ایلنا گزارش می‌دهد؛
دیوارهای مرگ همچنان بر سر معدنچیان آوار می‌شود/ پیمانکاران به تحولات معکوس جامعه کارگری دامن زده‌اند/ سوءمدیریت‌ها کجا و کی به پایان می‌رسند؟!
ماجرای ریزش معادن در سالهای اخیر بارها کارگران به کام مرگ کشانده است. دلایل این اتفاقات مکرر، متعددند: واگذاری لجام گسیخته معادن به بخش خصوصی، برون‌سپاری استخراج معادن و نیروهای انسانی به شرکت‌های پیمانکاری، عدم تعهد کارفرمایان و پیمانکاران به تامین تجهیزات ایمنی فردی و محیطی برای کارگران و همچنین قدیمی و مستهلک بودن تجهیزات ایمنی فردی و جمعی.
به گزارش خبرنگار ایلنا، هفته گذشته بار دیگر ریزش معدن هجدک در کرمان، جان چهار کارگر معدنچی را گرفت. یکی دیگر از کارگران نیز مصدوم و به بیمارستان شهید باهنر منتقل شد. نام‌ها و تصاویر این کارگران بار دیگر سوالات همیشگی را در ذهن کارشناسان روابط کار برانگیخته است؟ چرا این حوادث، مکرر در مکرر، تکرار می‌شوند؟ آیا تامین ایمنی معادن و نظارت بر آن تا این حد سخت است که ما چندماه یکبار باید شاهد جان باختن معدنچیان باشیم؟ چرا یکبار برای همیشه به این قبیل حوادث، رسیدگی قاطع و ریشه‌ای نمی‌شود؟
در سالهای اخیر، حوادث در معادن، پیوسته در زمره اخبار و حوادث کارگری بوده است. ماجرای ریزش معادن در استان کرمان و در کل کشور در سالهای اخیر بارها کارگران را چه به شکل جمعی و چه به شکل فردی گرفتار کرده و به کام مرگ کشانده است. دلایل این اتفاقات بسیار تلخ و مکرر، متعددند: واگذاری لجام گسیخته معادن به بخش خصوصی، برون‌سپاری استخراج معادن و نیروهای انسانی به شرکت‌های پیمانکاری، عدم تعهد کارفرمایان و پیمانکاران به تامین تجهیزات ایمنی فردی و محیطی برای کارگران و همچنین قدیمی و مستهلک بودن تجهیزات ایمنی فردی و جمعی.
حادثه معدن هجدک: کارفرما و پیمانکار
معدن هجدک در حد فاصل دو شهر راور و زرند واقع است. این منطقه یکی از معدن‌خیزترین مناطق کل کشور به خصوص در زمینه معادن ذغال سنگ محسوب می‌شود. به طوری که در حد فاصل حدود ۱۰۰ کیلومتر، چندین معدن بزرگ زغال سنگ قرار دارد اما کار کردن درون معدن و شکافتن کوه تا کیلومترها درون تونل‌های تاریک، نشان از رنج و تلاش بی‌پایان کارگران در این معادن است. لازم است بدانیم که معادن ذغال سنگ به دلیل وجود گاز متان یکی از پرخطرترین معادن کشور هستند و باید موضوع ایمنی کارگران و نیز ایمنی محیطی در این معادن مورد نظارت و بازرسی مستمر و دقیق قرار بگیرد.
حادثه اخیر کشته شدن معدنچیان هجدک، در ضلع یا یال جنوبی معدن رخ داده است. آنطور که شاهدان محلی به ایلنا گفتند هنوز یال شمالی این معدن مشغول به کار است. یکی از کارگران این معدن در گفتگو با خبرنگار ایلنا، می گوید: «چندسال پیش نیز معدن هجدک ریزش کرد و جان 7 نفر را گرفت. در همان موقع به دلیل عدم رعایت شرایط ایمنی فردی و جمعی و محیطی توسط کارفرمای خصوصی، این معدن پلمپ و تعطیل شد. اما دوباره این معدن از حدود 8 ماه پیش با رایزنی‌های کارفرما و پیمانکار با همان شرایط قبل باز شد و نتیجه این کار ریزش دوباره معدن و جان باختن کارگران است.»
