سهم «بهداشت و درمان» در سبد هزینه خانوار کارگری چقدر است / جدول

قدرت واقعی یک خانوار کارگری برای هزینه‌های بهداشتی و درمانی چقدر است؟ پاسخ دقیق به این پرسش در مذاکرات تعیین مزد ۹۴ که اینک در جریان است می‌تواند به عنوان یکی از مبانی اساسی که مرتبط با سلامت تک تک افراد جامعه است تاثیر گذار باشد.

در این گزارش هزینه‌های بهداشت و درمان به صورت جداگانه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. شاخص یا بعد اول شناسایی و سنجش نیازمندی‌های بهداشتی و درمانی یک خانوار کارگری است. یک خانوادهٔ کارگری چند درصد از درآمدسالانهٔ خود را می‌تواند به عنوان بودجهٔ سرانه برای بهداشت و درمان در نظر بگیرد. با فرض اینکه خدمات درمانی رایگان ارائه می‌شود و بیمه‌هایی چون بیمهٔ تامین اجتماعی و سلامت می‌توانند بخشی از بار هزینه‌های درمانی کارگران را به دوش بکشند.
اما در این بین تکلیف نیازمندی‌های بهداشتی خانوار کارگری چه می‌شود؟

مرکز آمار ایران در جدول شماره ۴۹ بررسی بودجه خانوار در مناطق شهری، متوسط هزینه ناخالص سالانه یک خانوار شهری در سال ۹۲ را به تفکیک گروه‌های مختلف هزینه‌ها و متوسط تعداد افراد ارائه کرده است. این مرکز رقم تورم در ۹ ماهه اول امسال را نیز ۱۱/۸۷ درصدی اعلام کرده است که با استفاده از رقم دولتی تورم، می‌توان متوسط هزینه ناخالص سالانه یک خانوار شهری در سال ۹۳ را محاسبه کرد.

حال می‌خواهیم بدانیم یک خانوار ۴ نفره کارگری در شهرهای مختلف ایران با توجه به مجموع دستمزدی که طی یک سال دریافت می‌کند ماهانه چقدر می‌تواند برای موارد بهداشتی و درمانی هزینه کند.

در ستون اول جدول پس از نام استان‌ها، هزینهٔ بهداشت و درمان خانوار به صورت سالانه طبق جدول شماره ۴۹ مرکز آمار ایران آمده است.

بر این اساس با نگاهی به جدول شماره ۴۹ مرکز آمار ایران در می‌یابیم هزینهٔ بهداشت و درمان در سال جاری در کلان شهر تهران برای یک خانوار کارگری، با در نظر گرفتن تورم ۱۱/۸۷ درصدی و نسبت هزینه استاندارد بهداشت و درمان به درآمد خالص خانوار کارگری به رقمی معادل ۳۱۴۹۲۸۲ تومان می‌رسد. یعنی نسبت هزینه استاندارد بهداشت و درمان به درآمد خالص خانوار کارگری در تهران ۲۳/۰۹ درصد است.

در تحلیل جدول آماری ایلنا که بر اساس جدول شماره ۴۹ مرکز آمار ایران برای تعیین میزان هزینه درمانی و بهداشتی هر نفر خانوار کارگری تهیه شده است، می‌بینیم قدرت سرانه هر نفر خانوار کارگری(به صورت ماهانه) با استناد به هزینهٔ بهداشت و درمان خانوار در ۹ ماههٔ اول سال ۹۳ و با در نظر گرفتن نسبت هزینهٔ استاندارد بهداشت و درمان به درآمد خالص خانوار کارگری از رقم ۲۰۴۵۵ تومان بالا‌تر نمی‌رود.

خوزستان، ایلام و کهکیلویه و بویر احمد سه استانی هستند که بیشتر از سایر استان‌ها می‌توانند برای مسائل بهداشتی و درمانی خود هزینه کنند و کارگران استانهایی چون خراسان جنوبی، خراسان شمالی و سیستان و بلوچستان در زمره استان‌هایی هستند که هزینه‌های بهداشت و درمان ‌شان نزدیک به متوسط هزینه بهداشت خانوار در شهرهای مربوطه است. پر واضح است که کمتر بودن فاصله هزینه بهداشت خانوار کارگری به نسبت متوسط خانوار شهری در استان‌های فوق به معنای هزینه کرد بیشتر کارگران نیست، بلکه به معنای کم بودن متوسط سرانه بهداشت و درمان در میان خانوار شهری استان مربوطه است.

