یک نوازنده و رهبر ارکستر مطرح کرد؛
یک شب اجرا در تالار وحدت دویست میلیون تومان هزینه دارد!
جز همایون شجریان و علیرضا قربانی باقی اصیل‌خوان‌ها گیشه ندارند
رضا شایسته که سال‌هاست سرپرستی و رهبری ارکستر «چکاوک» را به عهده دارد، می گوید: موسیقی اصیل گیشه ندارد. الان به جز آقای همایون شجریان و علیرضا قربانی باقی خوانندگان گیشه ندارند. این رهبر ارکستر در بخش دیگری از صحبت‌هایش از لزوم حمایت‌های دولتی از ارکسترها گفت.
به گزارش خبرنگار ایلنا، یکی از ژانرهای مهم در تمام دنیا، موسیقی «ارکسترال» است که با فعالیت گروه‌های مختلف در هر شهر و کشور تعریف می‌شود. این نوع موسیقی را در کشور ما معمولا با دو «ارکستر ملی ایران» و «ارکستر سمفونیک تهران» می‌شناسند در صورتی که تعداد ارکسترهای فعال (لااقل در شهر تهران) خیلی بیش از اینهاست؛ اما صرفا دو ارکستر مذکور هستند که از حمایت‌های دولتی برخوردارند. باقی ارکسترها در همه سبک‌ها چه ایرانی و چه غربی یا کلاسیک به طور مشخص توسط اشخاص و بخش‌های خصوصی اداره می‌شوند. موضوع این است که ارکسترها در تهران و شهرستان‌ها هیچ جشنواره یا رویدادی متمرکز ندارند و تنها جشنواره‌ای که فعالان این عرصه می‌توانند در آن حضور یابند، جشنواره موسیقی فجر است. از سویی دیگر برگزاری کنسرت برای ارکسترها کار راحتی نیست چون بازگشت مالی آنچنانی ندارد.
منوچهر گودرزی و اسدالله ملک اساتیدی بوده‌اند که رضا شایسته نوازندگی ویلون را از آن‌ها فرا گرفته است. او بعدها نزد حسن اعتمادی، ابراهیم لطفی و همایون رحیمیان ویلون کلاسیک و ردیف‌های استاد صبا را آموخته است. شایسته که به اتفاق اعضای ارکسترش در جشنواره موسیقی فجر امسال حضور یافته بود، رهبری ارکستر را نزد اساتیدی چون نصیر حیدریان و منوچهر صهبایی آموخته است.
رضا شایسته، نوازنده ویلون و رهبر و سرپرست ارکستر «چکاوک»، درباره چالش‌های فعالیت‌های خود و اعضای گروهش طی یک سال گذشته با ایلنا گفتگو کرد.
درباره چالش‌ها و موانع فعالیت ارکسترها هرازگاهی مطالب و گفتگوهایی در رسانه‌ها منتشر می‌شود؛ با توجه به تجربیات مستمرتان درباره این موارد توضیح دهید.
واقعیت این است که راهبری موسیقی ارکسترال بدون حمایت کار بسیار سختی است و خب به واسطه اجراها و کنسرت‌هاست که فعالیت ارکسترها توسط مخاطبان و دوست داران این مدل موسیقی دنبال و رصد می‌شود.
و خب ما با مشکل مهم گیشه مواجهیم.
دقیقا همینطور است. گیشه مقوله بسیار مهمی است که روی فعالیت هنرمندان تاثیر مستقیم دارد. بگذارید در اینباره بی‌تعارف صحبت کنیم؛ لذا باید بگویم موسیقی اصیل ما هم دچار چنین مشکلی است و گیشه ندارد. الان به جز آقای همایون شجریان و علیرضا قربانی باقی خوانندگان گیشه ندارند.
این در حالی است که خوانندگان خوبی در عرصه موسیقی سنتی داریم؛ هنرمندانی چون ارسلان طیبی، مجتبی عسکری، حسین علیشاپور تنها برخی از آوازخوانان موسیقی ایرانی هستند.
بله درست است. ما وحید تاج و حتی محمد معتمدی را داریم.
اما خب خواننده‌ای چون محمد معتمدی گیشه ندارد و اجراهایش صرفا ارگانی و مناسبتی است.
بله موافقم. او خیلی خواننده خوب و شش دانگی است؛ اما واقعیت این است که کنسرت‌هایش گیشه ندارد. تازه باید این موضوع را هم در نظر داشته باشیم که خوانندگان خوبی چون آقای همایون شجریان و علیرضا قربانی هم در سبک و سیاق تلفیقی فعالیت دارند و نه موسیقی اصیل و سنتی.
اگر اینگونه دقیق بنگریم، باید بگوییم در حال حاضر خواننده‌ای که صرفا در زمینه موسیقی سنتی و اصیل فعالیت کند و شناخته شده و دارای گیشه باشد، نداریم. شاید بتوان گفت وحید تاج جز معدود خوانندگانی است که از بقیه شناخته شده‌تر است و طرفدارانی دارد.
