کارد به استخوان رودخانه‌ها رسیده است
فقط کافی است کمی بیشتر دقت کنیم. مگر نه اینکه رودخانه‌ها، ماهی ندارند؟ مگر نه اینکه گونه قزل آلامنقرض شده است؟ رودخانه ها اول تابستان خشکیده اند. حریم آنها به شدت تخریب یا تصرف شده و کامیون‌های قول پیکری که به لطف دستگاه‌های سنگین سنگ شکن، پر از شن و ماسه می‌شوند و همچنان بر تن رنجور رودخانه‌ها می‌تازند.
تخریب محل تخم ریزی موجودات آبزی، از بین رفتن زیستگاه و بستر زیستی آبزیان، مخصوصا ماهی‌ها که نهایتا منجر به کاهش و انقراض آنها می‌شود. تخریب زیستگاه پرندگان مهاجر و گونه‌های گیاهی و جانوری کمیاب، کاهش تنوع زیستی، کاهش غلظت اکسیژن در کف و افزایش دمای آب، تخریب دیواره‌ها، تغییرشیب بستر و عمق، فرسایش بستر و ایجاد تغییرات مورفولوژیکی نهایتا از بین رفتن اراضی مرغوب، کنده شدن کف و ایجاد گودال، تغییر مسیر و تشدید فرسایش خاک اطراف، پایین رفتن سطح آب‌های زیر زمینی، تخریب تاسیسات، ابنیه و سازه‌‌های موجود مانند سردهنه انهار، سد‌های انحرافی، پل‌ها و جاده‌ها، تخریب مناظر طبیعی و جاری شدن و تشدیدسیلاب‌ها و… مواردی که ذکر شدند تنها بخشی ازآسیب‌های برداشت بی‌رویه شن و ماسه از رودخانه‌ها هستند.
به گزارش ایلنا از گیلان، اگر مقالات متعدد را مطالعه کنیم یا در کلاس‌های اساتید دانشگاه‌ها شرکت کنیم، فیلم‌ها، مصاحبه‌ها، کتابهای دانشگاهی و گزارش‌هایی که اهالی مطبوعات تهیه می‌‌کنند را مطالعه کنیم به موارد متعددی از تخریب و اثرات مخرب زیست محیطی که در اثر برداشت بی‌رویه شن و ماسه از کف، بستر و حریم رودخانه‌ها انجام می‌گیرد بر می‌خوریم که خلاصه ایی از آنها در بالا ذکر شد.
اگر این موارد در گذشته فقط هشدار کار‌شناسان بود امروزه نیاز به مطالعه و زحمت زیاد نیست که این هشدار‌ها را دریافت کنیم. کاملا به چشم دیده می‌شوند. فقط کافی است کمی بیشتر دقت کنیم. مگر نه اینکه کف رودخانه‌ها بیرون زده‌اند؟ مگر نه اینکه ماهی ندارند؟ مگر نه اینکه گونه قزل آلامنقرض شده است؟ رودخانه‌ها اول تابستان خشکیده‌اند. حریم آنها به شدت تخریب یا تصرف شده وکامیونهای قول پیکری که به لطف دستگاه‌های سنگین سنگ شکن، پر از شن و ماسه می‌شوند و همچنان بر تن رنجور رودخانه‌ها می‌تازند.
امروز به دلیل رونق ساخت و ساز‌ها و افزایش جاده سازی‌ها شن و ماسه تبدیل به یکی از پر کاربرد‌ترین و مهم‌ترین مصالح شده است در این بین بهره برداری از شن و ماسه رودخانه ایی شاید ارزان‌ترین و سهل والوصول‌ترین راه باشد. این نوع شن و ماسه که در اثر غلتیدن سنگ‌های بزرگ و کوچک در جریان آب ایجاد می‌شود نوعی رسوب رودخانه ایی هستند که مهم‌ترین عامل ماندگاری و پایداری منابع آبی روی زمین و زیر زمینی هستند.
در جغرافیا مبحثی وجود دارد با عنوان ظرفیت اکولوژیکی یا برد فیزیکی، بدین معنی که هر منبع طبیعی توان محدودو ظرفیت خاص خود را دارد، که به آن ظرفیت اکولوژیکی یا ظرفیت تحمل می‌گویند. ظرفیت اکولوژیکی ظرفیتی است که می‌توان از محیط زیست برداشت کرد.
یکی از مصادیق کاربرد این بحثدر گردشگری اکولوژیک و سایت‌های گردشگری تاریخی است. مثلا برد فیزیکی برای یک مکان تاریخی مثل قلعه رودخان مشخص می‌کند که در روز چند نفر می‌توانند از قلعه بازدید کنند تا به ساختار قلعه و محیط اطراف آسیب وارد نشود.
رودخانه‌ها هم آستانه تحمل دارند. برداشت بیشتر از برد فیزیکی، بلاهایی را که در بدو نوشته برشمردیم و تمام کار‌شناسان و کتابهای موجود بر آنها تاکید دارند را بر سر رودخانه‌ها خواهند آورد. اصلا امروزه نیاز به ارائه سند و مدرک و دلیل و برهان علمی و تحقیقی نیست. چند آدرس در همین نزدیکی‌ها اثبات همه این مدعا است. رودخانه ماسوله، رودخان اطراف پل زیده ازمسیر جاده نئوپان، پل پیشده بر رودخانه قلعه رودخان در مسیر شفت، لولمان، خسرو آباد، ازبر، گوراب پس، کلفت و… با مشاهده این مکان‌ها هر بیننده ایی به این نتیجه می‌رسد که واقعا کارد به استخوان رودخانه‌ها رسیده است. به زبان محلی(زردگیل) گل زرد عمق رودخانه بیرون زده است. یعنی خارج از توان آنها از کف رودخانه‌ها برداشت صورت گرفته است. ذخیره کافی باقی نمانده است.
رودخانه‌های ما به شدت نیاز به مهندسی دارند. ظرفیت برد فیزیکی آنها باید مشخص شود. باید مورد مطالعات آمایشی قرار گیرند. مسلما مهندسی رودخانه منجر به ساماندهی شده، خطرات و آسیب‌ها را کاهش و بهره وری را افزایش خواهد داد. کنتترل سیل، هدایت جریان، تثبیت مسیر و کنترل رسوب از فواید مهندسی رودخانه‌ها است.
لازم است با کار کار‌شناسی و علمی، میزان تولید سالیانه شن و ماسه این حوزه‌های آبی مشخص شود و بر اساس آن زمینه برداشت منطقی و اصولی از رودخانه‌های شهرستان به طوری که منجر به حفظ تعادل هیدرولوژیکی و اکولوژیکی آنها شود، فراهم شود.
(آدرس‌های ذکر شده مربوط به رودخانه‌های بالا دست شهرستان فومن هستند.)
گزارش: علی علیزاده ازبری، گیلان / ایلنا
