مکران؛ رد اندوه تاریخ بر تن آرزوی محال

به گزارش نماد اقتصاد، محمد رضا عارف معاون اول رئیس جمهور در شرایطی از مکران به عنوان گزینه انتقال پایتخت سیاسی کشور نام برده است که این موضوع از سال ۱۳۶۸ و در زمان دولت مرحوم هاشیمی رفسنجانی و در امتداد آن در همه دولت‌ها مطرح بوده است و هر بار حاصل بررسی‌های انجام شد به مختومه شدن این موضوع می‌انجامید و باید دید دولت چهاردهم در این راستا تا چه حد پیش خواهد رفت و آیا اقتصاد کشور قادر خواهد بود هزینه تخمینی ۲۵ میلیارد دلاری انتقال پایتخت را بپردازد؟ اما مکران کجاست و چه شرایطی دارد؟ 

هرچند در سال۹۴ قانون انتقال پایتخت تصویب شد؛ اما اجرایی نشد. حالا در دولت چهاردهم صحبت‌هایی از انتقال پایتخت شنیده می‌شود. مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور در آبان‌ماه از آغاز مطالعات طرح انتقال پایتخت خبر داد و عارف را مامور بررسی این طرح کرد. . 

محمدرضا عارف، معاون اول رئیس جمهور روز دوشنبه گفت: ”همچنین، بحث انتقال پایتخت که در ۳۰ سال گذشته به طور متناوب مطرح بوده، امروز به صورت جدی در دستور کار قرار گرفته است. به ویژه بحث ساماندهی مرکز سیاسی کشور که اگر به این نتیجه برسیم که به دلیل محدودیت‌هایی که در ارائه خدمات به مردم تهران وجود دارد، از جمله بحران آب که یک مساله جدی است و تهران نمی‌تواند بیش از ظرفیت فعلی خود را پاسخگو باشد، اگر انتقال مرکز کشور از تهران جدی شود یکی از مناطق مطرح شده، مکران است. ”

کمبود امکانات اولیه

مکران منطقه‌ای استراتژیک و جغرافیایی در جنوب شرقی ایران و در حاشیه دریای عمان قرار دارد و بخش‌هایی از استان‌های سیستان و بلوچستان و هرمزگان را شامل می‌شود. این منطقه دارای سواحل طولانی و دسترسی مستقیم به دریاست که از میناب در هرمزگان آغاز شده و تا خلیج گواتر در مرز پاکستان ادامه دارد. همین ویژگی ساحلی، مکران را به نقطه‌ای با ظرفیت‌های تجاری، اقتصادی و نظامی قابل‌توجه تبدیل کرده است. جمعیت این منطقه حدود ۲ میلیون نفر تخمین زده می‌شود که در شهرها و روستاهای کوچک و بزرگ سواحل و نواحی اطراف آن پراکنده‌اند. 

نزدیکی به مرز پاکستان و دریای آزاد، مکران را همزمان به فرصتی اقتصادی و چالشی امنیتی تبدیل کرده است. با وجود این، گسترش زیرساخت‌ها و حضور موثرتر نیروهای امنیتی می‌تواند نقش مهمی در کاهش این تهدیدات داشته باشد. وضعیت اقتصادی و اجتماعی مردم مکران عمدتاً با فقر دست‌وپنجه نرم می‌کنند. بسیاری از ساکنان به فعالیت‌هایی مانند صیادی، کشاورزی و تجارت‌های کوچک وابسته‌اند، اما کمبود امکانات اولیه، زیرساخت‌های ناکافی، و فرصت‌های شغلی محدود، کیفیت زندگی را در این منطقه پایین آورده است. نبود بیمارستان‌های مجهز، مدارس استاندارد و شبکه‌های حمل‌ونقل مناسب، از جمله موانع جدی توسعه مکران به شمار می‌رود. 

نیاز به ساخت و سازهای وسیع

این طرح به دلیل نیاز به سرمایه‌گذاری کلان و چالش‌های عملیاتی، با پیچیدگی‌های بسیاری همراه است. ساخت زیرساخت‌های اساسی نظیر راه‌آهن، فرودگاه، بنادر پیشرفته، شبکه‌های آب و برق، و امکانات رفاهی و خدماتی در منطقه‌ای که با کمبودهای جدی روبه‌روست، زمان‌بر و پرهزینه خواهد بود. کارشناسان بر این باورند که تحقق این ایده ممکن است بیش از دو دهه زمان نیاز داشته باشد، آن هم به شرطی که منابع مالی، برنامه‌ریزی دقیق، و اراده سیاسی برای اجرای آن وجود داشته باشد. به‌علاوه، باید ملاحظات محیط‌زیستی و اقلیمی منطقه نیز مدنظر قرار گیرد، چرا که شرایط آب‌وهوایی گرم و خشک مکران می‌تواند بر کیفیت زندگی تأثیر بگذارد. 

ضرورت انتقال پایتخت

محمدصالح جوکار، رئیس کمیسیون شوراها و امور داخلی کشور در مجلس در این باره به دنیای اقتصاد می‌گوید: در حال حاضر تهران هم پایتخت اقتصادی است و هم پایتخت سیاسی؛ اما تهران نمی‌تواند هر دوی اینها باشد. در بحث حکمرانی نیز تاکید شده که حوزه سیاسی با حوزه‌های اقتصادی و ساختار سیاسی با ساختار اقتصادی باید تفاوت داشته باشد. متاسفانه بسیاری از دولت‌ها به بحث انتقال پایتخت بها ندادند و هیچ جلسه‌ای هم برای این موضوع تشکیل ندادند. برخی از دولت‌ها نیز برای انتقال پایتخت جلسات تشکیل دادند؛ اما هیچ‌گونه تصمیم‌گیری جدی در این زمینه به عمل نیامده است. 

