علل سیاسی، نظامی و اقتصادی سقوط بشار اسد/ ابعاد تضاد منافع ترکیه، کشورهای عربی و سایر بازیگران در سوریه

عبدالرضا فرجی راد، سفیر پیشین ایران در نروژ با اشاره به علل سقوط حکومت سوریه در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا اظهار داشت: واقعیت این است که عوامل گوناگونی موجب سرنگون شدن حکومت بعث در دمشق بعد از بیش از ۵۰ سال شد و تصور می‌کنم تحولات لبنان و به خصوص مسائلی مانند ترور رهبران مقاومت و غیره از سوی اسرائیل باعث شد تا این رژیم بیش از حد مغرور شود و این روند به جایی رسید که بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل بحث ایجاد برخی از تغییرات در خاورمیانه را مطرح کرد. اسرائیل برای اینکه بتواند تضعیف مقاومت را اجرایی کند، به دنبال هدف قرار دادن پشتوانه این جریان بود و بر همین اساس مرز سوریه با لبنان را بمباران کرد و همین اقدام را در مرز عراق و سوریه انجام داد. اقدام دیگر هم این بود که شهرهای کلیدی سوریه که در محور شمالی و جنوبی این کشور قرار داشت را به نوعی به هم ریختند که در نهایت منجر به سقوط بشار اسد شد و عامل اصلی بود.

وی ادامه داد: اسرائیل و آمریکا به انضمام اروپا و برخی کشورهای عربی منطقه بر انسداد مسیر سوریه به لبنان و عدم کمک‌رسانی به حزب الله لبنان اتفاق‌نظر داشتند و به دنبال آن بودند که این مسیر به نوعی مسدود شود و ایران نتواند کمک‌های خود را به مقاومت برساند. در مرحله دوم کشورهایی مانند ترکیه منافع مشخصی داشتند. آنها به این جمع‌بندی رسیدند که حزب‌الله تا حدودی تضعیف شده و ایران هم در بحث کمک‌رسانی با مشکلاتی روبه‌‌رو شده است و از سوی دیگر به وضوح دیدند که سوریه از محور مقاومت به سمت کشورهای عربی متمایل شده است و به موازات این روند روسیه هم درگیر پرونده اوکراین است. این مؤلفه‌ها باعث شد تا ترکیه تمامی شورشیان مسلح در ادلب را مجدداً بازپروری کرده و آموزش داد و حتی به آنها تأکید کرد که نباید تفکرات القاعده‌ای خود را آشکار کنند. به موازات این روند اسرائیل هم با هماهنگی ایالات متحده مرزهای سوریه و لبنان را مورد هدف قرار داد و یکباره شاهد شروع عملیات‌ها علیه دولت سوریه و ارتش این کشور بودیم.

این استاد ژئوپلیتیک تصریح کرد: مخالفان سوری به سرعت توانستند از ادلب به حلب برسند و سپس شهرهای دیگر را به سمت جنوب سوریه یکی پس از دیگری تصرف کردند که البته به نظر می‌رسد عدم تحرک ارتش سوریه در قبال این مخالفان هم علت دیگری بود. این در حالیست که تورم وحشتناک و افسار گسیخته در سوریه موجب شد تا حتی نظامیان عزمی برای مقابله با مخالفان مسلح نداشته باشند؛ چراکه گفته شده بود حقوق نظامیان هم به صورت مرتب پرداخت نشده یا اینکه تورم به حدی بالا بوده که اساساً آنها هم با مشکلات متعددی روبه‌رو بودند. نکته دیگر این است که در شهری مانند حماه هیچ مقاومتی علیه مخالفان مسلح دولت سوریه انجام نشد و همین موضوع موجب سرعت بخشیدن به پیشروی معارضان سوری و حتی هیأت تحریرالشام شد. بر این اساس سقوط بشار اسد رقم خورد و در این میان نه تنها اقدامات اسرائیل و ترکیه بلکه اشتباهات بشار اسد هم در این میان عامل تسریع سقوط وی شد. 

وی افزود: یکی از اشتباهات بشار اسد این بود که می‌بایست با اردوغان قبل از این مسائل وارد گفت‌وگو می‌شد و مسائل را حل و فصل می‌کرد. به هر ترتیب در دمشق هم تصمیم گرفتند که مقاومت نکنند اما از این به بعد باید دید که ساختار جدید و اساساً جریان‌های دخیل در این فرایند چگونه می‌خواهند عمل کنند. به عنوان مثال ارتش آزاد سوریه که از جدا شده‌های ارتش بشار اسد به حساب می‌آیند و دارای ایدئولوژی غیرمذهبی هستند، یک جریان حاضر در وضعیت کنونی به حساب می‌آید که خواسته‌های مربوط به خود را دارند. در سوی دیگر این ماجرا کردهای سوریه حضور دارند و حالا حتی بحث این است که آیا ترکیه راضی به تشکیل اقلیم کردی در شمال سوریه می‌شود؟ از سوی دیگر این پرسش مطرح می‌شود که آیا کشورهای عربی اجازه می‌دهند که ترکیه بر کل سوریه احاطه پیدا کند؟ اینها پرسش‌هایی است که در شرایط کنونی مطرح شده و بعید می‌دانم که اوضاع به این راحتی پیش برود. 

فرجی راد در پایان خاطرنشان کرد: واقعیت این است که تا روز گذشته و در زمان سقوط دولت سوریه بسیاری از بازیگران اصلی در این سناریو همانند اسرائیل و کشورهای عربی منطقه با ترکیه علیه دمشق و در یک مسیر با یکدیگر هماهنگ بودند اما حالا بحث بر سر منافع و حتی تضاد دیدگاه‌ها به وجود می‌آید و به نوعی باید بگویم که اختلافات ژئوپلیتیکی در این بین مطرح می‌شود. حتی باید دید که آیا روسیه در این بین نفوذ خود را در سوریه نادیده می‌گیرد یا خیر. در هر حال، باید متوجه بود که هر لحظه ممکن است اتفاقاتی در سوریه رخ دهد که علیه ترکیه رقم بخورد و حتی احتمال دارد که کردهای سوریه با حمایت روسیه اقداماتی را علیه آنکارا انجام دهند. بر این اساس باید دید که قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی قرار است چگونه در سوریه بازی کنند.