ایلنا بررسی کرد؛
"بیمه بیکاری" حق تمامِ بی‌ثبات‌کاران/ اسمِ «اخراج» را «تعدیل» می‌گذارند تا از قانون فرار کنند
کارگری که همیشه حداقل حقوق را گرفته، با ارزش پول امروز در ده سال بیمه‌پردازی، ده میلیون و ۸۰۰ هزار تومان به صندوق بیمه بیکاری، وجه نقد واریز کرده؛ آیا برخورداری آسان، سریع و عادلانه از مقرری بیکاری، حق بدیهی این کارگر نیست؟
به گزارش خبرنگار ایلنا، «بیمه بیکاری» یکی از بدیهی‌ترین و ابتدایی‌ترین حقوقِ هر کارگر بیمه شده است؛ ابتدا باید چتر بیمه تامین اجتماعی تا آن اندازه گسترده شود که حدود ده میلیون کارگر غیررسمی و بیمه نشده در کشور نداشته باشیم (این آماری است که دو سال و چند ماه پیش، علی ربیعی، وزیر کار وقت در ارتباط با گستره وسیع اقتصاد غیررسمی در ایران طرح کرد) و بعد از آن باید چتر بیمه بیکاری تا حدی گسترده شود که هر کارگرِ بیکارشده، یک ماه بعد از بیکار شدن بتواند از مقرری مکفی بیکاری بهره‌مند شود.
هر کارگر چقدر به صندوق بیکاری واریز کرده است؟
فرض کنیم یک کارگر با ارزش پولی امروز، هر ماه سه میلیون تومان حقوق ماهانه داشته باشد؛ این کارگر هر ماه سه درصد از دریافتی خود یعنی حدود ۹۰ هزار تومان را بابت بیمه بیکاری به حساب صندوق تامین اجتماعی واریز می‌کند؛ بنابراین یک کارگر هر سال، دوازده تا ۹۰ هزار تومان یا یک میلیون و ۸۰ هزار تومان بابت بیمه بیکاری واریز می‌کند و اگر این کارگر ده سال بعد از اشتغال بیکار شده باشد، در این ده سال، ده میلیون و ۸۰۰ هزار تومان فقط بابت بیمه بیکاری به حساب صندوق بیکاری تامین اجتماعی واریز کرده است. چنین کارگری باید بتواند خیلی راحت از مقرری بیمه بیکاری بهره‌مند شود چراکه پرداخت این مقرری قبل از هر چیز، از محل ذخایر انباشته سالیان خودش است؛ خود کارگر سالها بابت بیکاری ناخواسته مبلغی را در یک صندوق پس‌انداز کرده و لاجرم بعد از بیکار شدن باید بتواند از همین محل، ماهانه برداشت کند تا زندگی‌اش به مشکل برنخورد.
همه بی‌ثبات‌کارانِ تعدیل شده باید مقرری بیکاری بگیرند
اکنون نه تنها تاخیر طولانی در پرداخت مقرری بیکاری، بیکارشدگان در سال جاری و بعد از وقوع بحران کرونا را به ستوه آورده است (بیکارشدگانی هستند که در استانهای مختلف از میانه اردیبهشت ماه برای دریافت مقرری بیکاری ثبت‌نام کرده‌اند اما هنوز پرداخت مقرری به آنها برقرار نشده است) و این تاخیرها، چندصد هزار بیکارشده را در شرایط فقدان فرصت‌های شغلی جدید، دچار مشکلات اساسی کرده است، بلکه گستره پوشش بیمه بیکاری نیز دچار کاستی‌های اساسی است؛ نه تنها باید کارگرانی که در تعبیر قانون بیمه بیکاری، متحملِ «بیکاری غیرارادی و ناخواسته» شده‌اند، بتوانند مقرری بیکاری بگیرند، بلکه همه‌ی «بی‌ثبات‌کاران» و افرادی که گاهاً به دلیل عدم تمدید قراردادهای شغلی، تعدیل می‌شوند نیز باید بتوانند از مقرری بیکاری استفاده کنند. گرچه امروزه در ادبیاتِ مقررات‌زدایی شده و در فضای موقتی‌سازی شده‌ی روابط کار، به اخراج ناشی از عدم تمدید قرارداد موقت، به جای «اخراج ناخواسته»، «تعدیلِ ناشی از عدم نیاز کارفرما» می‌گویند، اما در کارگاه‌هایی که ماهیت کار در آنها مستمر و دائم است، نه تنها عقد قرارداد موقت براساس ماده هفت قانون کار غیرقانونی است، بلکه هر نوع تعدیلی، مصداق اخراج غیرقانونی است و کارگر اخراج شده، «غیرارادی و ناخواسته» بیکار شده است و لاجرم باید بتواند خیلی ساده مقرری بیکاری را یک ماه بعد از بیکار شدن دریافت کند.