حرفتان درست است. به هرحال کار کردن در فضای موجود دشوار است و خب محوریت فعالیت، تولیدات و اجراهای ارکستر «چکاوک» هم، موسیقی ایرانی است. زمانی که موسیقی سنتی وضعیت نابسامانی دارد، قاعدتا موسیقی ارکسترال شرایط بدتری را تجربه می‌کند.
موضوع اصلی عدم وجود حمایت‌هاست وگرنه مخاطب فهیم همواره از آثار اصیل و باهویت حمایت کرده است.
بله این مورد هم یکی از بخش‌های خیلی مهم ماجراست. اما می‌دانید برای یک اجرا در تالار وحدت چقدر باید هزینه شود؟ برای یک اجرا در این سالن (در مجموع با اجاره سالن، صدا و تصویر و دیگر موارد) باید نزدیک دویست میلیون تومان هزینه شود.
آیا اغراق نمی‌کنید و رقمی که گفتید به واقعیت نزدیک است؟
به روایت دقیق‌تر شما اجاره یک شب اجرا در تالار وحدت را پنجاه میلیون تومان در نظر بگیرید و خب حدود صد میلیون هم دستمزد اعضای ارکستر برای یک شب اجراست. هزینه‌های دیگر از قبیل تنظیم و صدا و تصویر و موارد دیگر را هم حدود پنجاه میلیون تومان در نظر بگیرید که در مجموع همه اینها می‌شود حدود دویست میلیون تومان! من رضا شایسته نهایت بتوانم سالی دوبار چنین کاری انجام دهم.
تنها اجرایی که ارکسترها بابت آن هزینه زیادی را متقبل نمی‌شوند فقط جشنواره موسیقی فجر است که آن هم برای حضور اغلب گروه‌ها محدودیت دارد.
با شما موافقم. شرایط در دنیای امروز برای فعالیت ارکسترها از هر نظر دشوار است و نیازمند حمایت است.
اینکه چرا موسیقی ارکسترال ما جشنواره تخصصی ندارد هم سوالی است که باید از وزارت ارشاد و دفتر موسیقی پرسیده شود؛ تعداد فعالان این عرصه بسیار زیاد است و وجود رویدادی تخصصی در نوع خود حمایتی مهم و ویژه خواهد بود.
بله جای چنین رویدادی خالی است. اما از طرفی بنیاد رودکی و تالار وحدت می‌تواند امتیازاتی برای ارکسترها در نظر بگیرد؛ تا بتوانند اجرا داشته باشند. الان آقای اله‌یاری که قبلا مدیریت دفتر موسیقی وزارت ارشاد را عهده‌دار بود، مدیرعامل بنیاد رودکی هستند. ایشان از وضعیت موسیقی و گروه‌های ارکستر مطلع هستند و می‌توانند در این زمینه کارهایی انجام دهند. مثلا اگر اجاره تالار شبی پنجاه میلیون تومان است می‌توان آن را با تخفیفی پنجاه درصدی برای یک شب کنسرت در اختیار ارکسترها قرار داد.
در این زمینه پیشنهادهای قابل تامل و متعددی وجود دارد. مثلا ارکسترهای شناخته‌شده‌تر می‌توانند بدون دریافت بودجه و رایگان کنسرت دهند و اجاره سالن و هزینه‌های دیگر از گیشه تامین شود؛ یا لااقل مبلغ خیلی کمتری از گروه‌ها بابت سالن و موارد دیگر دریافت شود.
همینطور است و این گونه پیشنهادها زیاد است، اما آنچه اهمیت دارد جدی گرفتن و به مرحله اجرا رساندن آن پیشنهادات و ایده‌ها و طرح‌هاست.
یکی دیگر از موضوعات مهم در کنسرت‌های موسیقی ارکسترال کیفیت اجراست. خودتان ارکستر «چکاوک» را دارای چه ویژگی‌هایی می‌دانید؟
واقعا نمی‌خواهم تعریف کنم، اما می‌توانم بگویم صدا دهی ارکستر ما به مراتب بهتر از خیلی دیگر از ارکسترهاست. اما اینکه هیچ حمایتی از ما صورت نمی‌گیرد؛ کار را برایمان دشوار می‌کند. موضوع دیگری که من و اعضا همواره به آن توجه داریم کیفیت اجرای آثار ایرانی است. واقعا ادعایی نیست، اما اگر گروهی را سراغ می‌گیرید که آثار اصیل ایرانی و قطعات فاخر کمتر شنیده شده، توسط مخاطب امروز را روی صحنه اجرا کند، یکی از آن‌ها ارکستر «چکاوک» است.
موضوع این است که اگر آثار شاخص و شناسنامه‌دار ایرانی باز تولید و اجرا نشوند و مورد تنظیمات جدید و امروزی قرار نگیرند به مرور فراموش خواهند شد و از سازندگان و خوانندگان آن‌ها نامی باقی نخواهد ماند. در حال حاضر چند اثر قدیمی آماده دارید که می‌توان آن‌ها را اجرا کرد؟
باید بگویم در حال حاضر بیش از سیصد رپرتوار داریم که برای اجرا و تنظیم شده‌اند. همه این آثار آماده هستند و هزینه‌های آن‌ها هم پرداخت شده و فقط باید اجرا شوند.