جزئیات محاسبه

در ادامه گزارش پیش رو تلاش می‌کنیم محاسبه کنیم با این رقم کدام بخش از هزینه‌های بهداشتی و درمانی یک خانوار چهار نفره را تامین می‌کند.

بگذارید برای راحت فهمیده شدن موضوع به تحلیل میزان هزینه یک خانوار کارگری درتهران بپردازیم. طبق جدول مرکز آمار ایران، یک خانوار ۴ نفره کارگری در سال ۹۲ به صورت سالانه می‌توانست ۲۲۸۰۲۵ تومان هزینه بهداشت و درمان خود کند. این رقم در واقع میزان هزینه‌ای است که خانوار کارگری می‌تواند از مجموع درآمد سرانهٔ خود صرف هزینه‌های بهداشتی و درمانی کند. حال اگر باز هم طبق جدول مرکز آمار ایران، متوسط تعداد خانوار کارگری را ۳/۲۴(معادل ۴ نفر) در نظر بگیریم آنوقت با یک تناسب ساده بین میزان هزینه بهداشت در سال ۹۲ و در نظر گرفتن نرخ تورم ۸۷ / ۱۱ درصدی در ۹ ماههٔ اول سال ۹۳، هزینهٔ بهداشت و درمان یک خانوار کارگری در تهران به رقمی معادل ۲۵۵۰۹۱ تومان در ستون چهارم جدول ایلنا می‌رسد. به این ترتیب نسبت هزینه بهداشت و درمان به کل هزینهٔ خانوار در تهران طبق جدول شماره ۴۹،۶/۵ محاسبه می‌شود. در ستون ششم هزینهٔ بهداشت و درمان در سال ۹۳ بر متوسط تعداد افراد یک خانواده(یعنی ۲۴/۳) تقسیم می‌شود و رقم به دست آمده ضرب در ۴(تعداد متوسط یک خانوار کارگری) می‌شود و به این ترتیب هزینهٔ بهداشت و درمان خانواده چهار نفره بر اساس استاندارد استانی در ۹ ماههٔ اول سال ۹۳ به دست می‌آید که رقمی معادل ۳۱۴۹۲۸۲ تومان را نشان می‌دهد. در ستون هفتم می‌خواهیم بدانیم نسبت کل هزینهٔ استاندارد بهداشت و درمان به درآمد خالص خانوار کارگری چقدر است برای این کار باید ابتدا درآمد خالص خانوار کارگری را محاسبه کنیم.

حداقل مزد روزانه یک کارگر برای سال جاری طبق بخشنامه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ۲۰۲ هزار و ۹۷۰ ریال تعیین شده بود. با کسر ۷ درصد حق بیمه سهم کارگر از مزد روزانه به عدد ۱۸۸ هزار و ۷۶۲ریال می‌رسیم. ما قصد داریم بدانیم کارگران در طول یک سال چقدر درآمد داشته‌اند بنابراین عدد بدست آمده را در ۳۶۵ ضرب می‌کنیم. به این ترتیب دستمزد خالص کارگر در طول سال ۹۳ رقم ۶۸ میلیون و ۸۹۸ هزار و ۱۶۶ریال محاسبه شده است.

حال اگر مجموع حقوق و مزایای جانبی یک کارگر حداقل بگیر را به این رقم اضافه کنیم. جمع مبلغ حقوق سنوات، بن کارگری، حق مسکن و عیدی، این عدد را به ۱۰۰ میلیون و ۱۵۷ هزار و ۲۶۶ ریال می‌رساند که اگر فرض کنیم این کارگر متاهل و صاحب دو فرزند است، این دریافتی با احتساب حق عائله‌مندی نهایتا به ۱۱۴میلیون و ۷۷۱ هزار و ۱۰۶ ریال می‌رسد.

بنابراین کارگر حداقل‌بگیر متاهل با دو فرزند، با تمامی مزایای قانونی ماهانه ۹۵۶ هزار و ۴۲۶ تومان، کارگر حداقل‌بگیر متاهل با یک فرزند ماهانه ۸۹۵ هزار و ۵۳۴ تومان و کارگر حداقل‌بگیر متاهل بدون فرزند یا کارگر حداقل‌بگیر مجرد ماهانه ۸۳۴ هزار و ۶۴۳ تومان در سال ۹۳ دریافتی داشته است.