کارفرمای معدن هجدک، شرکت ذغال سنگ کرمان است که یک شرکت دولتی است اما این شرکت دولتی، استخراج این معدن را به شرکت پیمانکاری فردی برون‌سپاری کرده است.
حادثه دلخراش اخیر معدن هجدک به گفته کارگران در عمق ۱۵۰ متری و در راسته ۳ و نیم الی ۴ کیلومتری درون معدن رخ داد. یکی از معدنچیان درباره وضعیت این معدن به ایلنا می‌گوید: «وضعیت این معدن از لحاظ تجهیزات ایمنی فردی و جمعی در حد تقریبا صفر است. این معدن هواساز و دستگاه تهویه هوا نداشته که هوا و اکسیژن لازم را به داخل معدن بدهد. همچنین امکانات کارگاهی این معدن نیز در حد صفر است. شما تصور کنید کارگری که درون یک تونل با عمق چند کیومتر در حال کار کردن است. واقعا ما معدنچی‌ها چیز خاصی جز شرایط استاندارد ایمنی فردی و محیطی نمی‌خواهیم. برای ما نبودن رفقای همکارمان خیلی غم‌انگیز است. بچه‌ها همه از آن روز غمزده و گریان هستند. از مسئولان می‌خواهیم به وضعیت ما و همینطور موضوع ایمنی فردی و کارگاهی معادن رسیدگی فوری کنند.»
اما وقوع این اتفاق و کشته شدن چهار معدنچی و یک مصدوم سبب شد ابوالفضل فرحبخش (دادستان عمومی و انقلاب شهر راور) اعلام کند معدن هجدک تا اطلاع ثانونی تعطیل و بسته است. فرحبخش در ادامه گفته است: «چنانچه قصوری در این حادثه رخ داده باشد و بازرسان اداره کل کار اعلام کنند که تخلفی انجام شده، برخورد قضایی با عوامل آن انجام می‌شود.»
ضرورت تشدید نظارت؛ شرط تقویت ایمنی کارگران
حاتم شاکرمی (معاون روابط کار وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی) نیز در خصوص ریزش معدن هجدک و جان باختن کارگران می‌گوید: «بررسی میدانی اولیه بازرسان کار نشان می‌دهد باتوجه به شواهد، حادثه به احتمال زیاد به دلیل شرایط خاص زمین‌شناسی و غیرقابل پیش‌بینی آن معدن و مواجهه مسیر حفر تونل با یک سفره گازی پنهان در لایه‌های سنگی رخ داده است. در اثر این اتفاق، حجم زیادی از گازهای نهفته در معدن، آزاد شده و باعث ریزش موضعی تونل شده است.»
البته طبق اظهار نظر شاکرمی این نظر، فعلا برآورد اولیه است و نظر قطعی نیست. با این حال کارگران نظری نسبتا متفاوت دارند. آنها می‌گویند: «این انفجارها در هر معدنی ممکن است رخ دهد اما مهم این است که کارگران به لحاظ فردی و محیطی تجهیزاتی داشته باشند که در مواقع خطر، بتواند از جان و سلامت آنها محافظت کند.»
عباس کاربخش (دبیر خانه کارگر کرمان) درباره دلایل این حادثه می‌گوید: «علت اصلی این حادثه سوءمدیریت کارفرما و پیمانکار است. لازم است بدانیم برخی از این معادن طی دو دهه اخیر خصوصی شده‌اند و کارفرمایان به دلیل توجه به سود، به دنبال تجهیزات کافی ایمنی فردی و محیطی در معادن نیستند. این قبیل حوادث در این محدوده معدن‌خیز، بارها در معادن دیگر تکرار شده و لازم است مسئولین وزارت کار و نهادها ناظر به این موضع و دلایل اصلی آن رسیدگی کنند.»
علی مظفری (مدیرکل بازرسی کار وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی) نیز ضمن تاکید بر ضرورت تقویت ایمنی معادن می‌گوید: «بدیهی است که به استناد ماده ۹۱ و ۹۵ قانون کار، اگر قصوری در جریان حادثه وجود داشته باشد، متوجه کارفرماست. موادی از قانون کار که به آنها اشاره کردم، صراحت دارند. ماده ۹۵ قانون کار تاکید دارد مسئولیت اجرای مقررات و ضوابط فنی و بهداشت کار برعهده کارفرما یا مسئولین واحدهای موضوع ذکر شده در ماده ۸۵ این قانون‌خواهد بود. هر گاه بر اثر عدم رعایت مقررات مذکور از سوی کارفرما یا مسئولین واحد، حادثه‌ای رخ دهد، شخص کارفرما یا مسئول مذکور از نظر کیفری و حقوقی و نیز مجازات‌های مندرج در این قانون مسئول است.»