درستش این است که این آثار آماده در قالب آلبوم هم منتشر شوند، یا اگر نشر گسترده ندارند لااقل به صورت شناسنامه‌دار ثبت شوند. در گذشته نیز ارکسترها این روال را رعایت می‌کردند.
این قاعده نسبت به گذشته خیلی خیلی کمرنگ شده و ما هم از این جریان مستثنی نیستیم. قبلا چنین تولیداتی داشته‌ایم و چهار آلبوم در کارنامه داریم که تصویری هستند. موضوع این است که اسپانسر برای همکاری با ارکسترها جلو نمی‌آید و نسبت به چنین همکاری‌هایی رغبتی ندارد. او ترجیح می‌دهد با همان چند دوخواننده سنتی تلفیقی و نهایتا با چند خواننده عرصه پاپ همکاری کند. شما حساب کنید وحید تاج یکی از بهترین خواننده‌ها و اخلاق‌مدارترین هنرمندان حال حاضر ماست آیا اسپانسر برای همکاری با چنین هنرمندی رغبت نشان می‌دهد؟ او صدای پخته و شش دانگی دارد و واقعا لازم است مورد حمایت قرار بگیرد؛ ولی خب، اما و اگرهایی وجود دارد.
متاسفانه خوانندگان درجه یک هم از این امکان محروم هستند؛ مگر اتفاقی معدود رخ دهد. موضوع این است که موسیقی ایرانی بنا به دلایل متعدد و غفلت‌های صورت گرفته گیشه آنچنانی ندارد.
بله. برخی خوانندگان هم که در این زمینه تا حدودی موفق عمل کرده‌اند، با برنامه‌های تلویزیونی و موارد اینچنینی مورد توجه و شناخت بیشتر قرار گرفته‌اند. که کنسرت این دسته از هنرمندان هم گیشه ندارند.
چه تمهیدی را در ذهن دارید که طی مدت‌زمانی کوتاه برای حل مشکلات مذکور در رابطه با ارکسترها، نتیجه بدهد؟
به هرحال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صدا و سیما در این زمینه نقش مهمی دارند. شبکه‌های مختلف تلویزیونی باید بیش از قبل به موسیقی سنتی و ارکسترال بپردازند. ارشاد و نهادی مثل بنیاد رودکی هم که تالار وحدت را در اختیار دارد، باید بیشتر از هنرمندان عرصه سنتی و ارکسترال سراغ گیرد.
اگر قرار بود وزارت ارشاد، دفتر موسیقی و مجموعه‌هایی چون بنیاد رودکی به موسیقی ارکسترال و البته سنتی روی خوش نشان دهند، پیش‌تر این کار را کرده بودند.
به هرحال مدیر کل جدید دفتر موسیقی آقای امیرحسین سمیعی خودشان هنرمند هستند و سال‌هاست در زمینه موسیقی فعالیت‌های جدی دارند. واقعا اگر قرار باشد ارشاد و دفتر موسیقی و دیگر بخش‌های ذیربط کاری انجام ندهند، این وظیفه مهم به عهده چه کسی خواهد بود؟
با وجود همه مصائب و کمبودها آیا ارکستر «چکاوک» برای اجراهای جدید برنامه‌ای دارد؟
خیلی دوست دارم برای اجراهای بعدی از وجود هنرمندی چون استاد ایرج بهره ببرم. اگر بتوانم مجوز برگزاری کنسرت با ایرج را بگیرم این تمایل از سوی من و ارکستر «چکاوک» وجود دارد. در این صورت موسیقی «گلها» را بازخوانی خواهیم کرد.
اتفاق خوب این است که شما قطعات قدیمی و مجموعه رپرتوارهای مورد نظرتان را با حضور خوانندگان آن‌ها روی صحنه ببرید.
همینطور است. ما همه آن آثار قبلی را در سال‌های پس از انقلاب اجرا کرده‌ایم. جز ارکستر «چکاوک» کدام گروه‌ها آثار استاد گلپا را در تالار وحدت اجرا کرده‌اند.
اگر ناگفته‌ای مانده درباره‌اش توضیح دهید.
ما طی چندین سال برای ارکستر «چکاوک» خیلی زحمت کشیده‌ایم. خیلی از ارکسترها آمده‌اند و چهار، پنج سال کار کرده‌اند و منحل شده‌اند یا کار نکرده‌اند. اما ما با هر مشکل و سختی که بوده تا به امروز فعالیت‌های‌مان را ادامه داده‌ایم. کاش این موارد در نوع همکاری‌ها و فعالیت‌ها لحاظ شود؛ به هرحال کارنامه و چند و چون فعالیت هر ارکستر کاملا گویا است.
