تعریف تئاتر دینی در دو راند بی نتیجه ماند

به گزارش ایلنا، اعظم بروجردی، نخستین سخنران نوبت دوم میزگرد در ده دقیقه ابتدایی صحبت‌های خود درباره تعریف تئاتر دینی اظهار کرد: باید بررسی کنیم ببینیم چه عاملی موجب می‌شود با گذشت 35 سال از انقلاب به تعریف مشخصی درباره تئاتر دینی نرسیده‌ایم و با کمال تاسف  باید عنوان کنم در تمام نمایش‌هایی که با محوریت این عنوان کار می‌شوند، نمونه‌های زیادی از تئاتر دینی با مشخصه‌های اصلی این هنر را شاهد نبودم.

او با تاکید براینکه برگزاری چنین سمینارهایی باید استمرار داشته باشد و به یک بیانیه مشخص برسد ادامه داد: تئاتر دینی از نظر من به دو بخش تقسیم می‌شود؛ یکی محتوا و دیگری رنگ و بوی دینی نمایش که در بستر تاریخ و جغرافیا شکل می‌گیرد.

بروجردی خاطرنشان کرد: ابتدا باید به این پرسش پاسخ دهیم که تکلیف دین چیست؟ آیا جز رساندن انسان به فراتر از انسان تا حد خلیفه الهی و حتی فرا رفتن از انسانیت. تئاتر آینه انسان و زندگی‌ست. تئاتر زندگی بشر است و قصد دارد در همین جهت گام برارد.

این کارگردان فاصله گرفتن از سرگرمی صرف را به عنوان یک ویژگی مهم نمایش‌های دینی دانست و گفت: این تئاتر قصد ارتقا بخشیدن دارد و در همین بستر معنا می‌شود. ما در قسمت رشد و تعالی مورد نظر دین اشتراک نظر داریم اما این بخش رنگ و بوهای خاص است که با یکدیگر تفاوت می‌کند. بنابراین با توجه به اینکه درباره قسمت نخست؛ یعنی تئاتری که فطرت انسان را نشان می‌دهد اتفاق نظر داریم.

مهرداد رایانی مخصوص، کارگردان و کارشناس تئاتر، با تقسیم بندی جریان تئاتر دینی به دو بخش قبل و بعد از انقلاب اسلامی اظهار کرد: من در یکی از محله‌هایی زندگی کردم که به‌خاطر دارم پیش از انقلاب مردم خودشان برای تئاتر دینی وارد عمل می‌شدند و حتی تا هزینه غذای گروه‌ها را می‌پرداختند. نکته دیگر اینکه حتی در آن زمان با ممانعت‌های دولتی مواجه نبودیم.

سومین سخنران همایش تئاتر دینی نیز با طرح این پرسش که چرا چنین جریانی مانند پیش از انقلاب به کار خود ادامه نداد، خاطرنشان کرد: استراتژی چه بود که موفق شد و جنبش ایجاد کرد اما امروز به نتیجه بایسته مورد نظر ما نمی‌رسد. نکته این است که وقتی حاکمیت وارد عمل می‌شود حس دیونیزوسی هنرمند فعال می‌شود. قدرت می‌خواهد عقلانیت ببخشد و بگوید براساس آنچه مد نظر است پیش بروید اما هنرمندان همواره نسبت به جریان‌های روز واکنش دارد و علاقه ندارد همان حرف‌ روز را بیان کند بلکه درک خود را ارائه می‌دهد.

او ادامه داد: وقتی حاکمیت می‌خواهد چهارچوب بگذارد به قولی ریل گذاری کند موجب واکنش می‌شود. این اتفاق را در جریان تئاتر دفاع مقدس هم شاهد بودیم و کار به جایی رسید که گاهی در این مسیر وقتی متنی نوشته می‌شد نکوهش به همراه داشت. ما بیش از ریل‌گذاری باید اجازه دهیم مردم خودشان وارد عمل شوند؛ به این معنا که ابتدا هنرمند حرف خود را بگوید و سپس مسئولان به تبیین موارد مطرح شده بپردازند.

مهدی نصیری، یکی دیگر از سخنرانان این جلسه اظهار کرد: ما بدون انجام هیچ تحقیق و آمار علمی همه اتفاق نظر داریم که تئاتر دینی در جذب مخاطب و جلب مشارکت هنرمندان موفق عمل نمی‌کند. البته در این بررسی باید به تغییرات صورت پذیرفته طی این سالیان توجه کنیم چون اجرای تئاتر امروزه در مقایسه با گذشته تفاوت زیادی دارد.

او افزود: شاید آن زمان اصولا به استراتژی خاصی نیاز نبود اما امروز قطعا نیاز است ولی متاسفانه جزیره‌ای عمل می‌‌کنیم و هرکس با تعابیر خود وارد این حوزه می‌شود.

این منتقد با بیان اینکه تعریف دقیقی از عنوان تئاتر دینی وجود ندارد خاطرنشان کرد: ما هیچگاه نتوانستیم تئاتر دینی را به صورت علمی معرفی کنیم و در طول سالیان فاصله ایجاد شد. ورود تکنولوژی‌ها، تغییر سبک زندگی مردم و عدم تطبیق نمایش‌ها با این موارد نیز در این فاصله گرفتن بی‌تاثیر نبود. از دوره‌ای هم جشنواره‌ها خواستند کاستی‌های ایجاد شده در زمینه تولید آثار و جلب مشارکت را جبران کنند.