ابوالفضل اشرف منصوری (رئیس کانون انجمن‌های صنفی ایمنی و بهداشت کار کشور) در ادامه این گزارش به حادثه یورت اشاره کرده و به ایلنا می‌گوید: «در سالهای اخیر مرتب بر حجم حوادث معادن ایران و جان باختن کارگران افزوده شده است. به رغم اینکه پس از فاجعه زمستان یورت همگان متفق شدند که باید تحولی جامع در زمینه ایمنی معادن صورت گیرد، بازهم شاهد این حوادث جانکاه هستیم. البته طبق ماده ۹۵ و ۸۵ قانون کار، بی برو برگرد کارفرما مسئول این حوادث است و کسی نباید این موضع را توجیه کند.»
اشرف منصوری با بیان اینکه معادن فعلی به دلیل عدم رعایت ایمنی یکی از بالاترین ضریب حوادث را دارند، سه دلیل اصلی برای این حوادث فهرست می‌کند: «نخست بی‌توجهی کامل و عدم آموزش کارفرمایان معادن که تقریبا هیچ آشنایی و التزامی به ایمنی کارگران و محیط ندارند. دوم سودجویی شرکت‌های پیمانکاری که از تامین کفش، کلاه، لوازم و هرگونه تجهیزات ایمنی محیطی برای کارگران امتناع می‌کنند. آنها در واقع با جان کارگران بازی می‌کنند. سوم مماشات نهادها در خصوص صدور مجوز پیمانکاران که به راحتی اجازه فعالیت هر کسی را در معادن می‌دهند. با ادامه این اوضاع چشم‌انداز خوبی در زمینه حوادث معادن پیش‌رو نداریم.»
چه باید کرد؟
موشکافی دلایل و ریشه‌های وقوع این فجایع نیاز به بررسی عمیق‌تر روابط بین کارگران، کارفرمایان و پیمانکاران در معادن دارد. اما باتوجه به وقوع حوادث مکرر در معادن کشور در سالهای اخیر، بار دیگر لزوم توجه به ایمنی و بهداشت محیط کار و تجهیز کارگاه‌ها در محوریت مباحث قرار گرفته است. به نظر می‌رسد سه راه‌حل اساسی در این خصوص می‌توان مدنظر قرار داد: تشدید و تقویت بازرسی و نظارت ادارات کار از کارگاه‌های کار و عدم مماشات با کارفرمایان متخلف در خصوص عدم رعایت امکانات و تجهیزات مربوط به ایمنی شغلی به خصوص در حوزه معادن.
اما مسئله صرفا به تجهیز و ایمنی فردی یا محیط کار منتهی نمی‌شود. معضل دوم شرکت‌های پیمانکاری خصوصی هستند که در دهه‌های اخیر در اقتصاد ایران به شکل قارچ‌گونه رشد کرده‌اند و تقریبا همیشه یک پای ثابت هرگونه حادثه یا مسئله‌سازی در محیط‌های کار و اشتغال بوده‌اند. در ماجرای معدن هجدک نیز کارگران به ایلنا گفتند که این شرکت پیمانکاری خصوصی، تقریبا از تجهیزات ۵۰ سال پیش برای کارگران استفاده کرده است. این شرکت‌های پیمانکاری از یکسو بودجه عمومی را هرز می‌دهند و از سوی دیگر حقوق دستمزدی، شغلی و حتی ایمنی شغلی کارگران را با طمع سودجویی هرچه بیشتر، به خطر می‌اندازند.
اما مسئله سوم و مهمتر برای کاهش حوادث کار و جان باختن کارگران، ضرورت تشکل‌یابی کارگران و معدنچیان در قالب تشکل‌های کارگری برای پیگیری مطالبات قانونی‌شان از دولت و کارفرمایان در خصوص تجهیزات ایمنی فردی و محیطی است. در این خصوص و در مورد خاص معدن هجدک، کارگران این معدن از هیچ تشکل کارگری برای ابراز نظرات و مطالبات خود برخوردار نبودند.