جوکار در پاسخ به این پرسش که به نظر شما، پایتخت سیاسی ایران باید کجا باشد، اظهار کرد: پایتخت سیاسی باید در یک جایی باشد که در دسترس همه مردم کشور باشد و دورترین نقاط نیز دسترسی لازم را به این پایتخت داشته باشند. اما پایتخت سیاسی نباید گرفتار ترافیک باشد. بر این اساس می‌توانیم از تجربه کشورهای دیگر که انتقال پایتخت داشتند، استفاده کنیم. ضرورت دارد که انتقال پایتخت انجام شود و پایتخت سیاسی را از پایتخت اقتصادی و صنعتی جدا کنیم. 

شورای انتقال پایتخت خروجی داشته باشد

او به جلسه شورای انتقال پایتخت در دولت چهاردهم اشاره کرد و گفت: شورای انتقال پایتخت با حضور معاون اول رئیس‌جمهور برگزار می‌شود و یک نماینده عضو کمیسیون امور داخلی کشور مجلس نیز در این شورا حضور دارد. از سوی دیگر وزارت کشور و برخی از وزارتخانه‌ها نیز در این شورا عضو هستند. در این شورا باید تصمیمات سختی بگیرند؛ اما اینکه بنشینند و صحبت کنند و بروند، خروجی ندارد. تصمیم‌گیری درخصوص مکانی که شاخص‌های لازم را برای یک پایتخت سیاسی داشته باشد، باید تصمیم‌گیری شود و نهایتا شروع به ایجاد زیرساخت‌های لازم کنند. این شورا در دولت چهاردهم تاکنون یک جلسه برگزار کرده است. دولت جدید است و تا با محیط آشنا شوند زمان می‌برد. 

اما دولت چهاردهم توسعه دریامحور را در دستور کار دارد و رئیس جمهور، عبدالعلی زاده را به عنوان معاون خود در این بخش منصوب کرده است و باید دید این معاونت در نهایت چه خروجی برای اقفتصاد کشور خواهد داشت؟ یکی از مضوعات در زمینه توسعه دریا محور بویژه در منطقه مکران گردشگری است. احمد تجری مدیر کل سرمایه گذاری، زیرساخت‌ها و مناطق نمونه گردشگری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با اشاره به اینکه بر اساس طرح توسعه گردشگری مکران ۴۴ واحد گردشگری در سواحل مکران ایجاد خواهد شد، گفت: از این تعداد ۱۹ طرح گردشگری در محدوده سواحل مکران در استان هرمزگان و ۲۵ طرح گردشگری در محدوده استان سیستان و بلوچستان اختصاص دارد. 

به گفته تجری، از مجموع مساحت ۹۷۰ هزار هکتار اراضی سواحل مکران که با کاربری‌های مختلف بارگذاری شده است، ۵.۱ درصد از کل اراضی مذکور شامل حدود ۵۰ هکتار به بخش گردشگری و تفریحی اختصاص داده شده است. 

این مقام مسئول در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، یادآور شد: هماهنگی بین دستگاهی، ارائه مشوق‌های خاص از جمله معافیت‌های تغییر کاربری اراضی، معافیت‌های واردات تأسیسات گردشگری و شناورها از دیگر اقدامات لازم جهت رونق توریسم در سواحل مکران است. 

اما در شرایطی که از ظرفیت بزرگ مکران در توسعه اقتصادی کشور بویژه در زمینه توریسم دهه‌ها غفلت شده است و از دولت روحانی موضوع توسعه سواحل مکران مطرح شده است اما هنوز اقدام قابل ملاحظه‌ای در این خصوصو صورت نگرفته است و به نظر می‌سرد همان طور که دولت برنامه توسعه دریامحور را ذیل قانون برنامه توسعه هفتم مد نظر دارد، صرف نظر از بلندگر. ازی انتقال پایتخت در ابتدای کار این منطقه را توسعه دهد. د این نکته را جوکار تایید کرد و گفت: توسعه دریامحور باید در دستور کار باشد و مکران هم یک منطقه بکری است که دسترسی‌های لازم را به دریا، خشکی و مناطق مختلف منطقه قفقاز و غرب آسیا دارد. بنابراین مکران می‌تواند به یک مرکز تجاری و صنعتی برای آینده تبدیل شود. 

او تاکید کرد: اما انتقال پایتخت به مکران امکان ندارد. چه کسی پایتخت سیاسی را به مکران می‌برد؟ چون پایتخت سیاسی باید در جایی باشد که دسترسی همگان به آن وجود داشته باشد. سواحل مکران تا شمال غرب کشور چقدر مسافت دارد؟ مسافت زیاد است و هزینه زیادی تحمیل می‌شود. باید در مکران سرمایه‌گذاری شود و این منطقه ساحل خوبی دارد برای اینکه ما در حوزه دریا بتوانیم بهره‌وری لازم را داشته باشیم. اما منطقه مناسبی برای پایتخت سیاسی نمی‌تواند باشد.