نصیری با مثبت ارزیابی کردن ریل‌گذاری‌ها تصریح کرد: این اتفاق گاهی نتایج مثبتی به همراه داشت اما معیارها همچنان مشخص نیست و حتی بین تئاتر دینی و مذهبی نیز تفاوت نمی‌گذاریم. ما نیازمند تبین شاخصه‌ها و تعاریف هستیم.  با توجه به اینکه نمایش‌های دینی همچنان در شهرستان‌ها اجرا می‌شوند باید ببینیم چه عاملی موجب کاهش این گونه در شهرها شد.

پش از  اتمام اظهارات نصیری بخش نخست این میزگرد به پایان رسید و مجالی برای طرح پرسش‌های تعدادی از حاضران در سالن فراهم شد. در این بخش کارشناسان ضمن پاسخ به بعضی سوالات گاهی به گفته‌های یکدیگر نیز نقدهایی وارد می‌کردند.

محمد ابراهیمیان در بخش بعدی این نشست به صحبت‌های رایانی مخصوص که در دولت گذشته مسئولیت مدیریت مجموعه تئاتر شهر را برعهده داشت، بیان کرد: بسیار خوشحالم این تعابیر از زبان فردی مطرح شد که خود در زمینه اجرای نمایش‌های مذهبی و دینی سابقه دارد و اصولا از نظر سن فرزند انقلاب محسوب می‌شود.

او بیان کرد: خداوند الگوهایی در اختیار ما قرار داده است که در داستان‌های قران قابل ردیابی است. مواردی مانند خلقت انسان، تمرد شیطان از پذیرفتن انسان به عنوان اشرف مخلوقات یا ماجرای خوردن میوه ممنوعه و هبوط انسان.

ابراهیمیان نیز به نقش دولتها پرداخت و اظهار کرد: در ارتباط با همین موارد نیز ما خلاقیت را از هنرمندی که به قوانین پایبندی دارد و شیعه است می‌گوییم با سلیقه ما بنویس و این دخالت‌ها آسیب‌هایی به همراه داشت. من نمی‌گویم سانسور نباشد چون همه جای جهان چهارچوب‌هایی وجود دارد. زمانی حتی در انگلستان به دلیل اجرای یک نمایش نامتعارف تمام سالن‌های تئاتر تعطیل شد. به هر حال آزادی مطلق وجود ندارد و باید شاخص‌هایی را رعایت کنیم اما باید باور کنیم نمی‌توان در این زمینه فرمایشی عمل کرد. هنرمندان در این رابطه به هدایت نیاز ندارند بلکه باید حمایت کنیم.

سخنران میزگرد تئاتر دینی، قبل و بعد از انقلاب تصریح کرد: حتی در مواردی مانند بنای تکیه دولت که توسط نهادی غیر مردمی بنا شد با عدم ماندگاری مواجه بودیم. تعزیه به مردم عادی تعلق دارد و همین عامل موجب ادامه یافتن آن تا امروز شد. آیا دولتیان جز این بنا محلی ساختند؟

اعظم بروجردی گفت: همه آنچه در تعزیه رخ می‌دهد الزاما تئاتر دینی نیست. چون به دلیل سطح سواد افراد گاهی ممکن است خرافه نیز به آن راه یابد.

او با بیان اینکه تئاتر یک علم است افزود: من حتی نمایشنامه‌های شکسپیر را دینی می‌دانم. به این دلیل که نتیجه حسادت، قدرت طلبی و دروغ‌گویی را نکوهش می‌کند و آیا این جز مطالبی است که در کتاب‌های دینی به آن اشاره می‌شود؟ نباید فراموش کنیم تئاتر دینی قصد محدود کردن ندارد و می‌خواهد تعالی ببخشد ولی ما آن را محدود می‌کنیم.

بروجردی خاطرنشان کرد: برای شناخت تئاتر دینی نیاز به مطالعه قران و شناخت شیوه‌های روایی داستان‌ها داریم. حتی گاهی شاهد هستیم وقتی سریالی بر اساس قصص قرانی ساخته می‌شود که کارگردانی قوی ندارد با استقبال مواجه می‌شود.

مهرداد رایانی مخصوص گفت: حتی کتاب‌های خوبی مثل تئاتر مذهبی نوشته تی‌اس الیوت ترجمه شده که باید آن را مطالعه کنیم. شاهد هستیم دولت در امور داخلی تکایا دخالت نمی‌کند و اداره امور را بر عهده خودمان می‌گذارد. چون همه یک باور مشترک داریم و باید اجازه ارائه تفاسیر وجود داشته باشد. همواره هم به این صورت بوده که هنرمندان به اجرا می‌پرداختند و پژوهشگران سپس از خلال همین اجراها ویژگی‌ها را تبیین می‌کردند. اجرای کامل داستان یوسف و زلیخا روی صحنه در قالب تئاتر دینی امکان ندارد. نباید از سوی دولت‌ها چهارچوبی تعیین شود و ریل‌گذاری پاسخ نمی‌دهد. هیچ چیز جز ویژگی‌های تثبیت شده در قومیت‌ها جغرافیا وجود ندارد.

این نشست در دو نوبت صبح و بعد از ظهر برگزار شد که در نهایت ارائه تعریفی مشخص از تئاتر دینی بی نتیجه ماند.