اتباع ایران علاوه بر دستمزد ماهانه، مبالغی نیز به عنوان یارانه نقدی از دولت دریافت می‌کنند. پس یک خانوار کارگری ۴ نفره، ماهانه مبلغ یک میلیون و ۸۰۰ هزار ریال، خانوار سه نفره یک میلیون و ۳۵۰ هزار ریال و خانوار دو نفره و افراد مجرد به ترتیب ماهانه ۹۰۰ هزار ریال و ۴۵۰ هزار ریال یارانه می‌گیرند که این رقم طی سال برای خانوار چهارنفره کارگری برابر ۲۱ میلیون و ۶۰۰ هزار ریال، خانوار سه نفره ۱۶ میلیون و ۲۰۰ هزار ریال، خانوار دو نفره ۱۰ میلیون و ۸۰۰ هزار ریال و خانوار تک نفره برابر ۵ میلیون و ۴۰۰ هزار ریال دریافت خواهند کرد. با این حساب درآمد خالص خانوارهای کارگری به ترتیب زیر خواهد بود:

خانوار ۴ نفره: ۱۳۶میلیون و ۳۷۱هزار و ۱۰۶ ریال
خانوار ۳ نفره: ۱۲۳ میلیون و ۶۶۴هزار و ۸۰ ریال
خانوار ۲ نفره: ۱۱۰ میلیون و ۹۵۷ هزار و ۱۶۰ ریال
خانوار تک نفره: ۱۰۵ میلیون و ۵۵۷ هزار و ۱۶۰ ریال

حالا اگر هزینهٔ بهداشت و درمان یک خانوار چهار نفره را بر اساس استاندارد پاییز ۹۳(جدول شماره ۴۹) بر درآمد خالص خانوار کارگری ۴ نفره تقسیم کنیم، نسبت هزینه استاندارد بهداشت و درمان برای هر خانوار در تهران رقمی معادل ۲۳/۰۹ درصد از هزینه‌ها را شامل می‌شود. بر این اساس تکلیف ستون آخر جدول ما مشخص می‌شود. قدرت واقعی سرانهٔ هرکارگر تهرانی برای هزینهٔ بهداشت و درمان، یعنی کل هزینه‌ای که یک کارگر می‌تواند برای بهداشت و درمان به صورت ماهانه پرداخت کند(با توجه به دریافتی سالانه‌ای که دارد) به دست می‌آید. برای محاسبهٔ ستون آخر باید بین هزینه‌ای که یک خانواده کارگری برای بهداشت و درمان می‌پردازد و درآمد خانواده ۴ نفره کارگری با هزینهٔ بهداشت و درمان به کل هزینه خانوار نسبت بگیریم در ‌‌نهایت رقم به دست آمده را تقسیم بر تعداد ماههای سال می‌کنیم و به این ترتیب هزینهٔ بهداشت و درمان برای هر نفر در ماه به دست می‌آید. بر این اساس قدرت واقعی سرانهٔ هر کارگر تهرانی برای اینکه بتواند هزینه‌های بهداشتی و درمانی‌اش را سامان دهد ماهانه رقمی معادل ۱۵۹۱۰ تومان خواهد بود.

سبد درمان

اگر بخواهیم تعریفی از سبد بهداشتی و درمانی خانوار چهار نفره کارگری به دست بیاوریم باید ابتدا سری به تعرفه‌های پزشکی و درمانی بزنیم. برای به دست آوردن این تعرفه‌ها لازم نیست راه دوری برویم. جدول تعرفه‌های پزشکی سال ۹۳ مصوب هیئت وزیران برای بخش‌های دولتی و غیردولتی موضوع را روشن می‌کند. بر این اساس ویزیت پزشکان، دندانپزشکان عمومی و پی اچ دی پروانه دار ۸۰۰۰ تومان، ویزیت پزشکان، دندانپزشکان متخصص و پی اچ دی ۱۰۰۰۰ تومان و هزینهٔ ویزیت پزشکان فوق تخصص و روانپزشکان ۱۴۴۰۰ تومان برآورد شده است. همچنین طبق این مصوبه، سهم بیماران در پرداخت ویزیت سرپایی معادل ۳۰ درصد تعرفه‌های مصوب است.

کم شدن اعتبار دفترچه‌های تامین اجتماعی این روز‌ها معضل بسیاری از خانوارهای کارگری است. سازمان تامین اجتماعی با توجه به محدودیت‌هایی که در ارائهٔ خدمات دارد تنها قادر به پوشش پایهٔ خدمات درمانی است و با اینکه هر کارفرما ماهانه ۳۰ درصد از حقوق کارگر را به عنوان حق بیمه پرداخت می‌کند اما با توجه به کمبود منابعه مالی تامین اجتماعی، این مبلغ قادر به تامین هزینه‌های درمانی او نیست.