قانون چه می‌گوید؟
ماده یک قانون بیمه بیکاری می‌گوید:
« کلیه مشمولین قانون تأمین اجتماعی که تابع قوانین کار و کار کشاورزی هستند مشمول مقررات این قانون می‌باشند.
تبصره – گروه‌های زیر از شمول مقررات این قانون مستثنی هستند:
۱ – بازنشستگان و از کار افتادگان کلی.
۲ – صاحبان حرف و مشاغل آزاد و بیمه‌شدگان اختیاری.
۳ – اتباع خارجی.»
اما ماده ۲ همین قانون، شرایط دریافت مقرری بیکاری را مشخص کرده است؛ این ماده قانونی می‌گوید:
«بیکار از نظر این قانون بیمه‌شده‌ای است که بدون میل و اراده بیکار شده و آماده کار باشد.
تبصره ۱ – بیمه‌شدگانی که به علت تغییرات ساختار اقتصادی واحد مربوطه به تشخیص وزارتخانه ذی ربط و تأیید شورای عالی کار، بیکار موقت شناخته شوند نیز مشمول مقررات این قانون خواهند بود.
تبصره ۲ – بیمه‌شدگانی که به علت بروز حوادث قهریه و غیرمترقبه از قبیل سیل، زلزله جنگ، آتش‌سوزی و … بیکار می‌شوند با معرفی واحد کار و امور اجتماعی محل، از مقرری بیمه بیکاری استفاده خواهند کرد.»
البته دریافت بیمه بیکاری، علاوه بر «بیکارشدنِ غیرارادی» شروط و شرایطی هم دارد که در ماده ۶ قانون تامین اجتماعی آمده است:
«بیمه‌شدگان بیکار در صورت احراز شرایط زیر استحقاق دریافت مقرری بیمه بیکاری را خواهند داشت:
الف – بیمه شده قبل از بیکار شدن حداقل ۶ ماه سابقه پرداخت بیمه را داشته باشد. مشمولین تبصره ۲ ماده ۲ این قانون از شمول این بند مستثنی می‌باشند.
ب – بیمه شده مکلف است ظرف ۳۰ روز از تاریخ بیکاری با اعلام مراتب بیکاری به واحدهای کار و امور اجتماعی آمادگی خود را برای اشتغال به کار تخصصی و یا مشابه آن اطلاع دهد. مراجعه پس از سی روز با عذر موجه و با تشخیص هیأت حل اختلاف تا سه ماه امکان‌پذیر خواهد بود.
ج – بیمه شده بیکار مکلف است در دوره‌‌های کار آموزی و سوادآموزی که توسط واحد کار و امور اجتماعی و نهضت سوادآموزی و یا سایر واحدهای ذی ربط با تأیید وزارت کار و امور اجتماعی تعیین می‌شود شرکت نموده و هر دو ماه یک بار گواهی لازم در این مورد را به شعب تأمین اجتماعی تسلیم نماید.»
«اخراج» در کارهای مستمر غیرقانونی است و باید کارگر مقرری بیکاری بگیرد
بنابراین با این تعریف، همه آنهایی که به دلیل عدم تمدید قرارداد در یک کارگاه با ماهیت کار مستمر مثلاً یک کارگاه تولیدی لباس یا صنایع فولاد یا مثلاً یک دفتر خدمات بیمه، بیکار می‌شوند و کارگاه همچنان پابرجاست و کارگران در آن مشغول به کار هستند، باید بتوانند از مقرری بیکاری بهره‌مند شوند.
