دو پلتفرم جدید کاملاً ملی رونمایی و پنج مدل خودروی برقی و هیبریدی به بازار عرضه می‌شود.
بر اساس برنامه‌های اعلام شده، پروژه ارتقای کیفیت با هدف کاهش ۳۰ درصدی مراجعه مشتریان به نمایندگی‌های خدمات پس از فروش و گارانتی تا سال ۱۴۰۶ و پروژه‌های تنوع‌بخشی با افزودن دست‌کم ۱۰ مدل جدید شامل کراس‌اوورها و سدان‌های مدرن اجرایی خواهد شد. همچنین سرمایه‌گذاری در بهبود ایمنی خودروها بر اساس استانداردهای یورو NCAP در دستور کار قرار گرفته است.
آینده‌ای تازه؛ از مونتاژ پژو تا خودکفایی پلتفرمی
همکاری‌های گذشته با برندهایی چون پژو، روزی مایه رشد ایران‌خودرو بود، امروز مدیران جدید، راه نوسازی را در طراحی و تولید مستقل جستجو می‌کنند. پروژه‌های فعلی از جمله پلتفرم P1 و توسعه خودروهای برقی با باتری داخلی، نمایانگر تلاش برای گذر از مونتاژ به نوآوری بومی است. با این حال، دستیابی به این هدف مستلزم صبوری، سرمایه‌گذاری مستمر و فاصله گرفتن از نگاه صرفاً تیراژی به تولید است.