بد نیست در اینجا نگاهی به سالنامه‌های آماری تامین اجتماعی در سال ۹۲ بیاندازیم. این سالنامه که توسط دفتر آمار و محاسبات اقتصادی و اجتماعی سازمان تامین اجتماعی تنظیم شده نشان می‌دهد تامین اجتماعی در سال ۹۲ رقمی معادل ۷ هزار میلیارد تومان برای ۳۹ میلیون و نهصد و نود و نه هزار و سیصد و هشتاد نفر بیمه شده است.

با تقسیم این رقم بر تعداد بیمه شده‌های تامین اجتماعی و تقسیم رقم به دست آمده بر تعداد ماه‌های سال میزان کل هزینه‌های درمانی که تامین اجتماعی می‌تواند برای هر بیمه شده صرف کند به دست می‌آید. بر این اساس رقم به دست آمده رقمی حدودا ۱۶ هزار تومانی را نشان می‌دهد. این مبلغ از یک تزریق ساده تا سنگین‌ترین اعمال جراحی را در برمی گیرید. این رقم قطعا هزینهٔ درمان واقعی یک نفر کارگر بیمه شده را پوشش نمی‌دهد. همانطور که اشاره شد به دلیل کم اعتبار شدن دفترچه‌های تامین اجتماعی، غیر از هزینه‌های درمان مستقیم(درمانگاههای تامین اجتماعی) که ۱۰ درصد کل هزینه‌ها را سازمان پوشش می‌دهد در سایر مراکز درمانی غیر دولتی و خصوصی طرف قرارداد با تامین اجتماعی این رقم تنها ۳۰ تا ۴۰ درصد کل هزینه‌های درمان را شامل می‌شود و باقی هزینه‌ها یعنی رقمی معادل ۶۰ تا ۷۰ درصد هزینه درمان شامل ویزیت و دارو به عهدهٔ خود فرد است. ملاحظه می‌کنید که به این ترتیب یک کارگر تهرانی که سرانه واقعی هزینهٔ بهداشت و درمانش به صورت ماهانه نزدیک به ۱۶۰۰۰ هزار تومان است اگر بخواهد به یک درمانگاه خصوصی مراجعه کند باید ۶۰ تا ۷۰ درصد مبلغ ویزیت و دارو را نیز خود پرداخت کند. در چنین شرایطی کارگر چاره‌ای ندارد جز اینکه به مراکز دولتی مراجعه کند تا بتواند تنها ۳۰ درصد کل هزینه را پرداخت کند.

سبد بهداشت

بهداشت را عمدتا می‌توان در دوبخش طبقه بندی کرد. برخی کارکردهای بهداشتی صرفا پیشگیرانه‌اند و برخی دیگر جزء اقلام ضروری زندگی محسوب می‌شوند. اگر از خیر محاسبه هزینه کالری‌ها و پروتین‌هایی که برای زندگی یک انسان سالم ضروری است به دلیل شرایط سخت تامین خوراک در زندگی کارگر حداقل بگیر بگذریم و صرفا به اقلام مورد نیاز بهداشتی بپردازیم آنوقت باید یک سبد بهداشتی تعریف کنیم.

تعریف سبد بهداشتی، حداقل تا جایی که ایلنا جستجو کرده است شیوه استانداردی ندارد. به همین دلیل سعی می‌کنیم دریابیم لوازم ضروری بهداشتی یک خانوار کارگری چه اقلامی هستند. ما در اینجا به حداقل‌ها اکتفا می‌کنیم و از کنار مواردی مانند دئودورانت و کف ریش و نرم کننده موی سر و انواع لوسیون‌ها و مواردی از این دست می‌گذریم.

برای اینکه اطلاعات را به صورت حداقلی محاسبه کنیم راه دوری نرفته‌ایم. مبنای اطلاعات ما برای تعریف یک سبد بهداشتی سامانه اطلاع رسانی قیمت کالا و خدمات با نام ۱۲۴ است که زیر نظر وزارت صنعت، معدن و تجارت اداره می‌شود. بر این اساس سبد بهداشتی ما شامل اقلامی چون شوینده‌ها(پودر شوینده)، شامپو، صابون، مسواک و خمیر دندان، مایع ظرفشویی، شیشه پاک کن، مایع سفید کننده و ضدعفونی کننده است و برای تعیین قیمت‌های اقلامی چون پوشک بچه و نوار بهداشتی هم از سایر منابع که قیمت‌های حداقلی ارائه کرده‌اند استفاده کرده‌ایم. برای محاسبه‌ی قیمت ها از ذکر قیمت های مایع ظرفشویی و وایتکس و شیشه پاک کن خودداری کرده ایم و اینطور فرض کرده ایم که یک خانوار کارگری ممکن است هر ماه نیاز به این اقلام نداشته باشد.