حسین حبیبی (عضو هیات مدیره کانون عالی شوراهای اسلامی کار کشور) در این رابطه به ایلنا می‌گوید: بیکاری ناشی از اتمام قرارداد موقت در کارهای با ماهیت مستمر، هدیه تمام نشدنیِ دستورالعمل ۳۵۷۲۳ وزارت کار و دادنامه ۱۷۹ هیات عمومی دیوان عدالت اداری به کارفرمایان بخش خصوصی و دولتی است که کارگران را راحت بتوانند اخراج کنند؛ این نوع بیکاری از مصادیق بیکاری بدون میل واراده است و بیکارشدگان براساس قانون، مشمول دریافت مقرری بیکاری هستند.
او به نکته دیگری نیز اشاره می‌کند؛ اینکه نداشتن قرارداد مکتوب در کارهای با ماهیت مستمر به معنای «قرارداد دائم» است و کارفرما حق اخراج به بهانه تعدیل و عدم نیاز را ندارد.
حبیبی تاکید می‌کند: کارگری که مدتی بدون قرارداد به کارش ادامه داده و کارفرما اقدام به بیکارسازی (اخراج) وی بنماید، ضمن اینکه بیکاری وی بدون میل واراده محسوب شده و مشمول بیمه بیکاری است، مراجع حل اختلاف نیز باید قرارداد کارگر بیکار شده که بدون میل واراده بوده را دائم تلقی نموده و رای به بازگشت به کار وفق ماده ۱۶۵ قانون کار بدهند. یعنی این کارگر باید خیلی سریع بازگشت به کار شود و در این بازه فترت نیز مقرری بیکاری بگیرد.
این فعال کارگری به موارد دیگری نیز اشاره می‌کند: اخراج، بیکاری بدون میل واراده است لذا مشمول دریافت بیمه بیکاری می‌شود، حتی اگر کارگر سنوات و سایر مزایای خود را دریافت و با کارفرما تسویه نماید، چراکه بیکاری علت و مقدم بر دریافت سنوات است. در ضمن، کارگری که دارای ۶ماه سابقه در دو کارگاه باشد، حق دریافت بیمه بیکاری را دارد، چراکه پرداخت‌کننده بیمه بیکاری، سازمان تامین اجتماعی است؛ بنابراین داشتن ۶ ماه یا یک سال سابقه در آخرین کارگاه که در تفاهم نامه مشترک ذکر شده فاقد وجاهت قانونی است؛ برای برخورداری از بیمه بیکاری، فقط ۶ ماه بیمه‌پردازی کفایت می‌کند!
براساس آخرین اطلاعات منتشر شده، حدود یک میلیون بیکارشده‌ی کرونا فقط توانسته‌اند سه ماه مقرری ناچیز بیکاری بگیرند که متوسط مبلغ آن یک میلیون تومان بوده است و سایر بیکارشدگان (بیکارشدگان عادی) در چند ماه گذشته موفق به دریافت مقرری بیکاری نشده‌اند؛ کارگری که همیشه حداقل حقوق را گرفته، با ارزش پول امروز در ده سال بیمه‌پردازی، ده میلیون و ۸۰۰ هزار تومان به صندوق بیمه بیکاری، وجه نقد واریز کرده؛ آیا برخورداری آسان، سریع و عادلانه از مقرری بیکاری، حق بدیهی این کارگر نیست؟ آیا واریز سه درصد از حقوق ماهانه‌ی هر کارگر به صندوق بیکاری، برای چنین روزهای سختی نیست؛ روزهای سختی که کارفرمایانِ بسیاری، درهای کارگاه‌ها را تخته می‌کنند یا به بهانه‌ی «عدم نیاز»، کارگران را بعد از خاتمه‌ی قراردادهای موقت سه ماهه، مجبور به خانه‌نشینی می‌نمایند؟!
گزارش: نسرین هزاره مقدم