با ۱۵ هزار تومان چه اقلامی بخریم

با فرض اینکه شما هر شش ماه یک بار مسواکتان را عوض می‌کنید و ماهانه نیاز به مسواک جدید ندارید، از کنار مسواک حداقل ۱۳۰۰ تومانی می‌گذریم و قیمت حداقلی یک خمیر دندان تولید داخل را در نظر می‌گیریم. شما باید برای داشتن یک خمیردندان معمولی و ساده رقمی حول و حوش ۲۵۰۰ تومان بپردازید. اگر احیانا کودکی در خانه داشته باشید با کمی احتیاط می‌توانید یک خمیردندان بچهٔ ۳۰۰۰ تومانی هم تهیه کنید. البته باید بدانید اگر در تهران زندگی می‌کنید و فقط ۱۶۰۰۰ تومان حق هزینه برای خرید اقلام بهداشتی را دارید باید با احتیاط بیشتری خرید کنید چون با خرید هر دوی این اقلام ۵۵۰۰ تومان از مجموع ۱۵ هزار تومان بودجهٔ خرید اقلام بهداشتی‌تان از بین رفته است. هنوز به شامپو، صابون بچه، پودر شوینده، پوشک بچه و نوار بهداشتی نرسیده‌ایم. با پولی که برایتان باقی مانده می‌توانید یک شامپوی ۲۶۰۰ تومانی ۳۰۰ میلی لیتری بخرید ولی اگر بخواهید این شامپو جوابگوی نیاز یک ماهه خانواده‌تان باشد(چون در یک خانواده کارگری که قرار نیست هر فرد یک شامپو داشته باشد) می‌توانید دل را به دریا بزنید و ۶۴۰۰ تومان هزینه کنید و یک شامپوی ۱۰۰۰ میلی لیتری تولید داخل تهیه کنید. سعی کنید از این پس با احتیاط عمل کنید. قیمت یک پودر شوینده دستی از ۱۸۰۰ تومان کمتر نیست، اگر بخواهید پودر ماشین هم تهیه کنید باید نزدیک به ۲۸۰۰ تا ۳۰۰۰ تومان هزینه کنید. اگر صابون بچه را هم حساب کنید باید ۳۰۰۰تومان دیگر هم از جیبتان برود. به هر حال خانه به اقلامی چون دستمال کاغذی هم احتیاج دارد. نوع ۱۰۰ برگ دستمال کاغذی که قطعا جوابگوی بیش از یک هفته یک خانواده ۴ نفره نیست قیمتی معادل ۹۰۰ تومان دارد و ۲۰۰ برگ آن ۱۳۰۰ تومان از بودجه بهداشتی شما را در برمی گیرد. تا اینجا اگر فقط اقلام کم قیمت را در نظر بگیریم رقمی معادل ۱۵۱۰۰ تومان از جیبتان رفته است. جدول ایلنا می‌گوید شما در تهران ۱۵۹۱۰ تومان بودجه برای سبد بهداشتی تان در جیب دارید پس دیگر نمی‌توانید روی سایر اقلام حساب کنید مگر اینکه اقلام ضروری‌تر چون نوار بهداشتی و پوشک بچه(اگر احیانا دارای فرزند کوچک هستید) را جایگزین یکی از این موارد کنید. این جایگزینی می‌تواند به بلعیده شدن کل بودجهٔ بهداشتیتان بیانجامد، چون قیمت یک بسته پوشک بچه معمولی با احتیاط فراوان کمتر از ۱۰۰۰۰ تومان نیست و قیمت نوار بهداشتی نه چندان با کیفیت هم ۱۵۰۰ تا ۲۵۰۰ تومان از بودجهٔ بهداشتی ماهیانه شما را در بر می‌گیرد.

با این حساب حتی در استانهایی مانند خوزستان که قدرت واقعی سرانه خانوار کارگری برای هزینه‌های بهداشتی بالا‌ترین رقم یعنی ۲۰۴۵۵ تومان را نشان می‌دهد، یک خانوار کارگری قادر به تامین حداقل ضروریات بهداشتی خود نیست. با فرض اینکه هزینه‌های درمانی توسط دفترچه‌های خدمات درمانی - فرض محال - به صفر برسد. یک خانوار ۴ نفره کارگری با حداقل قیمت هایی که برای سبد بهداشتی خانواده برشمردیم به طوز حتم نمی‌تواند یک ماه را سپری کند.